Смерць у Венецыі
Toмас Ман
Выдавец: Янушкевіч
Памер: 392с.
Мінск 2018
«Вы, пане, толькі паглядзіце на зогкі. Вось яны негухома блішчаць... о Божа, імі запоўнена ўсё неба. I ўявіце сабе, пгашу Вас, калі зігнуць увегх і падумаць, што шмат якія з іх у сотні газоў большыя за Зямлю, то якое адчуванне будзе на душы? Мы, людзі, вынайшлі тэлеггаф і тэлефон, так шмат дасягненняў новага часу — напгаўду, гэта мы здзейснілі. Але калі мы паглядзім туды, увегх, то павінны будзем пгызнаць і згазумець, што мы ў пгынцыпе — чагвякі, нікчэмныя чагвякі і нічога болын... я кажу пгаўду ці не, пане? Вось-вось, мы — чагвякі!» — адказаў ён сам сабе і пакорліва ды роспачна кіўнуў галавою ў кірунку небасхілу.
«А... не, у яго зусім няма адчування літаратуры!» — падумаў Тоніа Крэгер. Адразу ж яму прыйшло на памяць нешта з таго, што ён нядаўна прачытаў, твор славутага французскага пісьменніка аб касмалагічным і псіхалагічным светапоглядзе; гэта была даволі вытанчаная лухта.
Ён адказаў маладому чалавеку на яго назіранне, якое Taro глыбока закранула, штосьці няўцямнае, і потым яны пра-
цягвалі размаўляць, абапёршыся на парэнчы і ўглядаючыся ў неспакойна асветлены трывожны вечар. Выявілася, што спадарожнік — малады гандляр з Гамбурга, які выкарыстаў свой адпачынак дзеля гэтай забаўляльнай вандроўкі.
«Тгэба, — сказаў ён, — дабгацца на кагаблі да Капенгагена, думаю я, ну і вось я стаю тут, і пакуль што ўсё цудоўна. Але наконт амлета з амагамі — гэта была памылка, пане, убачыце; бо ноч будзе штагмавая, гэта сказаў сам капітан, а з такою цяжкаю ядою ўжываце — кепскія жагты...»
Тоніа Крэгер выслухоўваў усю гэтую даверлівую дурноту з таемным і сяброўскім пачуццём.
«Сапраўды, — сказаў ён, — тут, на поўначы, ядуць увогуле занадта цяжкую ежу. Гэта робіць чалавека гультаяватым і тужлівым».
«Тужлівым?» — паўтарыў малады чалавек і ў разгубленасці ўтаропіўся на яго. «Вы, мусіць, не тутэйшы, пане?» — раптам спытаў ён.
«Ну так, я прыехаў здалёку!» — адказаў Тоні Крэгер з няпэўным і адмоўным рухам рукі.
«Але Ваша пгаўда, — сказаў малады чалавек, — Ваша пгаўда, бачыць Бог, у тым, што Вы называеце тужлівым! Я амаль заўсёды тужлівы, але асабліва ў такія вечагы, як сёння, калі неба ўсеянае зогкамі». I ён зноў ушчаміў падбароддзе паміж вялікім і ўказальным пальцамі.
«Вядома ж, ён піша вершы, — падумаў Тоніа Крэгер, — вершы гандляра, глыбока, сумленна прачулыя...»
Вечар хіліўся да ночы, а вецер так узмацніўся, што цяжка было размаўляць. I яны вырашылі крышку паспаць і пажадалі адзін аднаму добрай ночы.
Тоніа Крэгер выцягнуўся ў пасцелі на вузкім драўляным лежаку, але не мог супакоіцца. Моцны вецер і яго даўкі водар дзіўна ўзбудзілі яго, і ягонае сэрца захвалявалася, быццам баязліва чакаючы нейкай асалоды. I гайданка, якая з’яўлялася, калі карабель саслізгваў з высокай стромай хвалі, а вінт, быццам ў сутарзе, працаваў па-над вадою, выклікала ў яго агідную цягу на ваніты. Ён зноў апрануў усё на сябе і падняўся на волю.
Воблакі імчалі, абмінаючы месяц. Мора танчыла. Хвалі накатваліся неўпарадкавана, круглыя і раўнамерныя; далёка, у бледным пабліскванні святла мора было парвана, расхвастана, ускудлачана, яно лагодна цалавала і падскоквала вострымі полымнымі агромністымі языкамі, побач з бяздоннымі пеннымі прорвамі раскідвала зубчатыя і неверагодныя фігуры, і здавалася, што яно моцаю жудасных рук шалёна шпурляе пырскі абы-куды, без разбору. Карабель рухаўся з цяжкасцю; пляскаючы, гайдаючыся і крэкчучы, прабіваўся цераз гармідар, і часам можна было пачуць, як у яго чэраве равуць белы мядзведзь і тыгр, якія пакутавалі ад марской гайданкі. Мужчына ў брэзентавым плашчы, з капюшонам на галаве і ліхтаром, прышпіленым да пояса, хадзіў сюды-туды па палубе, шырока расставіўшы ногі і з цяжкасцю балансуючы. А там ззаду стаяў, нахіліўшыся нізка над бортам, малады чалавек з Гамбурга і ванітаваў. «Божа, — прамовіў ён бязгучным і няроўным голасам, калі ўбачыў Тоніа Крэгера, — толькі паглядзіце на хваляванне стыхій, пане!» Але потым яму зрабілася млосна, і ён паспешліва адвярнуўся.
Тоніа Крэгер трымаўся за нейкую нацягнутую ліну і ўзіраўся ў гэтае суцэльнае неўтаймоўнае шаленства. Яму захацелася крычаць ад радасці і падалося, што ён дастаткова магутны, каб перакрычаць буру і хвалі.
Шалёны сябра маладых гадоў, 3 табой з’яднаемся мы зноў...
Але потым верш закончыўся. Ён быў не гатовы, не аформлены і не распрацаваны спакойна ў нешта адно цэлае... Яго сэрца было жывое...
Ён доўга гэтак стаяў; потым выпрастаўся на лаўцы каля кают-кампаніі і пачаў узірацца ў неба, на якім мігцелі зоркі. Ён нават крыху задрамаў. I калі яму халоднаю пенаю пырснула ў твар, то ў паўсне гэта ўспрымалася пяшчотным дотыкам.
Паказаліся і наблізіліся вертыкальна-стромыя мелавыя скалы, прывідныя ў святле месяца; гэта быў Мэн, востраў. I зноў ім авалодала кароткая дрымота, што перабівалася салёнымі рас-
сеянымі пырскамі, якія востра ўціналіся ў твар і ад якіх рысы дранцвелі... Калі ён канчаткова прачнуўся, ужо быў дзень — светла-шэры, свежы дзень; і тады зялёнае мора пачало супакойвацца. За сняданкам ён зноў убачыў маладога гандляра, які моцна зачырванеўся, магчыма, саромеючыся, што ў змроку прамаўляў такія паэтычныя і ганебныя рэчы; ён прыгладзіў усімі пяццю пальцамі свае маленькія рудаватыя вусы і крыкнуў яму па-салдацку бадзёра ранішняе прывітанне, а пазней баязліва пазбягаў яго.
I Тоніа Крэгер дабраўся да Даніі. Ён спыніўся ў Капенгагене, даваў на чай кожнаму, хто сваім выразам твару паказваў, што ён прэтэндуе на іх; пасяліўшыся ў гатэлі, ён абышоўза тры дні горад, носячы разгорнутым гід-даведнік; і ён паводзіў сябе як выдатны турыст, які жадае ўзбагаціць свае веды. Ён паглядзеў новы Каралеўскі рынак і «каня» пасярэдзіне яго; вельмі паважліва паглядаў на вышыню калон Фраўэнкірхе; доўга стаяў перад высакароднымі і пяшчотнымі карцінамі Торвальдсена; падняўся на Круглую Вежу; агледзеў замкі і прабавіў два вясёлыя вечары ў Цівалі. Але, шчыра кажучы, гэта было не ўсё, што ён там пабачыў.
На будынках, якія часта мелі той самы выгляд старых дамоў яго бацькоўскага горада, з пагнутымі, паламанымі франтонамі, ён бачыў прозвішчы, знаёмыя яму яшчэ з былых дзён, якія, здавалася, згадвалі яму пра нешта пяшчотнае і дарагое, але ў той самы час неслі ў сабе штосьці накшталт папроку, скаргі і тугі па страчаным. 1 паўсюды, удыхаючы запаволенымі, задумлівымі глыткамі вільготнае марское паветра, ён бачыў вочы, такія сінія, валасы, такія бялявыя, твары, якія былі таго самага тыпу і формы, якія ён заўважаў у дзіўна балючых і пакаянных трызненнях ночы, праведзенай у родным горадзе. Час ад часу здаралася, што позірк, звонкае слова, раптоўны смех краналі ў ім самае задушэўнае.
Ён нядоўга вытрываў у ажыўленым горадзе. Неспакой, салодкі і праставаты, чаканне, змешанае напалову з успамінамі, хвалявалі яго адначасова з жаданнем знайсці магчымасць паляжаць дзе-небудзь у зацішку на пляжы, а не выдаваць сябе пры выпадку за заўзятага турыста. I ён яшчэ раз уладкаваўся на карабель і ў адзін змрочны дзень (мора аж пачарнела) адплыў на паўноч-
ны захад уздоўж пабярэжжа Зеландыі ў бок Гельсінгёра. Адтуль ён адразу ж прадоўжыў сваю вандроўку на калёсах па шасэйных дарогах яшчэ цягам сарака пяці хвілін, увесь час каля самага мора, аж пакуль не дасягнуў сваёй канчатковай мэты — маленькага белага гатэля з зялёнымі аканіцамі, які стаяў пасярэдзіне пасёлка з нізкімі домікамі і сваёю драўлянаю вежаю пазіраў на Зунд і шведскае ўзбярэжжа. Тут ён спыніўся, засяліўся ў светлы пакой, які яму ўжо падрыхтавалі, запоўніў усе паліцы і шафы тым, што ў яго было пры сабе, і намерыўся нейкі час пажыць тут.
VIII
Ужо набліжаўся верасень — у Ольсгардзе было няшмат курортнікаў. Падчас харчавання ў вялікай з бярвенчатай столлю сталоўцы на першым паверсе, з вокнаў якой адкрываўся від на зашклёную веранду і мора, галоўнай распарадчыцай была гаспадыня — старая панна ў гадах з белымі валасамі, бясколернымі вачыма, пяшчотна-ружовымі шчокамі і нястрымным шчабятлівым голасам, яна заўсёды імкнулася зграбна класці свае чырвоныя рукі на сурвэце. Стары пан з кароткай шыяй і сівою боцманскаю барадою ды цёмна-сіняватым тварам, гандляр рыбай са сталіцы, які валодаў нямецкай моваю, таксама быў там. Здавалася, што яго цалкам закупорылі; ён быў схільны да інсульту, бо дыхаў коратка і перарывіста і час ад часу ўздымаў указальны палец з пярсцёнкам да адной ноздры, каб сціснуць яе і праз моцнае надзіманне даць праход паветру ўдругую. Тым не менш ён увесь час прыкладваўся да бутэлькі з гарэлкаю, якая стаяла перад ім і на сняданку, і на абедзе, і пры вячэры. А яшчэ там былі тры дарослыя амерыканскія юнакі са сваім гувернёрам ці то хатнім настаўнікам, які моўчкі папраўляў свае акуляры і цэлымі днямі гуляў з імі ў футбол. Іх жаўтлява-рудыя валасы былі расчасаныя на два бакі; у іх былі прадаўгаватыя нерухомыя твары. «Please give me the каўбасы!» — гаварыў адзін.
* Калі ласка, падай мне... (англ.)
«That’s not каўбаса, that’s вяндліна!» — казаў другі, і гэта было ўсё, чым яны і іх настаўнік карысталіся ў размове; бо звычайна яны сядзелі ціха і пілі кіпень.
Лепшай кампаніі за сталом Тоніа Крэгер сабе не жадаў. Ён атрымліваў асалоду ад спакою, прыслухоўваўся да дацкіх гарлавых гукаў, звонкіх і нізкіх галосных, якія чуліся часам у размовах гандляра рыбаю і гаспадыні; сяды-тады ён звяртаўся да першага з простаю заўвагаю пра паказчыкі барометра, а потым уставаў, каб спусціцца праз веранду зноў на пляж, дзе перад тым правёў ужо доўгія ранішнія гадзіны.
Часам там было вельмі ціха і па-летняму горача. Мора лена і спакойна спачывала, гуляючы блакітнымі бутэлечна-зялёнымі і чырванаватымі стужкамі, перамешваючыся са срэбна зіхоткімі светлавымі водбліскамі; водарасці высыхалі на сонцы, ператвараючыся ў сена, а медузы ляжалі і пакутавалі ад спёкі. Быў лёгкі пах гнілі і смалы ад рыбацкай лодкі, на якую Тоніа Крэгер, седзячы на пяску, абапіраўся спінаю, павярнуўшыся такім чынам, каб мець перад вачыма вольны далягляд, а не шведскае ўзбярэжжа; але ціхі подых мора чыста і свежа слізгаў па ўсім навокал.
Іўрэшце надышлі шэрыя штармавыя дні. Валы хваляўнахілялі галовы, як тыя быкі, што, каб нанесці ўдар, рыхтуюць рогі, і шалёна набягалі на пляж, залівалі яго, захоплівалі ладны кавалак суіпы, а потым зноў адкатваліся, пакідаючы бліскучыя мокрыя водарасці, ракавінкі і прынесеныя хваляю драўляныя аскабалкі. Паміж расцягнутымі ў даўжыню градамі хваляў рассцілаліся пад захмараным небам даліны ў бледна-зялёнай пене; а там, дзе за хмарамі стаяла сонца, на водах ляжаў белаваты аксамітны бляск.
КНІГІ ОНЛАЙН
