Смерць у Венецыі
Toмас Ман
Выдавец: Янушкевіч
Памер: 392с.
Мінск 2018
На жываце ён прапоўз яшчэ далей наперад, узняў тулава і зваліў яго ў ваду. Ён больш не ўздымаў галавы, нават не варушыў нагамі, якія ляжалі на беразе.
Падчас усплёску вады конікі на нейкі момант заціхлі. Але іх цвырканне ўзнавілася, парк зноў ціха зашумеў, а з прысадаў і злева, і справа сюды ўніз далятаў прыглушаны смех.
РАСПУСНАЯ
Мы зноў засталіся ўчатырох.
Малы Майзэнберг гэтым разам быў за гаспадара. Яго кабінет падыходзіў для прыёмаўяк найлепш.
Гэта было незвычайнае памяшканне, абсталяванае ў адным толькі стылі: мудрагелісты мастакоўскі капрыз. Этрускія і японскія вазы, іспанскія вееры і кінжалы, кітайскія парасоны і італьянскія мандаліны, афрыканскія ракавіны і маленькія антычныя статуэткі, стракатыя ўбранні эпохі ракако і васкавыя мадоны, гравюры на медзі ды творы, выкананыя пэндзлем самога Майзэнберга, — усё гэта ў крыклівых спалучэннях было размешчана па ўсім памяшканні на сталах, этажэрках, кансолях і на сценах, якія, як і падлога, былі накрытыя тоўстымі ўсходнімі дыванамі і выцвілымі вышыванымі шоўкавымі накідкамі; яны быццам паказвалі палыцам самі на сябе.
Мы чацвёра, гэта значыць малы, у завітках каштанавага колеру, рухавы Майзэнберг; Ляўбэ, зусім юны, бялявы эканаміст-ідэаліст, які, куды б ні трапляў, распаўсюджваў свае тэзы пра справядлівасць жаночай эмансіпацыі; д-р медыцыны Зэльтэн і я — мы, усе чацвёра, згрупаваліся ў сярэдзіне атэлье, седзячы на розных прыстасаваннях, прыдатных для гэтага, вакол цяжкога стала з чырвонага дрэва, і ўжо даволі доўга аддавалі павагу шыкоўнаму меню, якое стварыў для нас геніяльны гаспадар. А найбольш, мусіць, вінам. Майзэнберг увесь час даваў распараджэнні прынесці штосьці новае.
Доктар сядзеў у вялікім старасвецкім разным царкоўным крэсле, з якога ён увесь час у сваёй здзеклівай манеры пакепліваў. Ён быў тым сярод нас, хто да ўсяго ставіўся з іроніяй. Веданне свету і пагарда да яго выяўлялі сябе ў кожным ягоным фанабэрыстым жэсце. Ён сярод нас чатырох быў найстарэйшы — недзе, пэўна, ужо каля трыццаці. I ён больш за ўсіх «жыў».
«Хвалько! — казаў Майзэнберг. —Але ён забаўны».
Здаецца, слова «хвалько» сапраўды пасавала доктару. Яго вочы мелі пэўны размыты глянец, а чорныя, коратка падстрыжаныя валасы на галаве выяўлялі на віхры маленькую плешынку. Твар, які пераходзіўу завострана падрэзаную бародку, выяўляў, у напрамку ад носа да краёчкаў рота, некалькі насмешлівых рысаў, якія часам маглі нават надаваць яму адценне горычы.
Спажываючы ракфор, мы зноў «заглыбіліся ў размовы». Зэльтэн даў гэтаму такую назву з кплівай пагардай чалавека, які даўно стварыў сабе, як ён казаў, адзіную філасофію — цалкам без ваганняў і ўсялякай сціпласці атрымліваць асалоду ад зямнога жыцця-спектакля, не вельмі абачліва пастаўленага адтуль, зверху, пад адпаведнай рэжысурай, каб ён мог потым паціснуць плячыма і спытаць: «А ці нельга было лепш?»
Але Ляўбэ, кружнымі шляхамі беспамылкова трапіўшы ў сваё рэчышча, зноў страціў кантроль над сабою і з адчаем зажэстыкуляваў са свайго глыбокага фатэля ў паветра вакол сябе.
«Менавіта! Менавіта! Ганебнае сацыяльнае становішча асобы жаночага полу (ён ніколі не гаварыў “жанчына”, а толькі — “асоба жаночага полу”, бо яно гучала больш прыродазнаўча) караніцца ў забабонах, дурных забабонах грамадства!»
«Будзьце здаровы!» — вельмі лагодна і спачувальна прамовіў Зэльтэн і кульнуў у сябе шклянку чырвонага віна.
Гэта забрала ў беднага юнака апошнюю кроплю спакою.
«Ах ты! Ах ты! — падскочыў ён з крэсла. — Ты — стары цынік! 3 табою немагчыма размаўляць! Але вы, — з выклікам звярнуўся ён да Майзэнберга і мяне, — вы мусілі б падтрымаць мяне! Так ці не?»
Майзэнберг абіраў апельсін.
«Пяцьдзясят на пяцьдзясят, канешне!» — упэўнена сказаў ён.
«Кажы далей!» — падбадзёрыў я прамоўцу. Ён павінен быў яшчэ раз выказацца, раней ён не дасць спакою.
«У дурных забабонах і тупой несправядлівасці грамадства, кажу я вам! Усе гэтыя драбніцы — о Божа, гэта ж смешна. Тое, што яны адчыняюць дзявочыя гімназіі і бяруць на працу асоб жаночага полу тэлеграфісткамі, ці яшчэ кім, якое гэта мае значэнне... Але па вялікім рахунку, па вялікім! Якія светапогляды! Напрыклад, што датычыць эротыкі, сэксу, якая абмежаваная жорсткасць!»
«Ах во яно што, — сказаў доктар з абсалютнай палёгкай і адклаў убок сваю сурвэтку. — Зараз будзе, прынамсі, забаўна».
Ляўбэ не ўзнагародзіў яго нават позіркам.
«Глядзіце, — настойліва працягнуў ён і махнуў вялікай цукеркай, якую пасля гэтага з важнай мінай сунуў у рот, — глядзіце: калі двое кахаюцца і ён плаціцьдзяўчыне, то ён застаецца сумленным чалавекам, як і раней, нават гэткім сабе зухам, — вось жа нягоднік! А асоба жаночага полу — страчаная, адкінутая грамадствам, па-за законам, распусная. Так, рас-пус-на-я. А дзе маральнае апірышча такога светапогляду?! Ці ж мужчына не ў такой жа ступені распусны? Ці не больш ганебна ён дзейнічаў, чым асоба жаночага полу?!.. Ну, гаварыце! Скажыце цяпер што-небудзь!»
Майзэнберг задумліва цікаваў за дымам сваёй цыгарэты.
«Шчыра кажучы, ты маеш рацыю», — зычліва сказаў ён.
Твар Ляўбэ ўвесь расплыўся ў радаснай усмешцы.
«Праўда... маю рацыю? Маю рацыю? — бясконца паўтараў ён. — А дзе маральная аснова такой ацэнкі?»
Я зірнуў на доктара Зэльтэна. Ён зусім прымоўк. Лепячы ў руках шарык з хлеба, ён з выразам горычы на твары моўчкі ўзіраўся ў дол перад сабою.
«Давайце перасядзем, — спакойна сказаў ён потым. — Я хачу распавесці вам адну гісторыю».
Мы адсунулі ўбок абедзенны стол і ў далёкім кутку, з дыванамі і невялікімі фатэлямі, утульна ўладкаваліся, каб спакойна
паразмаўляць. Звісаючы ад столі, свяцільнік напаўняў памяшканне блакітным паўзмрокам. Пад плафонам ужо ўтварыўся слой цыгарэтнага дыму, які злёгку калыхаўся.
«Ну, пачынай», — сказаў Майзэнберг, напаўняючы чатыры келіхі сваім французскім бенедыкцінскім.
«Так, я з задавальненнем распавяду вам адну гісторыю, якраз таму, што мы ўжо падышлі да гэтай тэмы, — сказаў доктар, — адразу ў форме гатовай навелы. Вы ж ведаеце, што я некалі займаўся падобнай справай».
Я не мог добра бачыць яго твар. Доктар сядзеў, закінуўшы нагу на нагу, засунуўшы рукі ў бакавыя кішэні пінжака, адкінуўшыся ў крэсле назад, і спакойна глядзеў уверх на свяцільнік.
«Герой маёй гісторыі, — пачаў ён праз хвілінку, — закончыў гімназію ў родным маленькім паўночна-нямецкім гарадку. Маючы дзевятнаццаць або дваццаць гадоў, ён паступіў у ўніверсітэт у П., не надта вялікім горадзе паўднёвай Германіі.
Ён быў сапраўдным «добрым хлопцам». Ніводзін чалавек не мог жадаць яму зла. Вясёлы і дабрадушна-сяброўскі, ён адначасова быў улюбёнцам усіх сваіх таварышаў па вучобе. Гэта быў сімпатычны зграбны юнак з лагоднымі рысамі твару, жывымі піўнымі вачыма і пяшчотна прыпухлымі вуснамі, над якімі ўжо прабівалася першая расліннасць. Калі ён, ссунуўшы на чорных кучаравінках светлы круглы капялюш, трымаючы рукі ў кішэнях штаноў, ішоў па вуліцах, з цікавасцю пазіраючы вакол сябе, то дзяўчаты кідалі ў яго бок закаханыя позіркі.
Пры гэтым ён быў цнатлівы, чысты як плоццю, так і душой. Ён мог сказаць словамі Тылі*, што ён яшчэ не прайграў ніводнай бітвы і не дакрануўся да ніводнай асобы жаночага полу. Што тычыцца першага, дык у яго не было яшчэ такой магчымасці, ды і што датычна іншага, то таксама ў яго такога выпадку не надарылася.
* Ёган фон Тылі (1559-1632) — фельдмаршал, які атрымаў шэраг важных перамог у Трыццацігадовай вайне 1618-1648 гг.
Прайшлі толькі, магчыма, два тыдні з дня яго з’яўлення ў П., як ён, вядома ж, закахаўся. He ў афіцыянтку, як яно звычайна бывае, а ў маладую акцёрку, фройляйн Вельтнэр, выканаўцу роляў наіўных дзяўчат з гётэўскага тэатра.
Хоць і вядома, што, як трапна заўважыў паэт, калі цябе хмеліць маладосць, то ў кожнай бачыш прыгажосць — але дзяўчына была сапраўды прывабнай. Па-дзіцячаму пяшчотная фігура, русыя валасы, лагодныя, вясёлыя шэра-сінія вочы, вытанчаны носік, нявінна-салодкі рот і мяккае, круглае падбароддзе.
Ён спачатку закахаўся ў яе твар, потым у далоні, потым у рукі, якія ён аднойчы ўбачыў аголенымі ў антычнай ролі, і надышоў дзень, калі ён ужо кахаў яе ўсю цалкам. У тым ліку яе душу, яму яшчэ зусім невядомую.
Яго каханне каштавала яму процьму грошай. Самае малое на кожны другі вечар ён набываў білет у партэр тэатра Гётэ. Увесь час ён мусіў пісаць сваёй маці і прасіць у яе грошы, дзеля чаго яму даводзілася выдумляць самыя авантурныя вытлумачэнні. Але ж ён хлусіў дзеля яе. Гэта выбачала ўсё.
Калі ён зразумеў, што кахае, то найперш пачаў пісаць вершы. Вядомую нямецкую «ціхую лірыку».
За гэтым заняткам ён часта сядзеў, абклаўшыся кнігамі, да позняй ночы.
Толькі маленькі будзільнік на камодзе аднастайна цікаў, а звонку час ад часу чуліся самотныя крокі... Дзесьці ў самым версе грудзей, дзе пачынаецца шыя, сядзеў мяккі, цеплаваты, вільготны балючы камяк, які часта хацеў прасачыцца ў ацяжэлыя вочы. Але, саромеючыся сапраўды заплакаць, ён плакаў толькі на цярплівую паперу, у словах.
Ён самому сабе пачаў распавядаць у лагодных вершах, жалобных інтанацыях пра тое, якая яна, маўляў, салодкая і мілая, а ён такі хворы і знямоглы, і якая стрэмка неспакою засела ў яго душы, заганяючы яго ў невядомасць, далей, далей, дзе сярод ружаў і фіялак драмала яго шчасце, але ён быўзвязаны...
Вядома, гэта было смешна. Любы чалавек з такога толькі пасмяяўся б. Словы ж таксама былі такія неразумныя, бездапаможныя, якія нічога не маглі выказаць. Але ён кахаў яе!
Ён кахаў яе! Адразу ж, вядома, пасля самапрызнання, ён адчуў сорам. Гэта ж было жабрацкае каханне, на каленях, якому б ён моўчкі цалаваў бы ножкі, бо яны такія мілыя, ці яе белую руку, а потым яму захацелася памерці. Пра вусны ён не адважваўся і думаць...
Калі ён прачнуўся аднойчы ўначы, ён уявіў сабе, быццам яна ляжыць побач: каханая галоўка ў мяккіх падушках, салодкі роцік крыху прыадкрыты, і рукі, гэтыя неапісальныя рукі з пяшчотна-сінімі пражылкамі, скрыжаваныя на коўдры. Затым ён раптам рыўком перавярнуўся, уціснуў галаву ў падушку і ў змроку доўга плакаў.
Гэта была кульмінацыя. Ён дасягнуў такога стану, што ўжо не мог пісаць вершы і нават есці не мог. Ён пазбягаў знаёмых, амаль не выходзіў з дому, а пад вачамі ў яго з’явіліся глыбокія, цёмныя кругі. Пры гэтым ён амаль ужо не працаваў, і яму нічога не хацелася чытаць. Яму рупіла толькі проста так стаяць перад яе партрэтам, які ён ужо даўно купіў сабе; зморана трызніць у паўпрытомнасці, у слязах ды каханні.
КНІГІ ОНЛАЙН
