Снежная каралева
Ханс Крьісціян Андэрсэн
Выдавец: Юнацтва
Памер: 304с.
Мінск 1998
— Я адразу пакіравала ў вялізны горад. Як ён называ-ецца, не памятаю, бо ў мяне кепская памяць на назвы і імёны. Адразу з вакзала разам з канфіскаваным таварам была я дастаўлена ў гарадскую ратушу, адтуль пабегла да мясцовага турэмшчыка. Ён мне расказаў пра зняволеных, асабліва пра аднаго вязня, які трапіў у турму ўсяго за сло-ва, якое вымавіў неасцярожна. На чалавека была заведзе-на шумная справа, хоць яна, шчыра кажучы, нявартая бы-ла нават выедзенага яйка. «Уся гэта гісторыя — проста суп з каўбаснай палачкі,— заявіў турэмшчык,— аднак за гэты суп недарэку чаго добрага давядзецца заплаціць га-лавой». Зразумела, я адразу зацікавілася вязнем і, падпільнаваўшы зручны момант, шмыганула да яго ў ка-меру: няма на свеце такіх пазамыканых дзвярэй, пад якімі не знайшлося б прыдатнай шчыліны для мышкі...
8 X. К. Андэрсен
193
Вязень меў прыгожыя вялікія вочы, яны ажно гарэлі на бледным твары. А яшчэ меў ён доўгую бараду. У змрочнай камеры чадзіла лямпа, але сценам і столі гэта ўжо не шкодзіла, бо былі яны і без таго чорныя. На сцяне вязень выдрапваў вершы, малюнкі. Ён тут, мабыць, вельмі сума-ваў і таму ўзрадаваўся, калі ўбачыў нечаканую госцю. Ён спачатку прыручаў мяне хлебнымі крошкамі, пасвістваў мне, прамаўляў ласкавыя словы, і я адчула да яго ўзаем-ную прыязнасць. Так мы хутка пасябравалі. Ён дзяліўся са мной хлебам і вадой, карміў мяне сырам і каўбасой — словам, жылося мне там цудоўна, але найбольш прыем-ным было тое, што чалавек палюбіў мяне. Ён мне дазва-ляў бегаць у яго па руках, нават залезці ў рукаво, зашыц-ца ў бараду; называў мяне сваёй маленькай сяброўкай. I я таксама вельмі палюбіла вязня, бо сапраўдная любоў заўсёды павінна быць узаемнай. Я нават забылася, чаго вандрую па гэтым свеце, і нават дзесьці у нейкай шчыліне згубіла сваю каўбасную палачку, яна і цяпер там, пэўна, ляжыць. Я вырашыла не пакідаць майго новага сябру, бо калі б пакінула, то застаўся б ён на гэтым свеце зусім адзін і наўрад ці перанёс бы такую скруху. Дык вось я засталася ў турэмнай камеры, а вязень неўзабаве пакінуў яе. Калі мы бачыліся апошні раз, то быў чалавек вельмі сумным, даў мне двайную порцыю хлеба, кавалачак сыру і паслаў на развітанне паветраны пацалунак.
Ён пайшоў з камеры і не вярнуўся ў яе. Больш нічога я пра яго не ведаю. Дык вось прыгадала я тады словы ту-рэмшчыка: «Зрабілі хлапцу суп з каўбаснай палачкі»,— і пакіравала да турэмшчыка. Быў ён злым і непрыемным чалавекам. Ён мяне таксама пачаў прывабліваць крош-камі, а пасля схапіў і пасадзіў у клетку, што круцілася, як кола. Трапіць у такую пастку — проста жах! Бяжыш і бя-жыш, а застаешся на месцы, і ўсе з цябе смяюцца, здзеку-юцца з цябе.
Аднак у турэмшчыка была цудоўная маленькая ўнучка з залатымі завітушкамі на галаве; мела яна зіхоткія, добрыя вочы, усмешлівы тварык.
— Бедная маленькая мышка,— сказала аднойчы дзяўчынка, калі зазірнула ў апрыклую мне клетку, пасля дзяўчынка адсунула жалезную засаўку і я выскачыла на
194
волю. Узабралася на падваконнік, а тады сіганула ў ва-дасцёкавы жолаб. «Воля! Я вольная!» — радавалася я і нават забылася, чаго сюды прыбягала.
А між тым пачало цямнець, насоўвалася ноч. Я пры-стала нанач у старой вежы. Там жылі толькі вартаўнік ды сава. Спачатку я крыху баялася іх, асабліва савы — яна вельмі падобная на кошку і акрамя таго ў яе ёсць адна прыкрая загана: як і кошка, сава ласуецца мышамі. Але хто з нас не памыляецца ў жыцці! Гэтым разам па-мылілася і я. Сава, як выявілася,— разважлівая і адукава-ная асоба. Яна шмат чаго пабачыла на сваім веку, ведала больш, чым вартаўнік, і амаль столькі, колькі ведаю я. Яе малыя савяняты прымалі ўсялякую жыццёвую недарэч-насць вельмі блізка да сэрца. «Не варыце супу з каўбаснай палачкі,— павучала іх у такіх выпадках ста-рая сава,— не шуміце без дай-прычыны». Старая сава бы-ла вельмі ўважлівай, пяшчотнай маці. Я адразу адчула да яе давер і нават не пабаялася падаць голасу са сваёй шчыліны. Гэта саве вельмі спадабалася, і яна абяцала мне падтрымку. Ніводнай жывёліне яна цяпер не дазволіць з’есці мяне, бо ўжо лепш зробіць гэта сама, калі наблізіцца зіма і не будзе чаго іншага есці.
Сава была надзвычай разумнай птушкай. Яна, на-прыклад, даказала мне, што вартаўнік не змогбы трубіць, калі б у яго на поясе не вісеў рог. А яшчэ важнічае чала-век, робіць выгляд, што ён не горшы за саву! Але што з яго возьмеш! Суп з каўбаснай палачкі!
Тут я і папрасіла саву расказаць мне, як той суп можна прыгатаваць. А сава мне растлумачыла: «Суп з каўбаснай палачкі — гэта ўсяго толькі прымаўка; кожны разумее яе па-свойму, як сам хоча, і кожны верыць, што яго думкі на-конт гэтага найбольш правільныя. А калі папраўдзе ра-забрацца, то ніякага супу з каўбаснай палачкі не бывае. «Як не бывае?» — збянтэжылася я. Вось дык навіна! Так, ісціна не заўсёды прыемная, але ж яна вышэй за ўсё.
Тое самае сказала мне і сава. Падумала я, падумала і ўрэшце зразумела, што калі я прывязу дадому самае вы-сокае, што толькі ёсць на свеце, гэта значыць ісціну, то гэта будзе куды больш каштоўным, чым нейкі там суп. I я
195
заспяшалася дадому, каб хутчэй паднесці вам самае высо-кае і праўдзівае — ісціну.
Мышы — народ адукаваны, а мышыны цар тым больш. I ён можа смела браць мяне царыцай, у імя высо-кай ісціны.
— Твая ісціна — хлусня! — залемантавала мыш, якая яшчэ не паспела выказацца.— Я магу зварыць гэты суп, і звару яго зараз жа!..
V. Як варылі суп...
— Я нікуды не ездзіла,— пачала апавядаць трэццяя мыш.— А засталася дома, бо гэтак больш надзейна. Няма чаго бадзяцца па белым свеце, калі ўсё можна раздабыць дома. I я вось засталася! Я не набівалася ў сяброўства да ўсялякага там гнюсу, каб навучыцца варыць суп, не глы-тала мурашоў і не чаплялася да соў. Я дайшла да ўсяго ўласным розумам... To пастаўце, калі ласка, кацёл на пліту. Вось так! Цяпер наліце вады, ды каб паўней было. Вельмі добра! Няхай вада закіпае, няхай забурліць белымі струмянямі. А цяпер кіньце ў кацёл каўбасную палачку... Ці не пажадаеце вы цяпер, ваша светласць, сунуць у кіпень ваш пушысты царскі хвосцік, каб злёгку памеш-ваць ім суп! Чым даўжэй будзеце памешваць, тым больш наварыстым атрымаецца булён,— гэта ўсё вельмі проста. I не трэба ніякіх прыпраў — сядзіце сабе ды памешвайце хвосцікам! Восьтак!
— А ці нельга даручыць гэту справу каму іншаму? — пытае мышыны цар.
— He,— адказвае мышка,— нельга. Уся сіла ў царскім хвасце!
I вось вада закіпела, а мышыны цар прыладзіўся каля катла і выцягнуў хвост,— акурат так, як мышы звычайна здымаюць смятанку з малака. Але як толькі на царскі хвост дыхнула гарачай парай, мышыны цар імгненна са-скочыў на падлогу.
— Ну, быць табе царыцай,— паспешліва заявіў ён.— А з супам давай пачакаем да нашага залатога вяселля. Вось узрадуюцца тады беднякі ў маім царстве! А пакуль няхай чакаюць ды смачна аблізваюцца.
196
Адгулялі вяселле, ды толькі шмат хто з мышэй, вярта-ючыся дадому, незадаволена пабуркваў:
— Ну, хіба гэта суп з каўбаснай палачкі? Гэта хутчэй суп з мышынага хваста!
Яны лічылі, што іншыя падрабязнасці, якія паведалі тры мышы, былі цікавымі, але іх, бадай, трэба было раска-заць іначай. Калі б пра гэта апавядалі мы, то казалі б вось так і так.
Увогуле, гэта ўжо самая сапраўдная крытыка, а кры-тыка, згадзіцеся, заўсёды заднім розумам моцная.
Уся гэта гісторыя абляцела ўвесь свет, і меркаванні наконт яе раздвоіліся; але яна сама ад таго ніколечкі не змянілася. Наша гісторыя праўдзівая ва ўсіх падрабязнас-цях ад пачатку да канца, уключаючы і каўбасную палач-ку. Вось толькі падзяку за казку лепш не чакаць, усё адно не дачакаешся!
ТАЛІСМАН
Прынц з прынцэсай адзначалі свой мядовы месяц. Яны былі неверагодна шчаслівыя, і толькі адна думка-развага не давала ім спакою: ім вельмі хацелася ведаць, ці будуць яны гэткія ж шчаслівыя ўсё сваё жыццё? Таму і сталі яны марыць пра талісман, які засцярог бы іх ад усялякіх нягод у сямейным жыцці. А да гэтага яны шмат наслухаліся пра аднаго чалавека; жыў гэты чалавек у лесе, і ўсе паважалі яго за мудрасць. У любой бядзе і ў любым цяжкім ста-новішчы ён мог даць слушную параду. Выправіліся да гэ-тага мудраца прынц з прынцэсай і расказалі яму пра ўсё, што смылела ў іх на душы. Выслухаў іх мудрэц і сказаў:
— Ідзіце вандраваць па белым свеце, і калі сустрэнуц-ца вам шчаслівыя і ўсім задаволеныя муж і жонка, па-прасіце ў іх квалачак сподняй бялізны, а калі здабудзеце такі кавалачак, насіце яго заўсёды як талісман. Гэта на-дзейны сродак.
Селі прынц з прынцэсай на коней і выправіліся ў шлях-дарогу; неўзабаве пачулі яны ад людзей пра аднаго вядомага рыцара, які нібыта жыў са сваёй жонкай шчаслівей за ўсіх іншых. Паехалі яны да яго ў замак і па-
197
чалі самі распытвацца, ці праўда, што яны так задаволены сваім жыццём, як сведчыць пра гэта погаласка.
— Усё праўда,— адказалі яны,— толькі адно гора: ня-ма ў нас дзяцей.
Значыць, шукаць тут талісман не мела сэнсу, і давяло-ся прынцу з прынцэсай выправіцца далей на пошукі шчаслівых і ўсім задаволеных мужа з жонкай.
I вось прыехалі яны ў горад, дзе згодна з чуткамі быў адзін сумленны гараджанін, які жыў са сваёй жонкай у згодзе, каханні і ласцы. Прыйшлі яны да яго і спыталі, ці праўда, што ён гэткі шчаслівы ў сямейным жыцці, як пра гэта расказваюць.
— Ды ўжо што праўда, то праўда! — адказаў муж.— Жывём мы з жонкай душа ў душу, вось толькі дзяцей у нас зашмат, а з імі хапае нам клопату і гора!
Значыць, шукаць талісман і ў яго няма сэнсу, і прынц з прынцэсай выправіліся далей, усюды распытваючы, ці не чуў хто пра шчаслівых і задаволеных мужа і жонку. Але такія ніяк не сустракаліся.
Аднойчы, калі ехалі па палях і лугах, заўважылі яны ля дарогі пастуха, які весела іграў на жалейцы. I бачаць яны, што да пастуха ідзе жанчына з немаўлём, а другое дзіця, хлапчука, вядзе за руку. Як толькі пастух убачыў жанчыну, ён кінуўся ёй насустрач, павітаўся, узяў не-маўля і пачаў цалаваць і лашчыць яго. А сабака пастуха скакаў і брахаў ад радасці, падбег да хлапчука і лізнуў яго за руку. Між тым жонка пастуха дастала гаршчок, які прынясла з сабой, і сказала:
— Ідзі, бацька, паеш.
Муж сеў на зямлю і пачаў есці, але першы кавалак ён аддаў немаўляці, а другі падзяліў паміж хлапчуком і саба-кам. Усё гэта бачылі і чулі прынц з прынцэсай. Падышлі яны бліжэй і завялі гаворку з мужам і жонкай:
КНІГІ ОНЛАЙН
