Снежная каралева
Ханс Крьісціян Андэрсэн
Выдавец: Юнацтва
Памер: 304с.
Мінск 1998
«Няшчасная я манета,— думала я тады.— Якая з таго карысць, што я сярэбраная, звонкая, выдатнай чаканкі? Усяму гэтаму грош цана! У вачах усіх ты застаешся тою, за каго цябе лічаць! I як, мусіць, жахліва мець нячыстае сумленне, прабівацца наперад падманам, ашуканствам, калі мне, ні ў чым не вінаватай, гэтак цяжка пакутаваць толькі таму, што ў мяне аблічча злачынкі!..» Пераходзя-чы ў новыя рукі, я кожны раз калацілася, баючыся, што мяне пачнуць разглядаць, бо ведала, што мяне са злосцю шпурнуць на стол, нібыта я якая-небудзь махлярка.
Аднойчы я трапіла да беднай жанчыны: ёй заплацілі мною за цяжкую падзённую работу. Але ёй ужо ніяк не ўдавалася збыць мяне з рук — ніхто не хацеў браць мяне, і я была для небаракі сапраўдным няшчасцем. «Давядзец-ца мне каго-небудзь ашукаць,— сказала яна неяк раз.— Я не такая багатая, каб трымаць у запасе фальшывыя гро-шы. Аддам гэтую манету багатаму булачніку, ён не збяд-нее ад гэтага... Але ўсё ж нядобра так рабіць. Сама ведаю, што нядобра».
257
— Ну вось, цяпер я буду ляжаць на сумленні ў беднай кабеты! — уздыхнула я.— Няўжо я гэтак змянілася?
Жанчына пайшла да багатага булачніка, але той вельмі добра разбіраўся ў манетах: булачнік не паклаў мяне ў касу, а шпурнуў проста ў твар жанчыне. I, вядома, ёй не далі за мяне хлеба. Ах, як я засмуцілася! «Няўжо,— думала я,— мяне адчаканілі на гора людзям?! Мяне, якая ў маладыя гады была такая смелая, упэўненая ў сабе. Так верыла ў сваю каштоўнасць і цудоўную чаканку!» I я за-тужыла, замаркоцілася, як толькі можа тужыць-мар-коціцца манетка, якую ніхто не хоча браць. Але жанчына прынесла мяне назад дадому, лагодна-ласкава паглядзе-ла на мяне і сказала:
«Не хачу нікога ашукваць! Я праб’ю ў табе дзірачку, няхай кожны ведае, што ты фальшывая... Хаця... Пача-кай, мне падумалася — можа, ты шчаслівая манетка? Мне чамусьці здаецца, што ты шчаслівая. Я праб’ю ў табе дзірачку, зацягну шнурок і павешу на шыю суседскай дзяўчынцы — няхай носіць на шчасце!»
I яна прабіла на мне дзірачку. Канешне, не дужа пры-емна, калі ў табе прабіваюць дзірку, але дзеля добрай мэ-ты, шмат што можна перацярпець. Праз дзірачку працяг-нулі шнурок, і я зрабілася падобнай на медальён. Тады мяне павесілі на шыйку маленькай дзяўчынцы. Малая ўсміхалася мне, цалавала мяне, і я ўсю ноч спачывала на цёпленькіх нявінных дзіцячых грудзях.
Раніцай маці дзяўчынкі ўзяла мяне ў рукі, паглядзела на мяне і штосьці задумала,— я адразу здагадалася! Яна дастала нажніцы і перарэзала шнурок.
— Шчаслівая манетка! — сказала яна.— Гэта трэба праверыць.
Яна паклала мяне ў кіслату, і я ўся пазелянела. Потым яна старанна замазала дзірачку, крыху пачысціла мяне і на змярканні пайшла да прадаўца латарэйных білетаў, каб купіць на шчасце білецік.
Ах, як цяжка было ў мяне на душы! Я ўся сцялася і, здавалася, вось-вось пераламлюся папалам. Я ж ведала, што мяне абзавуць фальшываю, зняславяць перад усімі іншымі манетамі, што ляжаць у касе і аздоблены надпісамі і чаканкай, якой можна ганарыцца. Але ж! На
258
гэты раз абышлося, і я не зведала ганьбы. Пакупнікоў са-бралася вельмі многа і прадавец быў гэтак заняты, што, не разглядаючы, кінуў мяне ў касу разам з іншымі манетамі. Выйграў ці не куплены за мяне білет — я не ведаю, але на другі дзень мяне разгледзелі, палічылі за фальшывую і адклалі ўбок, а пасля зноў паслалі ашукваць людзей — з маёй дапамогі ўсё ашукваць, ашукваць! А гэта ж проста нясцерпна з маім шчырым, сумленным характарам — яго ж не маглі ў мяне адабраць!
Так пераходзіла я з рук у рукі, з дома ў дом больш за год, усюды мяне лаялі, усюды пракліналі. Ніхто мне не ве-рыў, і я ўжо сама не верыла сабе. Цяжкі гэта быў час.
Аднойчы прыехаў падарожнік. Яму вось мяне і падсу-нулі. Ён быў даверлівы і палічыў мяне за мясцовую мане-ту. Але калі ён хацеў за штосьці расплаціцца мною, я зноў пачула:
— Гэтая манета нікуды не вартая, яна фальшывая!
— Мне яе далі за сапраўдную,— сказаў падарожнік і больш пільна прыгледзеўся да мяне. Раптам на твары яго з’явілася ўсмешка, а я ж ужо даўно не бачыла ўсмешкі на тварах тых, хто трымаў мяне ў руках.— He можа быць! — усклікнуў ён.— Гэта ж наша родная манетка, добрая праўдзівая манетка з маёй радзімы, у ёй прабілі дзірку і называюць фальшываю! Вось пацеха! Але я цябе зберагу і завязу дадому.
Як я зарадавалася! Мяне зноў называюць добрай, праўдзівай, сапраўднай, а не фальшывай манеткай, хо-чуць узяць дамоў, дзе ўсе будуць прызнаваць мяне і ве-рыць, што я з чыстага серабра і цудоўнай чаканкі! Я заіскрылася б ад радасці, але гэта не ў маёй натуры: гэта ўласціва сталі, а не серабру.
Мяне загарнулі ў тонкую белую паперку, каб я не змя-шалася з іншымі манетамі і не згубілася. I толькі на святы, калі да падарожніка збіраліся землякі, мяне паказвалі ім, і ўсе хвалілі мяне. Казалі, што я вельмі цікавая. Пацеха ды годзе! Як гэта можна здавацца цікавай, калі сама пры гэ-тым не гаворыш ні слова?
I вось нарэшце я апынулася на радзіме! Усе мае нягоды і пакуты скончыліся, і радасць вярнулася да мяне. Бо я з чыстага серабра, адмысловай чаканкі і ніхто не звяртае
259
ўвагі, што на мне прабіта дзірка, як на фальшывай. Гэта не мае аніякага значэння, калі ты сама не фальшывая. Так, трэба мець цярпенне. Урэшце праўда заўсёды пера-магае — у гэтым я цвёрда ўпэўнена! — закончыла свой расказ манетка.
ДЗІЦЯЧАЕ ПУСТАМОЎЕ
У купца-багацея ладзіўся дзіцячы вечар; былі запро-шаны ўсе дзеці багатых і знакамітых бацькоў. Справы ў купца ішлі добра, а сам ён быў чалавекам адукаваным, у свой час нават гімназію закончыў. Гэтага дабіўся яго ша-ноўны бацька, які напачатку быў звычайным прасалам, але сумленным і працавітым чалавекам і здолеў сабраць сабе сякі-такі капітал, а сын яго прымножыў. Купец быў разумным і добрым чалавекам, хоць людзі пра гэтыя якасці згадвалі не так часта, як пра яго багацце.
Ён быў знаёмы, як кажуць, і з арыстакратамі крыві, і з арыстакратамі розуму, а таксама з арыстакратамі крыві і розуму адначасова, і, нарэшце, з тымі, якія не маглі па-хваліцца ні першым, ні другім арыстакратызмам.
Такім чынам, у ягоных пакоях сабралася вялікая гра-мада, але выключна дзіцячая, дзеці балбаталі без супын-ку; як вядома, у іх што ў галаве, тое і на языку. Сярод дзя-цей была адна прыгожанькая маленькая дзяўчынка, толькі страшэнна фанабэрыстая. Фанабэрыю ў яе не ўбілі, а «ўцалавалі», і не бацькі, а слугі — бацькі для гэта-га былі занадта разумныя. Бацька малечы быў камер-юн-керам, і яна ведала, што гэта штосьці «страшна важнае».
— Я камер-юнкерская дачка! — сказала яна.
Між тым з гэткім жа поспехам яна магла быць і дачкой крамніка — бо і першае і другое аднолькава не залежыць ад самога чалавека. I вось яна расказвала іншым дзецям, што ў яе цячэ «сапраўдная кроў», а хто яе не мае, з таго нічога і не атрымаецца. Чытай, старайся, вучыся колькі хочаш, але калі ў цябе няма сапраўднай крыві, толку не будзе.
— А ў тых, чыё імя канчаецца на «сен»,— дадала яна,— і зусім ніколі нічога талковага неатрымаецца. Трэ-
260
ба ўперці рукі ў бокі і трымацца далей ад усіх гэтых «сен, сен»!
I яна ўперлася чароўнымі ручкамі ў бакі і выставіла вострыя локцікі, каб паказаць, як трэба трымацца. Цу-доўныя ў яе былі ручкі, ды і сама яна была надзвычай міленькая!
Але дачка купца пакрыўдзілася: прозвішча яе бацькі было Мадсен, а яна разумела, што гэтае прозвішча такса-ма канчаецца на «сен». Тады яна годна ўзняла галоўку і сказала:
— Затое мой тата можа купіць ледзянцоў ажно на сто рыксдалераў і раскідаць іх сярод людзей! А твой можа?
— А мой тата,— сказала дачка пісьменніка,— можа і твайго тату, і твайго, і ўсіх татаў на свеце выставіць у га-зеце! Яго ўсе баяцца, а мама гаворыць: гэта ён гаспадар у газеце!
I дзяўчынка ганарліва ўскінула галаву — ну проста вылітая прынцэса крыві!
А за прычыненымі дзвярамі стаяў бедны хлопчык і пазіраў на дзяцей праз шчыліну; хлапчанё не магло зайсці ў пакой: дзе тут гэткаму бедняку раўняцца на багатых і знакамітых дзяцей! Ён дапамагаў на кухні кухарцы, і за-раз яму дазволілі зірнуць праз шчыліну на прыбраных і вясёлых дзяцей, і ўжо гэта было для яго вялікім шчасцем.
«Вось каб я быў на іхнім месцы!» — мроілася яму. Рап-там ён пачуў гаману дзяўчынак, ад яе можна было ўпасці духам. Бо ў ягоных бацькоў не было і капейкі ў капілцы; у іх не было нават сродкаў, каб выпісаць газету, а не тое, што выдаваць яе самім. Але горш за ўсё, што прозвішча яго бацькі, а значыць, і яго ўласнае, канчалася на «сен»! 3 яго ніколі не атрымаецца нічога талковага! Вось у чым бя-да! Але яму здавалася, што кроў у яго была самая са-праўдная; бо інакш і быць не магло.
Дык вось што адбылося ў той вечар!
Мінула шмат гадоў, дзеці сталі дарослымі.
У тым жа горадзе стаяў цудоўны дом, поўны багацця. Усім хацелася пабываць там; дзеля гэтага прыязджалі на-ват з іншых гарадоў. Дык хто ж з тых дзяцей, пра якіх нам расказалі, мог назваць гэты дом сваім? Гэта лёгка адга-
261
даць? He вельмі! Дом належаў таму беднаму хлапчаняці, якое сціпла стаяла тады за дзвярамі. 3 яго ўсё ж нешта атрымалася, хоць і прозвішча яго канчалася на «сен» — Тарвальдсен.
А тыя тры дзяўчынкі? Дзеці кроўнай, грашовай і разу-мовай знаці, што з іх атрымалася? Так, усе яны былі дзеці як дзеці, усе адно аднаго вартыя! I з іх атрымаліся пры-стойныя людзі; запачаткаванні ў іх былі добрыя. А іхнія развагі і размовы ў той вечар былі пустой дзіцячай бал-батнёй!
ДЗЮЙМОВАЧКА
Жыла на свеце адна жанчына. У яе не было дзяцей, a ёй вельмі хацелася дзіцятка мець. Вось пайшла яна да ста-рой варажбіткі і кажа:
— Мне так хочацца, каб у мяне была дачка, хоць самая маленькая!..
— Няма нічога прасцей! — адказала варажбітка.— Вось табе ячменнае зерне. Гэта зерне не простае, не з тых, што спеюць у вас на палях і родзяцца птушкам на спажы-ву. Вазьмі яго і пасадзі ў гаршчок для кветак. Убачыш, што будзе.
— Дзякуй табе! — сказала жанчына і дала вараж-бітцы дванаццаць медзякоў. Потым яна пайшла дадому і пасадзіла ячменнае зярнятка ў гаршчок для кветак.
Толькі яна яго паліла, зярнятка адразу ж прарасло. 3 зямлі вылезлі два лісточкі і пяшчотная сцяблінка. А на сцябліне з'явілася вялізная цудоўная кветка, накшталт цюльпана. Але пялёсткі кветкі былі шчыльна сціснутыя: яна яшчэ не распусцілася.
КНІГІ ОНЛАЙН
