Снежная каралева
Ханс Крьісціян Андэрсэн
Выдавец: Юнацтва
Памер: 304с.
Мінск 1998
Ноччу Дзюймовачцы не спалася. Яна ўстала з пасцелі, спляла з сухіх былінак вялікі дыван, пайшла ў падземны ход і накрыла мёртвую птушку. Потым Дзюймовачка прынесла з мышынай норкі пушысты, мяккі мох і зрабіла з яго пасцельку, каб мёртвай птушцы было зручней ля-жаць.
— Бывай, мілая ластаўка! — сказала Дзюймовачка.— Бывай! Дзякуй табе за тое, што ты так дзіўна спявала мне летам, калі дрэвы былі яшчэ зялёнымі, а сонейка так слаўна грэла!
І яна схіліла галоўку на грудзі птушкі і раптам спало-халася: яна пачула, як у грудзях ластаўкі штосьці тукае. Гэта забілася сэрца птушкі — яна была не зусім мёртвая, а толькі скамянелая ад холаду. А цяпер яна сагрэлася і ажыла.
Дзюймовачка дрыжэла ад страху — бо птушка была проста веліканам у параўнанні з такой крошкай. Але ўсё ж Дзюймовачка сабралася з духам, як мага шчыльней ухутала ластаўку дыванком, а потым збегала, прынесла лісцік мяты, якім сама накрывалася, і накрыла ім галаву птушкі.
На наступную ноч Дзюймовачка зноў ціхенька пра-бралася да птушкі. Ластаўка ўжо зусім ажыла, толькі была яшчэ вельмі слабай і ледзь-ледзь адкрыла вочы, каб паг-лядзець на дзяўчынку. Дзюймовачка стаяла перад ёй з ка-валкам гнілушкіўруках — іншагаліхтараўяенебыло.
— Дзякуй табе, мілая крошка! — сказала хворая лас-таўка.— Я так добра сагрэлася! Хутка я зусім папраўлю-ся і палячу на сонейка.
— Ах,— сказала Дзюймовачка,— цяпер так холадна, ідзе снег! Застанься лепш у сваёй цёплай пасцельцы, а я буду прыглядаць за табой.
Дзюймовачка прынесла ластаўцы вады ў кветкавым пялёстку і некалькі ячменных зярнятак. Ластаўка папіла і паела, а потым расказала дзяўчынцы, як яна параніла са-бе крыло аб цярновы куст і не магла паляцець разам з іншымі ластаўкамі ў цёплыя краі. Прыйшла зіма, стала вельмі холадна, і яна ўпала на зямлю... Больш ластаўка
268
ўжо нічога не помніла, і як трапіла сюды, у падзямелле, яна не ведала.
Усю зіму пражыла ластаўка ў падзямеллі, а Дзюймо-вачка прыглядвала за ёй.
Hi крот, ні палявая мыш нічога не ведалі пра гэта — яны ж зусім не любілі птушак.
Калі прыйшла вясна і прыгрэла сонейка, Дзюймовач-ка адкрыла тую дзірку, якую зрабіў у столі крот, каб лас-таўка магла паляцець.
Ластаўка спытала, ці не хоча дзяўчынка выправіцца разам з ёю — няхай сядзе ёй на спіну, і яны паляцяць у зялёны лес. Але Дзюймовачцы было шкада старую паля-вую мыш — яна ведала, што старой без яе будзе вельмі сумна.
— He, я не магу паляцець з табой,— сказала яна лас-таўцы.
— Бывай, бывай, мілая дзяўчынка! — прашчабятала ластаўка і вылецела на волю.
Дзюймовачка паглядзела ёй у след, і слёзы закапалі ў яе з вачэй — вельмі палюбіла яна гэту птушку.
— Цві-віць, цві-віць! — крыкнула ластаўка і знікла ў зялёным лесе.
А Дзюймовачка засталася ў мышынай нары. Цяпер ёй жылося вельмі дрэнна. Ёй зусім не дазвалялі выходзіць на сонейка, а поле вакол норкі палявой мышы зарасло вы-сокім тоўстым калоссем і здавалася Дзюймовачцы дрыму-чым лесам.
I вось аднойчы прыйшоў стары крот і пасватаўся да Дзюймовачкі.
— Ну цяпер табе трэба рыхтаваць пасаг,— сказала старая мыш.— Ты выйдзеш за важнага пана, і трэба, каб у цябе ўсяго было ўдосталь.
I Дзюймовачцы давялося цэлымі днямі прасці пражу.
Старая мыш наняла чатырох павукоў, і яны днём і ноч-чу сядзелі ў мышынай нары і ткалі розныя тканіны.
А тоўсты сляпы крот прыходзіў кожны вечар у госці і балбатаў пра тое, што хутка лету канец, сонца не будзе пя-чы зямлю, і яна зноў стане мяккай і пульхнай. Вось тады яны справяць вяселле. Але Дзюймовачка ўсё сумавала і плакала: яна зусім не хацела выходзіць за тоўстага крата.
269
Кожнай раніцай на ўзыходзе сонца, і кожны вечар, калі быў заход, Дзюймовачка выходзіла на парог мышы-най норкі; калі-нікалі вецер рассоўваў каласы, і ёй прыпа-дала ўбачыць кавалачак блакітнага неба.
«Як светла, як хораша тут, на волі!» — думала Дзюй-мовачка і ўсё згадвала пра ластаўку; ёй вельмі хацелася б пабачыцца з птушкай, але ластаўкі нідзе не было бачна: пэўна, яна лётала там, далёка-далёка ў зялёным лесе.
I вось надышла восень. Пасаг Дзюймовачкі быў гатовы.
— Праз чатыры тыдні тваё вяселле! — сказала Дзюй-мовачцы старая мыш.
Але Дзюймовачка заплакала і сказала, што не хоча выходзіць за сумнага крата.
— Глупства! — сказала старая мыш.— He ўпарціся, a не то я ўкушу цябе сваім белым зубам. Чым табе крот не муж? У самой каралевы няма такога чорнага аксамітнага футра, як у яго. Ды і ў склепах у яго не пуста. Богу дзякуй за такога мужа!
Нарэшце надышоў дзень вяселля, і крот прыйшоў за сваёй нявестай. Цяпер Дзюймовачцы давядзецца пера-сяліцца ў краціную нару, жыць глыбока пад зямлёй, і ніколі яна не ўбачыць сонца — крот ні за што не дазволіць ёй выходзіць з нары.
А беднай Дзюймовачцы было так цяжка назаўсёды развітвацца з ясным сонейкам! I Дзюймовачка выйшла зірнуць на сонейка ў апошні раз.
Хлеб быў ужо сабраны з поля, і з зямлі зноў тырчэлі адны голыя, пасохлыя сцябліны. Дзяўчынка адышла ад мышынай норкі далей і працягнула да сонца рукі:
— Бывай, сонейка, бывай!
Потым яна ўбачыла маленькую чырвоную кветку, аб-няла яе і сказала:
— Пакланіся, кветачка, ад мяне мілай ластаўцы, калі ўбачыш яе!
— Цві-віць, цві-віць! — раптам пачулася над яе гала-вой.
Дзюймовачка падняла вочы і ўбачыла ластаўку, якая пралятала побач. Ластаўка таксама ўбачыла дзяўчынку і вельмі ўзрадавалася, а Дзюймовачка заплакала і расказа-ла ластаўцы як ёй не хочацца выходзіць за тоўстага крата
270
і жыць з ім глыбока пад зямлёй, куды ніколі не заглядвае сонейка.
— Ужо надыходзіць халодная зіма,— сказала лас-таўка,— і я адлятаю далёка-далёка, у цёплыя краі. Хочаш ляцець са мной? Сядай да мяне на спіну, толькі прывяжы сябе мацней поясам, і мы паляцім з табой ад брыдкага кра-та, паляцім далёка, за сіняе мора, дзе сонейка свеціць яр-ка, дзе заўжды лета; цвітуць дзівосныя кветкі. Паляцім са мной, мілая крошка! Ты ж мілая крошка! Ты ж выратава-ла мне жыццё, калі я замерзла ў цёмнай халоднай яме.
— Так, так, я хачу з табой! — сказала Дзюймовачка.
Яна села ластаўцы на спіну і моцна прывязала сябе по-ясам да самага вялікага пёрка.
Ластаўка ўзвінулася стралой і паляцела над цёмнымі лясамі, над сінімі марамі і высокімі гарамі, пакрытымі сне-гам. Тут было вельмі холадна, і Дзюймовачка ўся схава-лася ў цёплыя пёркі ластаўкі і высунула толькі галаву, каб дзівіцца цудоўнымі месцамі, над якімі яны праляталі.
Але вось і цёплыя краі! Тут сонца ззяла значна ярчэй, неба было ўдвая вышэй, чым у нас, а каля канаў і платоў віўся цудоўны зялёны вінаград. У лясах раслі лімоны і апельсіны, пахла міртамі і духмянай мятай, а па дарожках бегала вясёлая дзятва і лавіла вялізных стракатых маты-лёў. Але ластаўка ляцела ўсё далей.
На беразе цудоўнейшага блакітнага возера сярод зя-лёных кучаравых дрэў стаяў старадаўні белы мармуровы палац. Вінаградныя лозы абвівалі яго высокія калоны, a наверсе, пад дахам, ляпіліся птушыныя гнёзды. У адным з іх і жыла ластаўка.
— Вось мой дом! — сказала ластаўка.— А ты выберы сабе самую прыгожую кветку ўнізе, я пасаджу цябе туды, і ты будзеш жыць цудоўна.
Дзюймовачка ўзрадавалася і ад радасці запляскала ў далоні.
Унізе ляжалі кавалкі белага мармуру — гэта зва-лілася верхняя частка адной калоны і разбілася на тры кавалкі,— паміж мармуровымі абломкамі раслі вялікія белыя кветкі. Ластаўка спусцілася і пасадзіла дзяўчынку на шырокі пялёстак. Але што за дзіва! У чашачцы сядзеў маленькі чалавечак, беленькі і празрысты, нібыта ён быў
271
са шкла. За плячыма ў яго дрыжэлі лёгкія крылцы, а на галаве блішчэла маленькая залатая карона. Ростам ён быў не больш за нашу Дзюймовачку. Гэта быў кароль эльфаў.
Калі ластаўка падляцела да кветкі, эльф зусім перапа-лохаўся. Ён быў такі маленькі, ластаўка такая вялікая! Але ён вельмі ўзрадаваўся, калі ўбачыў Дзюймовачку,— ён ніколі яшчэ не бачыў такой прыгожай дзяўчынкі. Ён нізка пакланіўся ёй і спытаў, як яе завуць.
— Дзюймовачка,— адказала дзяўчынка.
— Мілая Дзюймовачка,— сказаў эльф,— ці не хочаш ты быць маёй жонкай?
I Дзюймовачка адразу згадзілася.
Тады з кожнай кветкі вылецелі эльфы і прынеслі Дзюймовачцы падарункі. Самым лепшым падарункам былі празрыстыя крылцы, зусім як у страказы. Іх прывя-залі Дзюймовачцы на спіну, і яна таксама магла цяпер лё-таць з кветкі на кветку. Вось было радасці і весялосці!
А ластаўка сядзела наверсе, у сваім гняздзечку, і спя-вала песні, як магла.
Яна спявала эльфам вясёлыя песні пра цёплую зіму, a калі ў халодныя краіны прыйшла вясна, ластаўка пачала збірацца на радзіму.
— Бывай, бывай! — прашчабятала ластаўка і зноў па-ляцела з цёплых краёў у Данію.
Там у яе было маленькае гняздзечка, якраз над акном чалавека, які ўмеў добра расказваць казкі. Ластаўка рас-казала яму пра Дзюймовачку, а ад яго і мы даведаліся пра ўсю гэту гісторыю.
ШЧАСЛІВАЯ СЯМЕЙКА
Самы вялікі ліст мае, вядома ж, ліст лопуху: прымацу-еш яго да грудзей — вось табе і фартушок, а пакладзеш у дождж на галаву — маеш парасончык! Гэтакі лапушысты ён, гэты лопух! I, каб ведалі, ніколі не расце па аднаму, a заўсёды як ужо адзін вырас, то вакол шмат такіх лопухаў уздымаецца — гэтакая шыракалістая раскоша! I ўся гэта забуялая зеляніна — прыдатны харч для смаўжоў! A
272
саміх смаўжоў, белых, вялікіх, спажывае ў якасці ежы з далёкіх часоў важнае панства; са смаўжоў заўсёды гата-валі фрыкасэ, і паны, ласуючыся ім, задаволена цмокалі: «Ах, як смачна!» Яны і папраўдзе ўцямілі сабе, што гэта страшэнна смачна і спажыўна. Дык вось, гэтыя вялікія бе-лыя смаўжы сілкаваліся лопухам, таму і пачалі гэту расліну сеяць людзі.
Была адна старая панская сядзіба, дзе ўжо даўно не спажывалі смаўжоў, і яны ўсе павывеліся. А лопух за-стаўся; ён сабе рос ды рос — і нічым яго нельга было за-глушыць; усе алеі, усе градкі пазарасталі лопухам, ды так, што нават сад зрабіўся не садам, а лапушыстым ле-сам; ніхто б нават не здагадаўся, што некалі тут расла са-давіна, калі б там-сям не тырчалі заглушаныя забуялай травой і кустоўем то яблынька, то калючая сліўка. Вось у гэтым лапушыстым лесе і жыла апошняя пара вельмі ўжо старых смаўжоў.
Яны і самі не ведалі колькі ім гадоў, але добра памя-талі, што раней іх было багата, што яны вельмі старой за-межнай пароды і што ўвесь гэты лес быў пасаджаны пры-намсі для іх і для іх родзічаў. Старыя смаўжы ніводнага разу не выходзілі са свайго лесу, але ведалі, што дзесьці побач ёсць нешта такое, што называецца панскай сядзібай; там смаўжоў вараць да тае пары, пакуль яны не пачарнеюць, а пасля кладуць на срэбраную талерку. Што было далей, яны не ведалі. He ведалі яны таксама і нават уявіць сабе не маглі, што значыць зварыцца і ляжаць на срэбранай талерцы; ведалі толькі тое, што гэта так цу-доўна і, галоўнае, арыстакратычна! I ні майскі жук, ні жа-ба, ні дажджавы чарвяк — ніхто з тых, у каго яны пы-таліся, ніхто нічога не мог пэўнага сказаць пра гэта: нікому з іх яшчэ не даводзілася быць звараным і ляжаць на той срэбранай талерцы!
КНІГІ ОНЛАЙН
