Снежная каралева
Ханс Крьісціян Андэрсэн
Выдавец: Юнацтва
Памер: 304с.
Мінск 1998
ТПто тычыцца саміх сябе, то смаўжы выдатна ведалі, што яны самыя першыя ў свеце, што ўвесь лес расце толькі для іх, а сядзіба існуе толькі для таго, каб яны маглі некалі зварыцца і ляжаць на срэбранай талерцы.
Жылі смаўжы ціха, мірна і вельмі шчасліва. Дзяцей у іх не было, і яны ўзялі на выхаванне смоўжыка з простых. Але малы ніяк не хацеў расці — быў жа ён звычайны, про-
11 X. К. Андэрсен
273
стай пароды, але старым, асабліва смаўжысе-маці, усё здавалася, што ён прыкметна падрастае, і яна прасіла смаўжа-тату, калі ён не бачыць гэтага так, то няхай абш-чупае ракавінку малога! Бацька шчупаў і ўрэшце зга-джаўся з маці.
Аднойчы ліў моцны дождж.
— Бач, як барабаніць па лісці! — сказаў смоўж-тата.
— Ліе і ліе! — сказала смаўжыха-маці.— Вось як па-цякло па сцяблу! Будзе тут вільгаці! Адна ўцеха, што ў нас і ў нашага сыночка такія трывалыя хаткі! He, што ні кажы, а нам даўно больш гадоў, чым каму іншаму на гэ-тым свеце! Цяпер добра бачна, што мы найпершыя ў све-це! I ў нас з дня нараджэння ёсць свае ўтульныя хаткі, для нас пасаджаны гэты лапушысты лес! А ўсё ж хацелася б дазнацца, ці далёка ён раскінуўся і што там за ім?
— Нічога! — сказаў смоўж-тата.— Ужо лепш, як у нас, нідзе не будзе; я ва ўсялякім разе лепшага і не шукаю.
— А мне,— сказала мройна смаўжыха-маці,— хаце-лася б трапіць на сядзібу, зварыцца і ляжаць на срэбранай талерцы. Такім гонарам былі ашчасліўленыя ўсе нашы продкі, і ў тым, згадзіся, ёсць нешта асаблівае!
— Сядзіба, напэўна, даўно разбурылася,— сказаў смоўж-тата,— або зарасла лопухам, то і людзям адтуль не выбрацца. Ды чаго так спяшацца? А ты вечна спяшаешся і сынок наш следам за табой. Ён вунь трэці дзень паўзе ўверх па сцяблу; ажно галава кружыцца, як глянеш!
— Ну, не бурчы, стары! — сказала смаўжыха-маці.— Ён асцярожненька паўзе. Ён жа наша адзіная ўцеха на старасці гадоў, нам, старым, толькі дзеля яго і застаецца жыць. Але ці думаў ты дзе нам знайсці сыночку жонку? Ты думаеш там, у лопуху, не знойдзецца хто-небудзь з на-шага высакароднага роду?
— Бяздомныя чорныя смаўжы ёсць, вядома,— сказаў смоўж-тата,— але ж гэта просталюдзіны! Ды і вельмі яны самі сабой занятыя! Можна, урэшце, даручыць гэту спра-ву мурашам: яны вечна шнуруюць то туды, то сюды і, на-пэўна ж, ведаюць, дзе трэба шукаць жонку для нашага малога гадаванца.
— Ведаем, ведаем адну прыгажуню,— сказалі мура-
274
шы.— Але наўрад ці падыдзе яна вам, бо тая прыгажуня, калі хочаце ведаць, каралева!
— Гэта нічога! — сказалі старыя.— А ці ёсць у яе дом?
— Ёсць! Нават палац! — запэўнілі мурашы.— Выдат-ны мурашнік, а ў ім — семсот хадоў!
— Дзякаваць вам! — сказала смаўжыха-маці.— На-шаму сыну няма чаго лезці ў мурашнік! Калі вы не маеце на прыкмеце нікога лепшага, то мы даручым гэту справу камарам: яны лётаюць і днём і ноччу, і пад сонцам і пад дажджом, ведаюць лопухавы лес уздоўж і ўпоперак.
— У нас ёсць нявеста для вашага сына! — затрубілі камары.— На агрэставым кусце сядзіць у сваёй хатцы ад-на маленькая смаўжыха. Крокаў сто адсюль, не больш будзе. Яна жыве зусім адна і мае ўзрост, калі трэба вы-ходзіць замуж. Усяго сто чалавечых крокаў адсюль да яе!
— To няхай паўзе сюды! — сказалі старыя.— У сына вунь увесь лопухавы лес, а ў яе ўсяго толькі адзін агрэста-вы куст.
Па смаўжыху-нявесту паслалі. Яна пакіравала ў даро-гу і паспяхова дабралася да лопухаў на восьмы дзень па-дарожжа. Вось што значыць чысціня пароды.
Адсвяткавалі вяселле. Шасцёра светлячкоў свяцілі на ўсю моц, а наогул вяселле было вельмі ціхае: старыя не любілі шуму. Затое смаўжыха-маці сказала цудоўную прамову. Бацька гаварыць не здолеў, бо моцна быў узру-шаны! I вось старыя аддалі маладым у валоданне ўвесь лопухавы лес, пры гэтым адзначылі тое, што ўсё жыццё гаварылі — лепшага, чым гэты лес, ва ўсім свеце няма нічога, і што, калі маладыя будуць сумленна і высакарод-на жыць і нагадуюць дзяцей, то некалі ім або іхнім дзецям пашчасціць трапіць на сядзібу: там іх павараць да чарна-ты і пакладуць на срэбраную талерку.
Пасля старыя запаўзлі ў свае домікі і больш ужо не па-казваліся.
А маладыя смаўжы пачалі цараваць у лесе і пакінулі пасля сябе багата нашчадкаў. Трапіць жа на сядзібу і лег-чы на срэбраную талерку ім так і не давялося! Таму яны вырашылі, што сядзіба зусім разбурылася, а ўсе людзі на свеце павымерлі. Ніхто ім не пярэчыў,— значыць, так яно і выйшла. I вось зноў барабаніў дождж па лопуху, за-
275
баўляючы смаўжоў, а сонца ззяла, каб зелянеў гэты ло-пух, і яны былі шчаслівыя, шчаслівыя! I ўся іх сям’я была шчаслівая,— вось так!
РАМОНАК
Слухайце ды на вус матайце, чаму казка вучыць.
Непадалёк ад дачы, каля самай канавы, рос у мяккай, зялёнай траве рамонак. Сонечныя промні грэлі і лашчылі яго гэтак жа, як і раскошныя дачныя кветкі — ружы, півоні, цюльпаны.
Адным цудоўным ранкам рамонак расцвіў. Жоўтае, круглае, як сонейка, сэрца яго было акружана ззяннем бе-лых промняў-пялёсткаў. Кветку не бянтэжыла, што яна расла ў густой траве, а не каля дачы. Яна была задаволена ўсім. Прагна цягнулася да сонца, мілавалася ім і слухала, як высока-высока ў небе спявае жаўрук.
Рамонак быў такі вясёлы і шчаслівы, быццам у дзень, калі ён расцвіў, была нядзеля, а не панядзелак. Ён, як вучні ў класе, смірна сядзеў на сцяблінцы і вучыўся ў яс-нага сонейка і ва ўсёй навакольнай прыроды. Нават не зайздросціў жаўруку ў небе, які бясконца лятаў і спяваў. Рамонку здавалася: ён шчаслівы!
Ніхто з дачных, ганарлівых кветак не прыкмячаў ра-монка, які рос каля канавы. Затое ён часта заглядваўся на іх і думаў: «Якія яны прыгожыя! Да іх абавязкова пры-ляціць у госці нябесны пяюн. Добра, што я расту побач, хаця ўбачу яго зблізку».
Раптам пачулася вельмі блізка «квір-квір-віт!» Жаўрук апусціўся не ў дачны сад да півоняў і цюльпанаў, а проста ў траву, да сціплай кветкі. Рамонак зусім раз-губіўся ад радасці, не ведаў, што думаць, як быць!
Птушка скакала вакол рамонка і спявала:
«Ах, якая слаўная мяккая траўка! Якая міленькая кве-тачка ў срэбранай сукенцы, з залатым сэрцайкам!»
Жаўрук пацалаваў кветку, праспяваў ёй сваю песню і зноў узвіўся ў сіняе неба. Рамонак не ведаў, што і рабіць ад шчасця. А дачныя кветкі, якія ўсё бачылі і чулі, гатовы былі лопнуць ад зайздрасці і злосці.
У гэты час у сад выйшла дзяўчына з вострым нажом у
276
руках. Яна пачала зразаць цюльпаны. Рамонак перажы-ваў за іх. Але ж і радаваўся, што расце ў густой траве.
3 захадам сонца рамонак згарнуў пялёсткі, заснуў. Сніўся яму дзіўны сон пра мілую птушку і чырвонае со-нейка.
Раніцай кветка зноў выпраміла пялёсткі і працягнула іх, як дзіця ручкі, да светлага сонейка. У той жа міг па-чуўся голас жаўрука. Але сёння ён быў нейкі сумны. Што здарылася?
Птушка трапіла ў палон. Цяпер яна сядзела ў клетцы, якая вісела каля расчыненага акна. Жаўрук спяваў пра высокае неба, пра свежую зеляніну палеткаў, пра волю.
Рамонак засумаваў: «Як дапамагчы птушцы, чым?» Усё наўкол нібыта патухла, нічога не радавала.
Раптам з сада выйшлі два хлопчыкі. У аднаго з іх быў вялікі і востры нож. Яны наблізіліся да рамонка, пачалі гаварыць паміж сабой:
— Вось тут можна выразаць кавалак дзёрну для наша-га жаўрука.
— Давай спачатку вырвем кветку.
— He, хай застанецца. Так прыгажэй!
Яны запусцілі нож у зямлю і выразалі чатырохвуголь-ны кавалак дзёрну.
Так рамонак трапіў у клетку да жаўрука.
Спявак скардзіўся ўсё ранне на сваю няволю, біўся грудкай аб жалезнае пруцце клеткі. А бедны рамонак не ўмеў гаварыць і не мог усцешыць яго ні слоўцам. А як ха-целася дапамагчы сябру!
А жаўрук скардзіўся:
— Тут няма вады!.. Яны забыліся даць мне папіць. Пайшлі і не пакінулі ні глыточка вады. У мяне зусім пера-сохла ў горлачку. Тут — духата! Ах, я памру. He ўбачу болей ні чырвонага сонейка, ні свежай зеляніны, ні ўсяго божага свету...
Каб хоць як-небудзь асвяжыцца, жаўрук глыбока ўсунуў дзюбку ў прахалодны дзёран... Убачыў рамонак, кіўнуў яму галавой, пацалаваў і сказаў:
— I ты завянеш тут, бедны!.. Цябе ды вось гэты кава-лачак зялёнай травы далі яны мне ўзамен усяго вольнага свету. Ты нагадваеш мне, чаго я пазбаўлены...
«Ах, чым мне суцешыць яго?» — думаў рамонак. Ён не мог пашавяліць ні лісцікам і толькі ўсё мацней і мацней
277
прыемна пахнуў. Жаўрук адчуў гэта і не крануў кветку, хаця ад смагі павышчыкваў усю траву.
Наступіў вечар. А беднай птушцы так ніхто і не пры-нёс вады. Яна ў адчаі расправіла свае кароткія крыльцы, сутаргава затрымцела і яшчэ некалькі разоў праціўкала:
— Піць!.. Піць!..
Раптам галоўка жаўрука схілілася набок. Сэрцайка яго разарвалася ад смутку і пакутаў.
Рамонак не мог той ноччу згарнуць свае пялёсткі і за-снуць, як раней. Ён зусім захварэў, стаяў сумны, з паніклай галавой.
Толькі на другую раніцу падбеглі да клеткі хлопчыкі. Убачылі мёртвага жаўрука і горка-горка заплакалі.
Хавалі птушку па-царску. Паклалі ў прыгожы чырво-ны карабок. Выкапалі магілку, упрыгожылі яе кветкамі. Бедны жаўрук! Пакуль ён жыў і спяваў, хлопчыкі за-быліся пра яго, пакінулі ў клетцы паміраць ад смагі. А ця-пер пралівалі горкія слёзы над яго магілкай.
He лепш яны аднесліся і да рамонка. Разам з дзёрнам выкінулі кветку на пыльную дарогу. А рамонку, які больш за ўсіх любіў жаўрука, так хацелася быць разам з ім. Хаця б на яго магілцы.
ЛЁСЛОПУХУ
Перад багатаю сядзібай быў разбіты дзівосны сад з рэдкімі дрэвамі і кветкамі. Госці, якія наязджалі ў маён-так, уголас захапляліся садам; гараджане і навакольныя сельскія жыхары знарок прыязджалі сюды ў нядзелі і свя-ты прасіць дазволу агледзець яго; з’яўляліся сюды з тою ж мэтай і вучні розных школ са сваімі настаўнікамі.
За металічнай агароджай сада, якая аддзяляла яго ад поля, вырас лопух; ён быў такі вялікі, густы і раскідзісты, што па ўсёй справядлівасці заслугоўваў назвы лопухава-га куста. Але ніхто не любаваўся на яго, акрамя старога асла, які вазіў каламажку малочніцы. Ён выцягваў сваю доўгую шыю і казаў лопуху:
— Які ты прыгожы! Так бы і з’еў цябе!
Але вяроўка была кароткая, і аслу не ўдавалася дацяг-нуцца да лопуху.
Неяк у садзе сабралася вял ікая кампанія: да гаспадароў
278
прыехалі знатныя госці са сталіцы, маладыя людзі, цу-доўныя дзяўчаты, і між імі адна паненка здалёку, з Шат-ландыі, славутага роду і вельмі багатая. «Зайздросная ня-веста!» — казаліхаластыямаладыялюдзі і іх матулі.
КНІГІ ОНЛАЙН
