Стамбульскі экспрэс
Грэм Грын
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 335с.
Мінск 1993
Роўна ў 10.30 я пачаў гуляць і прайграваць, і я прайграваў бесперапынна. Я не мог змяніць стол, бо ў Salle Privee гэта быў адзіны стол, дзе мінімальная стаўка была 200 франкаў. Калі я прайграў палову дырэктарскай пазыкі, Кэры прасіла мяне спыніць гульню, але я ўсё-такі верыў, што мой час абавязкова прыйдзе, фартуна павярнецца да мяне тварам і мае разлікі акажуцца правільныя.
— Колькі ў цябе засталося? — спытала яна.
— Вось тут усё,— паказаў я пяць двухсотфранкавых фішак. Яна паднялася з-за стала і пакінула мяне: па-мойму,
1 «Муж павінен абараняць жонку, жонка павінна слухацца мужа» (фр.).
яна плакала, але я не мог пайсці следам за ёй, іначай я страціў бы месца за сталом.
А калі я вярнуўся ў наш пакой у гатэлі, я таксама плакаў,— ёець абставіны, калі мужчына мае права плакаць, не саромеючыся сваіх слёз. Яна яшчэ не клалася спаць. Па тым, як яна апранулася нанач, было відаць, з якімі пачуццямі яна сустрэла мяне: Кэры ніколі не надзявала ніжняй часткі піжамы — толькі тады, калі хацела мне паказаць сваё абурэнне ці абыякавасць. Аднак калі яна ўбачыла, з якім выглядам я прысеў ускрай ложка, трасучыся ад намагання стрымаць слёзы, яе злосць знікла. Яна сказала:
— Любы мой, не бяры так блізка да сэрца. Як-небудзь пераб’ёмся.
Яна ўскочыла з ложка і абняла мяне.
— Любы,— сказала яна,— я так нядобра паводзіла сябе. Гэта ж можа здарыцца з кожным. Ну, усё ўладкуецца. Мы не будзем есці каву з булачкамі, а пяройдзем на марожанае. Я ўпэўнена, што «Чайка» хутка прыйдзе. Рана ці позна.
— Мне зараз усё адно: хай яна наогул не прыходзіць,— сказаў я.
— Супакойся, любы. Такое можа здарыцца з кожным. Падумаеш, прайграў.
— Але я не прайграў,— сказаў я,— Я выйграў.
Яна прыняла рукі з маіх плячэй:
— Выйграў?!
— Я выйграў пяць мільёнаў франкаў.
— Тады чаму ж ты плачаш?
— Я радуюся. Мы цяпер багатыя.
— Ох, ну і свіння ж ты,— сказала яна,— а я яшчэ цябе шкадавала.
I яна зноў нырнула ў ложак пад коўдру.
Ч а с т к а д р у г а я
1
Прывыкнуць да грошай куды лягчэй, чым да беднасці: хай сабе Русо і сцвярджаў, што чалавек нараджаевда багатым, а потым паўсюль з цягам часу робіцца ўсё бяднейшы і бяднейшы. Мне было прыемна разлічыцца з дырэктарам гатэля і, нарэшце, пакідаць ключ у парцье. Я часта націскаў званкі ў нумары проста дзеля асалоды сустрэцца з чалавекам у ліўрэі, не апускаючы перад ім вочы. Я прымусіў Кэры пайсці ў фешэнебельны касметычны салон Элізабет Ардэн і заказаў у рэстаране бутэльку «Груад Ляроз» 1934 rofla (я нават дазволіў сабе адправіць яе назад, бо віно падалося мне надта цёплым). Я пераехаў у нумар «люкс» і наняў аўтамабіль для паездак на пляж. На ўзбярэжжы мора я зняў бунгала — аднапавярховую дачу з верандай, дзе мы маглі спакойна загараць, адгароджаныя ад чужых вачэй кустамі і кветкамі. Цэлымі днямі, пакуль Кэры чытала, я шчыраваў на сонцы над сваёй сіетэмай, удасканальваючы яе.
Я зразумеў, што ў гульні, як на фондавай біржы, грошы спараджаюць грошы. Цяпер я ўжо карыстаўся квадрацікамі коштам у дзесяць тысяч франкаў замест двухсотфранкавых фішак, і нязменна ў канцы кожнага дня павялічваў свой капітал на некалькі мільёнаў. Неўзабаве вестка пра мае поспехі шырока разышлася: выпадковыя гульцы звычайна ставілі на тыя самыя нумары, на якія я рабіў найвышэйшыя стаўкі, але яны не падстрахоўвалі сябе, як рабіў я, іншымі стаўкамі і таму выйгравалі рэдка. Я заўважыў дзіўную рысу чалавечай натуры: хоць мая сістэма прыносіла добры плён, а іхнія сістэмы не, ветэраны ніколі не трацілі веры ў свае падлікі, ніводзін з іх не адмовіўся ад сваіх рупліва распрацаваных мудрагелістых схем, якія прыводзілі толькі да пройгрышу, замест таго каб трымацца майго метаду, які нязменна вёў да поспеху. На другі дзень, калі я ўжо павялічыў свае пяць мільёнаў да дзесяці, я пачуў, як адна старая лэдзі вымавіла з горыччу: «Шанцуе ж дурням!»,—
нібыта толькі мая ўдача перашкаджала колу рулеткі круціцца згодна з яе сістэмай.
Пачынаючы з трэцяга дня, я праводзіў у казіно значна болей часу — раніцай гадзіны тры іграў на «кухні», пасля абеду рабіў тое самае, а вечарамі, вядома ж, уладкоўваўся для больш сур’ёзнай працы ў Salle Privee. Кэры пайшла была са мной на другі дзень, і я даў ёй некалькі тысяч франкаў, і, вядома, яна іх прайграла. Аднак на трэці дзень я палічыў, што яе трывожная прысутнасць у мяне пад рукой адцягвае маю ўвагу ад гульні, і я двойчы памыліўся ў разліках з-за яе размоў.
— Я цябе вельмі кахаю, дарагая,— сказаў я Кэры,— але ж праца ёсць праца. Лепей ідзі і пазагарай на пляжы, а сустракацца мы будзем за ленчам, абедам і вячэраю.
— Чаму гэта называюць гульнёй? — спытала яна.
— Што ты гэтым хочаш сказаць?
— Гэта ж ніякая не гульня. Ты ж сам кажаш, што гэта — праца. Ты пачаў жыць па жорсткім раскладзе. Снеданне ў дзевяць трыццаць, не пазней, каб паспець захапіць першым столік. Якую плойму грошай ты зараз зарабляеш! А калі ты збіраешся пайсці на пенсію?
— Пра якую пенсію ты гаворыш?
— Любы, табе не трэба баяцца пенсіі. Мы будзем з табой часцей бачыцца, і мы зможам паставіць маленькую рулетку ў тваім кабінеце. Гэта ж будзе так зручна — табе не трэба будзе выходзіць з дому ў любое надвор’е.
У той вечар я давёў свой выйгрыш да пятнаццаці мільёнаў франкаў і вырашыў, што гэтую падзею трэба адзначыць. Я сапраўды быў крыху вінаваты перад Кэры — я гэта адчуваў, таму і вырашыў, што мы з ёй добра вечарам паабедаем і замест казіно пойдзем на балет. Я сказаў ёй пра гэта, і яна, здавалася, была задаволеная.
— Стомлены бізнесмен вырашыў адпачыць,— зазначыла яна.
— Шчыра кажучы, я сапраўды крыху стаміўся.
Той, хто не гуляў на рулетцы сур’ёзна, наўрад ці зразу-
мее, як яна часам можа абрыднуць. Калі б я працаваў меней напружана за зялёнымі сталамі да абеду, я б не ўсчыніў сварку з афіцыянтам у бары. Я заказаў два сухіх марціні, а ён падаў іх разбаўленымі вермутам. Я вызначыў гэта адразу, па колеры, нават не паспытаўшы. Ен пагоршыў сваю віну тым, што пачаў тлумачыць незвычайны колер кактэйля тым, што, маўляў, туды далілі джыну «Бутс».
— Але ж вам добра вядома, што я п’ю толькі «Горданс»,— сказаў я і прымусіў аднесці заказ назад.
Ен ізноў прынёс два марціні і паклаў у іх лімонныя скрылёчкі. Я сказаў:
— О божухна, колькі ж разоў трэба наведаць ваш бар, пакуль вы вывучыце густы кліента?
— Прабачце, сэр. Я тут працую толькі два дні.
Я заўважыў, як сцяліся вусны ў Кэры. Я быў вінаваты, вядома, але я правёў надта доўгі дзень у казіно, і яна магла б ужо ведаць, што я не з тых, хто дазваляе сабе кожны дзень грубіць афіцыянтам.
Яна сказала:
— Хто б мог падумаць, што якраз тыдзень таму мы не дазвалялі сабе нават слоўца вымавіць афіцыянту, калі той падаваў нам рахунак.
Калі мы прыйшлі абедаць, узнікла невялікая затрымка з нашым сталом на тэрасе: мы прыйшлі раней, чым звычайна, але, як я растлумачыў Кэры, мы былі сталыя наведнікі, і можна было б праявіць да нас хоць невялікі клопат, каб мы былі задаволены. Аднак на гэты раз я стрымаўся і не выказаў ніякага незадавальнення — я вырашыў, што гэты абед павінен быць такі, каб мы захавалі яго ў сваёй памяці надоўга.
Звычайна Кэры любіла, каб я сам рабіў за яе заказ, таму я спакойна ўзяў меню і пачаў заказваць абед.
— Ікру,— сказаў я.
— Адну порцыю,— удакладніла Кэры.
— А табе што заказаць? Можа, вэнджаную сёмгу?
— Можаш заказаць яе сабе,— адказала Кэры.
Я заказаў bresse a 1’estragon a la broche1, сыру «Ракфор» i суніцы. Якраз цяпер, вырашыў я, будзе да месца бутэлька «Груад Ляроз» 1934 года (мой урок наконт тэмпературы віна, пэўна, пайшоў ім на карысць). Я адкінуўся ў крэсле, адчуваючы сябе задаволеным і спакойным: мая сварка з афіцыянтам была ўжо забыта, і я ведаў, што паводзіў сябе за сталом зараз далікатна і сціпла,— пакуль не прынеслі мой заказ.
— А мадам? — спытаўся афіцыянт.
— Булачку з маслам і кубачак кавы,— сказала Кэры.
— Але, можа, мадам захоча...
Яна надзяліла яго чароўнай усмешкаю, нібы хацела выправіць маю колішнюю памылку. Яна сказала:
— Толькі булачку з маслам, калі ласка. Я не галодная. Проста я хачу падтрымаць месье кампанію.
Я злосна сказаў:
— У такім выпадку я адмаўляюся...
Але афіцыянт ужо адышоў ад стала. Я ўскіпеў:
— Навошта ты гэта робіш?
— А што здарылася, любы?
— Ты сама добра ўсё разумееш. Ты дазволіла мне заказаць...
— Але ж папраўдзе, я не галодная, любы. Мне проста захацелася зрабіць яму прыемнае, вось і ўсё. Я сёння трохі сентыментальная. Булачка з маслам нагадвае мне тыя дні, калі мы не былі багатыя. Хіба ты не памятаеш тое сціплае кафэ на ніжняй пляцоўцы лесвіцы?
— Ты з мяне кпіш?
— Зусім не, любы. Хіба ты ўжо нават не хочаш і ўспамінаць пра тыя дні?
— Тыя дні, тыя дні... Чаму ты не нагадаеш апошні тыдзень, і як ты баялася паслаць што-небудзь у пральню, і як мы не маглі дазволіць сабе купіць англійскую газету: ты ж не чытаеш па-французску...
1 Мяса, падсмажанае на шампуры ў эстрагоне (фр.).
— Хіба ты не памятаеш, які ты быў неразважлівы і шчодры, калі аддаў пяць франкаў жабраку? Прынамсі, гэта нагадала мне...
— Што?
— Апошнім часам я нешта нідзе не бачу таго маладога галоднага чалавека.
— He думаю, што ён наведвае пляж, каб прымаць сонечныя ванны.
Прынеслі ікру і гарэлку. Афіцыянт спытаў:
— Можа, мадам хоча, каб я прынёс ёй каву адразу?
— He, не трэба. Думаю, я буду паціху піць каву, пакуль месье будзе есці свой...
— Bresse a 1’estragon, мадам.
Мне ніколі ў жыцці ікра не здавалася такой нясмачнаю. Кэры пільна сачыла за кожным маім рухам. Нахіліўшыся наперад, яна абаперлася рукой на падбародак, што, на яе думку, па-мойму, азначала, якая яна верная і адданая жонка. Падсмажаны хлеб нахабна храбусцеў у цішыні, але я вырашыў, што не саступлю,— і наступную страву з’еў метадычна, да самага канца, зрабіўшы выгляд, што не зважаю на тое, як яна з цяжкасцю глытае сваю булачку. Кэры, відаць, таксама не мела ніякай асалоды ад ежы. Яна сказала афіцыянту:
— Прынясіце мне яшчэ кубачак кавы, каб я змагла падтрымаць кампанію мужу, пакуль ён будзе есці суніцы. А ты можаш заказаць сабе яшчэ паўбутэлькі шампанскага, любы?
— He. Калі я вып’ю яшчэ хоць трохі, я магу страціць над сабою кантроль...
— Любы, можа, я сказала нешта не тое? Хіба табе не падабаецца, што я нагадала табе пра тыя дні, калі мы былі бедныя і шчаслівыя? Зрэшты, калі б я выходзіла за цябе замуж цяпер, гэта выглядала б, нібыта я кваплюся на твае грошы. Ведаеш, ты быў такі шчодры, калі даў мне пяцьсот франкаў на рулетку. Ты так сур’ёзна назіраў, як круціцца яе кола.
КНІГІ ОНЛАЙН
