Стамбульскі экспрэс
Грэм Грын
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 335с.
Мінск 1993
— А хіба зараз я не сур’ёзны?
— Зараз ты не назіраеш за тым, як круціцца кола. Ты
ўнурыўся ў свае паперы і разлікі. Любы, мы ж зараз усётакі адпачываем!
— Мы б і адпачывалі як належыць, калі б прыехаў Друтэр.
— Мы ж можам і цяпер дазволіць сабе пайсці куды хочам. Давай абмяркуем нашы планы назаўтра — можа, сходзім куды-небудзь.
— Толькі не заўтра. Разумееш, згодна з маім разлікам цыкл маіх пройгрышаў заўтра павінен дасягнуць апагею. Вядома, каб паменшыць страты, я буду ставіць толькі па тысячы франкаў.
— Тады паслязаўтра...
— Якраз паслязаўтра я пачну выйграваць на двайных стаўках. Калі ты ўжо дапіла каву, час збірацца на балет.
— Нешта ў мяне забалела галава, і мне не хочацца нікуды ісці.
— Дзіва што забалела, калі ты, апроч булачак, нічога не ела.
— Памятаеш, як я ела адны толькі булачкі цэлых тры дні запар, але ў мяне тады чамусьці галава не балела.
Яна паднялася з-за стала і сказала з падкрэсленай павольнасцю:
— Бо ў тыя дні я была ў цябе закаханая.
Я не даў уцягнуць сябе ў спрэчку і адправіўся на балет адзін.
Я не магу зараз прыпомніць, які тады быў балет — я не памятаю нават яго назвы. У той вечар мая галава была занятая зусім іншым. Назаўтра я павінен быў прайграць, каб у наступны дзень — выйграць, іначай мая сістэма была нічога не вартая. Увесь цудоўна распрацаваны план маёй гульні аказаўся б усяго толькі шэрагам выпадковых удач, які згодна тэорыі шанцаў выпадае толькі раз на тысячу стагоддзяў,— гэта ўсё адно што пасадзіць за пішучыя машынкі працавітых малпаў і чакаць, пакуль тыя малпы выпадкова на працягу стагоддзяў не надрукуюць у рэшце рэшт творы Шэкспіра. У той вечар балерына здавалася мне адначасова
і жанчынай, і шарыкам, які скача па коле рулеткі: калі яна закончыла апошняе сваё па і выйшла адна перад заслонай,— мне падалося, нібыта яна з’явілася тут, каб пераможна супакоіцца на «нулі», а ўсе фішкі са сцэны былі ссунуты лапаткаю круп’е за кулісы, а тыя фішкі, што заставаліся ў зале — двухсотфранкавыя за танныя месцы і больш буйныя фішкі за месцы ў партэры,— усе яны змяшаліся разам у адну кучу.
Я выйшаў на тэрасу, каб астудзіць галаву. Якраз тут мы з Кэры стаялі ў першую ноч, шукаючы вачыма «Чайку». Мне зрабілася шкада, што Кэры няма побач, і я ледзьве не пайшоў у гатэль, каб пагадзіцца з ёй на ўсё, пра што яна мяне прасіла. Яна мела рацыю: сістема ці шанц — якая ўрэшце розніца? Мы маглі б сесці ў самалёт і падоўжыць наш адпачынак: у мяне цяпер ставала грошай, каб зрабіцца кампаньёнам у невялікай фірме, без шкляных сцен і сучаснай архітэктуры і без Гома на восьмым паверсе. Аднак усё-такі адмовіцца ад далейшай гульні было ўсё адно што пакінуць жанчыну, якую кахаеш, некранутай, не паспытаўшы яе, пайсці прэч ад яе і ўжо ніколі не даведацца, чаму шарык рулеткі спыняецца ў такой строгай паслядоўнасці, якую ты прадугледзеў у сваіх разліках. Што гэта? Паэзія абсалютнага шанцу ці заканамерная дакладнасць дасканала распрацаванай, завершанай сістэмы? Я быў бы ўдзячны лёсу за гэтую паэзію, але ж як жа я ганарыўся б, даказаўшы дакладнасць выпрацаванай мною сістэмы!
Мой полк ужо быў напагатове. Праходзячы паміж сталоў, я адчуваў сябе камандзірам, які праводзіць урачысты агляд свайго войска. Мне надта карцела зрабіць вымову старой лэдзі за тое, як неахайна замацаваны штучныя маргарыткі на яе капелюшы, і жорстка прабраць містэра Боўлза за тое, што ён не адпаліраваў як след свой слыхавы апарат. Нехта крануў мяне за локаць, і я ўручыў двухсотфранкавую фішку лэдзі, якая клянчыла. «Рабі гэта элегантней,— карцела сказаць ёй,— руку трэба выцягнуць на ўсё даўжыню, а не згібаць у локці, дый валасы даўно ўжо трэба было б прывесці ў
парадак». Усе назіралі мой праход з выглядам нервовага епачування, чакаючы, пакуль я выберу стол. I як толькі я спыніўся, нехта падняўся і саступіў мне крэсла. Аднак я лрыйшоў не выйграваць — я з’явіўся тут чыста сімвалічна, каб крыху прайграць і пайсці. Таму я адмовіўся ветліва ад прапанаванага крэсла, паклаў па пэўнай схеме свае фішкі і з пачуццём трыумфу ўбачыў, як яны былі ссунуты лапаткаю круп’е са стала. Потым я вярнуўся ў гатэль.
Кэры там не было, і я быў вельмі расчараваны, бо мне дужа карцела растлумачыць ёй усю важнасць гэтага сімвалічнага пройгрышу, а замест гэтага мне давялося проста распрануцца і ўладкавацца паміж банальных прасцін. Я не мог доўга заснуць. Я ўжо паспеў прывыкнуць да прысутнасці Кэры, і калі ўначы ўключыў святло, каб пабачыць, каторая гадзіна, я ўсё яшчэ быў адзін. А палове трэцяй Кэры мяне разбудзіла, намацваючы ў цемры свой ложак.
— Дзе ты была? — спытаў я.
— Гуляла.
— Адна?
— He.
Я адчуваў скурай, што прамежак паміж нашымі ложкамі быў запоўнены яе варожасцю, але я ведаў, чаго яна дамагаецца, яна хоча, каб я першы зрабіў выпад, і за ёй засталася б маральная перавага. Я зрабіў выгляд, што ўладкоўваюся зручней у ложку і збіраюся спаць далей. Яна крыху счакала і сказала:
— Мы хадзілі ў Марскі клуб.
— Ен жа зачынены.
— А мы знайшлі пралаз — клуб быў такі агромністы і жахлівы ў цемрадзі, крэслы ўсе перакуленыя і састаўленыя разам.
— Неблагая прыгода. А як жа вы абыходзіліся без святла?
— О, ярка свяціў месяц. Філіп расказаў мне пра сваё жыццё.
— Спадзяюся, вы знайшлі сабе крэслы.
— He, мы сядзелі на падлозе.
— Калі ў яго было дужа цікавае жыццё, раскажы мне пра яго. A то ўжо надта позна, а заўтра мне трэба рана...
— ...прачнуцца, каб пайсці ў казіно? На мой погляд, табе яго жыццё не здасца дужа цікавым. Яно было вельмі простае, але ён расказваў з такім пачуццём. Ен вучыўся ў ліцэі.
— У Францыі амаль усе наведваюць ліцэі.
— Яго бацькі памерлі, і ён жыў з бабуляй.
— А дзядуля?
— Ен таксама памёр.
— Старэчая смяротнаць надта высокая ў Францыі.
— Два гады ён служыў у арміі.
Я сказаў:
— Сапраўды, у яго было вельмі незвычайнае жыццё.
— Ты адно толькі можаш, што насміхацца і насміхацца,— сказала яна.
— Што з табой, дарагая, я ж нічога такога не сказаў.
— Вядома, хіба цябе можа зацікавіць яго жыццё. Ты ніколі нікім не цікавіўся, апроч сябе самога, а ён малады і вельмі бедны. Ен жыве голькі на каве і булачках.
— Бедалага,— шчыра паспачуваў я.
— Ты такі абыякавы, што нават не пацікавіўся, як яго завуць.
— Ты ж сама казала, што яго завуць Філіп.
— Філіп, а прозвішча? — з трыумфам спытала яна.
— Дзюпон,— сказаў я.
— Вось і не. Яго прозвішча Шанцье.
— Хай сабе будзе так. Я зблытаў яго з Дзюпонам.
— Хто такі Дзюпон?
— Магчыма, яны падобныя.
— Я спытала, хто такі Дзюпон?
— Я не ведаю,— сказаў я.— Аднак ужо надта позна.
— Ты невыносны.
Яна пляснула па падушцы, нібы тая была маім тварам. На некалькі мінут яна замоўкла, а потым сказала бязлітасна:
— Ты нават не пацікавіўся, ці пераспала я з ім.
— Прабач. Ты з ім пераспала?
— He. Але ён папрасіў, каб я правяла з ім ноч.
— На зваленых у кучу крэслах?
— Заўтра я абедаю з ім у рэстаране.
Нарэшце яна дамаглася свайго. Я не мог болей стрываць сябе. Я сказаў:
— Хто ж, зрэшты — чорт бы яго ўзяў,— гэты Філіп Шанцье?
— Вядома, той галодны малады чалавек.
— Ты збіраешся есці з ім каву з булачкамі?
— За абед заплачу я. Ен надта горды, але я яго пераканала. Ен павядзе мяне ў такое месца, дзе вельмі танна і ціха — нешта накшталт студэнцкага кафэ.
— Вось і добра,— сказаў я,— бо я таксама збіраюся паабедаць з адной жанчынай, з якой пазнаёміўся сёння ў казіно.
— Хто ж гэта?
— Мадам Дзюпон.
— Гэта яе сапраўднае прозвішча?
— Я не маю права назваць яе сапраўднае прозвішча. Мне не дазваляе зрабіць гэтага яе жаночая годнасць.
— Хто яна?
— Яна выйграла шмат грошай у бакара сёння ўвечары, і мы з ёй перакінуліся некалькімі словамі. Яе муж нядаўна памёр, яна яго вельмі кахала і цяпер імкнецца пазбавіцца сваёй журбы. Я думаю, што яна хутка знойдзе суцяшэнне, жанчына яна маладая, прыгожая, разумная і багатая.
— Дзе вы будзеце абедаць?
— Разумееш, сюды прывесці яе я не магу — пойдуць непатрэбныя размовы. Апроч таго, яе добра ведаюць у Salle Privee. Яна прапанавала паехаць у Каны, дзе нас ніхто не ведае.
— Добра, толькі асабліва не спяшайся дамоў, бо я буду позна.
— Тое самае хацеў я сказаць табе, дарагая.
Такая вось была ў нас тая ноч. Калі я ляжаў без сну
і ведаў, што яна гэтаксама не спіць,— я думаў, што ва ўсім вінаваты Гом, бо гэта ён разбурае зараз наш шлюб. Я сказаў:
— Любая, калі ты адмовішся ад свайго абеду, то я зраблю тое самае.
Яна адказала:
— Я нават не веру ў твой абед з жанчынай. Ты яе выдумаў.
— Клянуся табе — слова гонару — я абедаю з жанчынай заўтра вечарам.
Яна сказала:
— Я не магу падвесці Філіпа.
Я падумаў пахмурна: цяпер я ўжо проста абавязаны паабедаць з жанчынай: але ж дзе — чорт пабяры — я змагу знайсці тую мадам Дзюпон?
2
За снеданнем і ленчам мы былі падкрэслена далікатныя адно з адным. Надвячоркам Кэры нават пайшла са мной у казіно. Па-мойму, толькі дзеля таго, каб пабачыць там маю знаёмую. Так здарылася, што якраз за адным сталом з намі сядзела нейкая маладая жанчына надзвычайнай прыгажосці, і Кэры, вядома ж, зрабіла адпаведны вывад. Яна паспрабавала праеачыць, ці не абменьваемся мы позіркамі, і, нарэшце, не магла ўжо болей стрымаць сваю цікаўнасць:
— Ці не збіраешся ты пагаварыць з ёю?
— 3 кім?
— 3 той дзяўчынаю.
— He разумею, каго ты маеш на ўвазе,— сказаў я і пастараўся надаць тону свайго голасу адпаведнае адценне, нібыта ўсё яшчэ заклапочаны гонарам дамы. Кэры ўзлавалася:
— Я мушу цябе пакінуць. Я магу спазніцца: Філіп чакае мяне. Ен такі далікатны.
Мая сістэма спраўджвалася: я прайграў якраз столькі, колькі запланаваў, але ўвесь мой радасны настрой быў сапсаваны. Я думаў: а калі яна сапраўды пакахала таго
маладога чалавека. А калі гэта — канец усяму. Што мне рабіць? Што ў мяне засталося? Пятнаццаць тысяч фунтаў — зусім не адэкватныя страце Кэры.
Я быў не адзін, хто ўвесь час прайграваў. У крэсле на калёсіках сядзеў містэр Боулз і кіраваў сваёй сядзелкай, якая, нахіліўшыся над яго плячом, паводле ягоных указанняў ставіла фішкі і ссоўвала іх асабістай лапаткай. Ён гэтаксама карыстаўся сістэмай, але, на мой погляд, яго сістэма была вельмі ненадзейная. Ен ужо двойчы пасылаў сядзелку ў касу па фішкі, а апошні раз я заўважыў, што ў яго засталося толькі некалькі тысячафранкавых банкнотаў. Ен рэзка аддаў распараджэнне сядзелцы, і яна паставіла рэшту яго фішак. Шарык рулеткі закруціўся — і Боўлз прайграў усё. Адкаціўшыся на крэсле ад стала, ён злавіў мой позірк.
КНІГІ ОНЛАЙН
