Штудыі з кагнітыўнай і кантрастыўнай культуралёгіі
Сяргей Санько
Выдавец: Беларускі гуманітарны адукацыйна-культурны цэнтр
Памер: 190с.
Мінск 1998
101 Гайденко П.П. Фнлософня Ннколая Кузанского й антнчный платоннзм. С. 218.
102 Гвардннн Р. Конец нового временя // Вопросы фнлософнм. 1990. № 4. С. 143. Сам Р.Гвардьіні вельмі сур’ёзна аруплены тэмай „канца Новагачасу” іўякасьціхрысьціянскай альтэрнатывы „новаму паганізму” высоўвае праграму новага звароту да вытокаў, праграму сынтэзу хрысьціянскага і юдаістычнага манатэізмаў.
Спроба сумясьціць несумяшчальнае, зробленая на сутоне антычнасьці, прывяла ў выніку да ўзаемнай анігіляцыі і „граніцы” і „безгранічнага”, засталося самотнае, нічым больш не гарантаванае, парадаксальнае „канечнае”, самнасам з сваёю канечнасьцю. У XX ст. гэтая адзінота фунда мэнтальна канечнага чалавека стала галоўнай тэмай так званых „навук аб духў’, найбольш рэльефна высьвяціўшыся ўэкзыстэнцыялізьме і гермэнэўтыцы.
Але і ў сучаснай навуцы стаўленьне да бясконцасьці застаецца надзвычай супярэчлівым. 3 аднога боку, мы маем прыкрыя парадоксы тэорыі мностваў, якія праблематызуюць падваліны матэматыкі, праблему сынгулярнасьцяўу вагульнай тэорыі адноснасьці, праблему разыходнасьцяў у квантава-палявых тэорыях. У канкрэтных калькуляцыях гэтыя праблемы могуць яшчэ ігнаравацца, але застаецца пачуцьцё незадаволенасьці тым, што ўся сучасная навука выбудоўваецца на даволі хісткім падмурку, які пагражае ўлюбы момант разбурыць увесь будынак. 3 чым тады застанецца чалавек, гэты канечны самотны дух, калі адымецца ад яго яго адзінае апірышча — яго навука? Матэматыка зрэагавала ці не адная зь першых на гэтыя праблемы, высунуўшы шэраг „антыфінітысцкіх” праграмаў: інтуіцыянізм і кан структывізм. Алеўдадзеным выпадкугэтаня сталасьветаглядным прарывам, а хутчэй вынікам пэўнага кампрамісу паміж „бясконцым” і „канечным”.
Толькі любыя кампрамісы, як ведама, справачасовая. A апошняе слова ніяк не знаходзіць сілы выказацца. Застаецца суцэльна праблематычная сучаснасьць і яшчэ больш праблематычная „пасьлясучаснасьць”.
У гэтай працы наўмысна абраны быўдастатковаправакатыўны ракурс разгляду гістарычных калізыяў праблемы „канечнага” і „бясконцага”, каб пераз суаднясеньне з сыстэмамі жыцьцёвых і культурных сэнсаў наколькі гэта магчыма ажывіць саму праблему, паказаць, што яна па-ранейшаму застаецца актуальнай цяпер ужо ня толькі для адной эўрапейскай культуры і што ні чысталягічны, ні чыста гістарычны аналіз ня змогуць растлумачыць багата чаго ў гісторыі гэтай праблемы, а найперш — не непазьбежнасьць і спанявольнасьць таго сцэнару, які быў разыграны на эўрапейскай сцэне ў вапошнія два тысячагодзьдзі. Лягічнае неабходнасьці ў гэткай гісторыі не было.
БЕЛАРУСЬ: ПАМІЖ ПОУДНЕМ І ПОЎНАЧЧУ
Падставовыя складнікі аўтэнтычнага мэтапалітычнага дыскурсу
Пустэдьня расьце. Гора таму, хто тоіць у сабе пустальню.
Фрыдрых Ніцшэ
Прыйдуць людзі з Усходу, Прыйдуць з Захаду людзі I спытаюцца нас: „Скуль, якога вы роду? Дзе зямля ваша будзе, Дзе айчызна у вас?”
ЯнкаКупатіа
Прапанаваныя ніжэй зацемкі маюць на мэце рэактуалізаваць некаторыя падставовыя для традыцыйнага беларускага сьветагляду канстэляцыі сэнсаў і сымболяў, што з розных прычынаў дагэтуль сьвядома ці несьвядома ігнараваліся як дасьледнікамі, так і палітыкамі-практыкамі. А між тым гаворка пойдзе пра тое, што стварае вельмі адметны, сваеасаблівы і пры гэтым багата ў чым пакрыёмы плян „тутэйшай” культурнай спадчыны, спадчыны, відавочна, яшчэ не запатрабаванай. Разам з гэтым хацелася б уявіць тут сыстэму адліку, у васадах якой Беларусь магла б „пачувацца як у сябе дома”.
Паводле абранага тут жанру, прапанаваныя зацемкі будуць мець характар культуралягічных і мэтапалітычных разважаньняў з уласьцівай ім мовай і спэцыфікай аналітычнага апарату. Відавочна, пэўных патлумачэньняў тут патрабуе ня надта вядомьі ў нас і рэдка ўжываны тэрмін мэтапалітыка. Гэты тэрмін параўнальна новы. Утвораны ён паводле вядомай мадэлі (параўн. мэтафізыка} з старагрэцкіх слоў pew ‘за, пасьля’ і ш лоАійка ‘дзяржаўныя, грамадзкія справы; сфэрапалітычнага’ і азначае як саму сфэру таго, што ляжыць у падваліне (у самым асяродку) палітычнага, так і спэцыфіку тэарэтычнага подступу да гэтай сфэры.
Стандартныя падыходы звычайна спыняюцца на бінарнай апазыцыі палітычнага і эканамічнага, высьвятляючы адно, што над чым мае перавагу: эканоміка над палітыкай або палітыка над эканомікай. Мэтапалітыка парывае з гэткай устаноўкай. 3 гледзішча мэтапалітыкі абедзьве разгляданыя сфэры, кажная на свой лад, абумоўліваюцца нечым трэцім, што ўласна й складае галоўную тэму мэтапалітычных штудыяў. У разрад гэтага трэцяга найчасьцей уключаюцца два падставовыя чыньнікі: 1) геапалітыка і 2) тое, што зборна прынята называць традыцыяй (якая ўключае, напрыклад, ідэалёгію і рэлігію як гістарычныя формы сваёй рэалізацыі). Пры ўсёй рызыкоўнасьці гэткага падыходу ён знаходзіць усё болей прыхільнікаў як у асяродках эўрапейскіх інтэлектуадаў, так і ў вадпаведных колах на абшарах былога СССР.
Што да геапалітыкі, то з гэтым тэрмінам усе ўжо сяк-так звыкліся. Больш за тое, можна нават канстатаваць назіраную зараз свайго роду моду на адпаведныя формы дыскурсу. Галоўная, падставовая ідэя, што ляжыць у падваліне геапалітыкі — гэта прызнаньне фундамэнтальных якасьцяў самой пра сторы, зямлі, тэрыторыі, у адпаведнасьці зь якімі этнасы вытвараюць уласьцівыя ім формы грамадзка-палітычнага, эка намічнага і культурнагажыцьця. Тэрыторыя, займаная пэўным этнасам, паўстае ў гэтай відалі як апрычоны сэміятычны аб’ект, які патрабуе адмысловага прачытаньня і інтэрпрэтацыі, як сакральная тэрыторыя этнасу, якая становіцца для яго лёсам і конам. Падобная прасторавасьць сьветаўспрыманьня глыбокаўкарэненая ўтрадыцыйным сьветаглядзе эўрапейцаў: першасныя прасторавыя інтуіцыі ляжаць у падваліне бальшыні падставовьіх эўрапейскіх паняцьцяў, а прасторавыя
дэйктычныя элемэнты сталіся глыбінным субстратам індаэўрапейскага глётагенэзу. Натуральна, што любыя геапалітычныя схемы неўнікова абапіраюцца на так званую сакральную геаграфію пэўнай этнічнай прасторы.
Менавіта гэтыя першасныя прасторавыя інтуіцыі ляжаць у падваліне аднаго з фундамэнтальных паняцьцяў эўрапейскай філязофіі і культуры — паняцьця „Я”. Аўтарытэтныя этымалягічныя слоўнікі ўзводзяць яго да і.-э. * (H)eg’h-(om), што літаральна азначае ‘ восьчпутэйшы’. Залішне адмыслова падкрэсьліваць, што падобная форма самасьвядомасьці актуальная яшчэ й сёньня для багата каго з „тутэйшых”. Ідэолягам беларускага адраджэньня ў сваім часе, відаць, ня варта было сарамліва праходзіць міма гэтай спракаветнай звычкі вызначаць існасьць уласнага існаваньня ў адпаведнасьці зь існасьцю свайго мейсца, сваёйзямлі.
Цяжкатут устрымацца і не прывесьці ў зьвязку з тэмай геапалітыкі як тэмай філязофскай характарыстыку гэтага пакрыёмага й даўно забытага „Я”, „тут-быцьця” — Dasein, якую дае ў § 31 „Быцьця і часу” М.Гайдэгер: „У разуменьні экзыстэнцыйна закладзены спосаб быцьця тут-быцьця (Dasein) як уменьня, як магутнасьці быць. Тут-быцьцё ня ёсьць нешта наяўнае, што да таго ж яшчэ нешта можа, нечым здольнае быць, але яно першасна ёсьць быцьцё-магчымасьць. Тут-быцьцё ўсякі раз ёсьць акурат тое, чым яно можа быць, і гэтак, як тое ў яго магчымасьцях. Існаснае быцьцё-магчымасьць тутбыцьця закранае ахарактарызаваныя спосабы арупленага ўладкаваньня „сьвету’, клапатлівага апекаваньня іншымі, ава ўсім гэтым заўсёды — магутнасьць у дачыненьні да сябе самога, дзеля сябе. ... магчымасьць як экзыстэнцыял... ёсьць найспракаветная і найглыбейшая станоўчая анталягічная азнака тут-быцьця...”
У гэтым сэньсе любы геапалітычны праект і любая геапалітычная арыентацыя ёсьць інтэнцыя на зьдзяйсьненьне фундамэнтальнай анталягічнай магчымасьці, укарэненай і раскрыванай у структурах прадразуменьня „тут-быцьця”, якія ўтвараюць цэнтральную і пакрыёмую нэрву ўсякай традыцыі.
Традыцыя выглядае на ня менш звыклы спакмень сучаснагатэарэтычнага, упрыватнасьці, культуралягічнагадыскурсу. Аднак размытасьць зыходнага паняцьця, зьмест якога зь вялікай амплітудай варыюе ад аўтара да аўтара, безумоўна, не
спрыяе эксплікацыі адпаведнай яму сфэры. Традыцыя заўсёды крыху ірацыянальная, крыху няўлоўная, нагэтулькі, што, калі б хто схацеў адмовіць яе існаваньне ў нейкага этнасу, то, бадай, мог бы лёгка гэта зрабіць, і пры гэтым без усялякай шкоды для самой адмаўлянай традыцыі. Каб унікнуць непатрэбнае блутаніньі ў азначэньнях, надалей мы будзем мець наўвеце тое паняцьце традыцыі, якое дзейснае выключна ў асадах сучаснага мэтапалітычнага дыскурсу. Паводде аднаго з найбуйнейшых тэарэтыкаў „традыцьіяналізму” Юліюса Эвалы, . цывілізацыя ці грамадзтва зьяўляюцца „традыцыйнымі” ў тым выпадку, калі яны кіруюцца прынцыпамі, што пераўзыходзяць усе выключна чалавечыя або індывідуальныя складнікі, калі структуры гэтага грамадзтва маюць нябеснае паходжаньне і арьіентаваныя дакладна вэртыкальна. Па той бок усіх гістарычных формаў сьвет Традыцыі характарызуецца саматоеснасьцю, існаснай трываласьцю’. Гэта акурат тое, што старажытныя грэкі называлі ‘няпісаны закон; звычаёвае права; боскі закон у адрозьненьне ад прынятага закону родоуі даг.п.’, аПлятон перафармуляваў у тэрмінах сваёй тэорыі ідэяў. Традьіцыя — гэта й ёсьць генэратыўная мадэль і скрань бясконцага сэнсавага станаўленьня пэўнага этнатэрытарыяльнага комплексу. У гэтай і толькі ў гэтай відалі маюць сэнс развагі пра „расійскую ідэю”, „беларускую ідэю”, або яшчэ якую-колечы этнічную ідэю.
Неабходнасьць такой пастаноўкі пытаньняў зьвязаная з тым, што, яктолькі мы пачынаем гаворку пра гістарычны шлях і гістарычны лёс нейкага этнасу, мы трапляем у вельмі спэцыфічны ўнівэрсум сэнсаў, дзе багата што мае сэнс, які ажыўляецца праз услухоўваньне і прагаворваньне, г.зн., калі казаць болып сучасна, праз усё тое ж разуменьне і інтэрпрэтацыю. Як слушна з гэтай нагоды заўважыў М.Бярдзяеў: „У нацыю ўваходзяць ня толькі чалавечыя пакаленьні, але таксама камяні цэркваў, палацаў і сядзібаў, надмагільныя пліты, старыя рукапісы й кнігі, і каб зразумець волю нацыі, трэба пачуць гэтыя камяні, прачытаць спарахнелыя старонкі ... у волі нацьіі выказваюцца ня толькі жывыя, але й памерлыя, выказваюцца вялікая мінуўшчына і загадкавая яшчэ будучыня”.
А для нас — і ня менш загадкавая нашая цяперачыня. Беларусь знаходзіць сябе на росстанях... Нейкім прыцэлам глядзіць проста ў сэрца ёй стары прыдарожны крыж. Ці ён
КНІГІ ОНЛАЙН
