КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
Тэрэза ўспамінала, што спакойна выслухала ўсё гэ- 1 Томас Фаўлер (1736—1801) — англійскі ўрач. Яго імя дадзена «каплям Фаўлера», якія рэкамендуюць пры нервовых захворваннях і адсутнасці апетыту. та: не раздражняў яе нават і занудлівы тон Бернара. Яна як быццам не чула мужавых слоў, бо душой і целам ужо была прьівязана да другога свету, свету людзей, якія прагнуць жыцця, імкнуцца ў ім разабрацца, усё спасцігнуць, зразумець і стаць, як паўтараў Жан, «самымі сабой». Калі за сталом Тэрэза нарэшце загаварыла пра сустрэчу з Жанам, Бернар захваляваўся: «Як? I ты маўчыш? Ну, ты зусім у мяне дзівачка! Ну як? Што вы з ім вырашылі? » Тэрэза на хаду прыдумала план, які пасля і сапраўды здзейсніўся: «Жан Азеведа згадзіўся напісаць Анне пісьмо, у якім ён вельмі тактоўна і далікатна пазбавіць дзяўчыну ўсялякай надзеі». Бернар яхідна засмяяуся, калі Тэрэза паведаміла, што малады чалавек зусім і не дамагаўся рукі Анны: як, каб нейкі Азеведа не мроіў узяць за жонку мадмуазэль дэ ля Траў! — Ты пры сваім розуме? Ён жа нюхам чуе, што яму тут нічога не перападзе! А такія людзі, як ён, ніколі рызыкаваць не будуць, калі ёсць хоць доля сумнення. О! Якая ж ты ў мяне даверлівая! Лямпы не запальвалі, каб не наляцела камароў, і Бернар не бачыў, як на яго паглядзела Тэрэза. Да яго вярнуўся апетыт. He дарэмна ён ездэіў у Бардо — доктар зноў паставіў яго на ногі. «Ці часта я бачылася з Жанам? Ён паехаў у канцы кастрычніка... Здаецца, пяць ці шэсць разоў... Ды яшчэ тая прагулка, калі мы з ім складалі разам пісьмо да Анны. Як жа стараўся гэты юнак падабраць мяккія гаючыя словы!.. Я болып маўчала, хоць і поўнасцю адчувала іх бязлітаснасць і жорсткасць... Чамусьці зліваюцца ў памяці нашы апошнія сустрэчы ў нешта адно... Жан апісваў мне Парыж, сваіх сяброў, і я пачынала ўжо бачыць гэты ягоны свет, дзе пануе адзіны за- кон: стаць самім сабой. «Тут вы ўсе асуджаны лгаць да самай смерці». А чаму ён так сказаў? Куды ён хіліў? Што ён падазраваў? «Не магу сабе ўявіць,— гаварыў ён,— як вы можаце жыць у гэтым удушлівым асяроддзі. Паглядзіце навокал: усюды бясконцае, аднастайнае балота, пакрытае лёдам, які скаваў душы людскія! Часам лёд дасць трэшчыну, бачыш чорную ваду: нехта біўся там з апошніх сіл, пайшоў на дно, і зноў усё пакрываецца лёдам... бо кожны тут, як і ўсюды, нараджаецца са сваім уласным законам, кожны тут, як і ўсюды, мае сваю долю, і, тым не менш, усе жывуць ва ўладзе адзінага для ўсіх сумнага лёсу. Сёй-той спрабуе бунтаваць, і тады ў шаноўных сем’ях узнікаюць драмы, якія так старанна замоўчваюцца. Як тут кажуць: «Леппі памаўчаць...» «Так яно і ёсць! — вырвалася ў мяне.— Колькі разоў дапытвалася я пра лёс сваякоў — дзядзькі, дваюраднага дзядулі, бабулі, чые фатаграфіі зніклі з усіх альбомаў,— і ніякага адказу! I толькі аднойчы мне сказалі: «Ён знік... так было трэба...» А ці не баяўся Жан, што і мяне чакае такая доля?.. Ён кляўся, што яму і ў галаву не прыйшло б гаварыць пра такое з Аннай, якая, нягледзячы на сваё палкае каханне,— натура залішне простая, пасрэдная, звычайная: пастаяць за сябе не можа і вельмі хутка скарыцца. «Але вы! У кожным вашым слове я адчуваю прагу шчырасці...» Ці варта гэта пераказваць Бернару? Ды трэба быць вар’ятам, каб паверыць, што гэты чалавек хоць што-небудзь тут зразумее! Але няхай бы ведаў, што я, прынамсі, не здавалася без барацьбы. Помню, як аднойчы я запярэчыла гэтаму маладому чалавеку, што ён хавае за прыгожымі фразамі самае агіднае прыняцце маральнага падзення. Я нават спрабавала знайсці падтрымку ў тых лекцыях па этыцы і маралі, што нам чыталі ў ліцэі. «Быць самім сабой? — паўтарала я.— Але ж мы — гэта толькі тое, што мы робім самі з сябе». (Ці трэба развіваць гэтую думку? Для Бернара, мусіць, трэба.) Жан не згаджаўся са мной і даказваў, што самае горшае падзенне — гэта адрачэнне ад самога сябе. Ён сцвярджаў, што не было ніводнага героя ці святога, якому б не давялося пераадолець сваю натуру і ва ўсёй паўнаце раскрыць сваё «я». «Каб знайсці бога, трэба перасягнуць самога сябе»,— паўтараў ён. I яшчэ: «Сцвярджэнне свайго «я» патрабуе ад лепшых з нас, каб мы выступілі супраць саміх сябе адкрыта, без хітрасці, у самай сумленнай дуэлі. Менавіта таму і здараецца, што той, хто «пераадолеў сябе», «вызваліўся», часта добраахвотна звязвае сябе путамі самай абмежаванай рэлігіі». He варта спрачацца з Бернарам, наколькі абгрунтавана такая мараль; можна нават пагадзіцца з ім, што ўсё гэта — нікчэмныя сафізмы, але няхай жа ён зразумее, няхай пастараецца зразумець, як усё гэта было цікава, як гэта захапляла мяне. I што пасля такіх размоў магла я адчуваць у нашай гасцінай у Аржалузе?.. Побач, на кухні, Бернар сцягваў з сябе боты і на мясцовай гаворцы расказваў пра сваю здабычу на паляванні. На стале, нібы жывы, курчыўся і трапятаўся паляўнічы мяшок: там біліся злоўленыя вехіры. Потым Бернар садзіўся вячэраць. Еў марудна, смакаваў кожную страву і радаваўся, што апетыт не пакінуў яго назаўсёды. Пасля вячэры з любоўю адлічваў кроплі фаўлера: «Вось дзе маё здароўе»,— любіў ён паўтараць. У каміне патрэсквалі дровы, і варта было толькі павярнуць сваё крэсла, каб адчуць усім целам прыемную ласку агню. Часам пасля дэсерту ён браў у рукі мясцовую газетку і пачынаў драмаць. Дыхаў ён спакойна, роўна, вельмі ціха і толькі зрэдку пахрапваў. Жонка Бальёна шаркала шлёпанцамі на кухні, потым прыносіла падсвечнікі са свечкамі... А потым наставала цішыня! Сапраўдная аржалузская цішыня! Той, хто не быў у гэтай глухамані, не ведае, што такое цішыня: яна акру- жае дом густой цёмнай масай, падобнай на начны лес, дзе ўсё замірала і толькі зрэдку вухкала сава (і тады здавалася, што ў цемры нехта жаласна нлача). Асабліва востра я пачала адчуваць гэтую жудасную цішыню пасля ад'езду Жана. Пакуль я ведала, што заўтра зноў пабачуся з ім, змрок і цішыня ночы так не прыгняталі мяне. Адно тое, што ён спаў зусім недалёка, уносіла ў гэтую непраглядную цемру, у гэтую ўсяленскую цішыню іскрынку жыцця і надзеі. I вось ён паехаў. На апошнім спатканні ён абяцаў, што мы сустрэнемся праз год, калі я ўжо буду «свабодная». (Далібог, не ведаю, які сэнс ён укладаў у гэтае слова. Магчыма, што і яго даканала гэтая пустэча і цішыня, a мной ён даражыў, як адзінай субяседніцай.) 3 таго дня, як ён паехаў, я быццам ішла па бясконцай пячоры, дзе ўсё згушчаецца і згушчаецца цемра. I я часта пыталася ў сябе, ці ўдасца мне выбрацца на прастор, на свежае паветра, або мне суджана так і задыхнуцца тут? Але да студзеня, да маіх родаў нічога не змянілася... У гэтым месцы сваіх успамінаў Тэрэза ў нерашучасці спыняецца. Ёй хочацца, ой як хочацца абысці ўсё тое, што адбылося на трэці дзень пасля ад’езду Жана: «He! He! Нашто мне ўсё гэта, калі яно не мае ніякіх адносін да справы. Я і так усё растлумачу Бернару! Няма ў мяне часу блукаць у гэтых успамінах!..» Але чалавечая памяць упартая: немагчыма перагарадзіць ёй дарогу... I перад вачыма зноў той кастрычніцкі вечар... Бернар ужо быў наверсе, у спальні, і раздзяваўся. Тэрэза сядзела ля каміна, чакала, пакуль згарыць апошняе палена, і радавалася, што хоць хвілінку можа пабыць адна. «Што цяпер робіць Жан Азеведа? — думала яна, гледзячы на агонь.— Можа, сабе выпівае ў тым маленькім бары, пра які ён столькі расказваў? А можа, разам са сваім сябрам катаецца ў аўтамабілі па начным бязлюдным Булонскім лесе? Магчыма, пра- цуе за пісьмовым сталом, а за вокнамі глуха гудзе Парыж? Жан сам стварае сабе цішыню, адваёўваючы яе ад гарадскога грукату. I гэта іншая цішыня, зусім не такая, што душыць мяне тут. Там цішыня не сягае далей, чым святло лямпы, не далей за кніжныя паліцы...» Раптам на дварэ забрахаў, а потым радасна заскавытаў сабака. Яго супакойваў знаёмы, стомлены голас. Анна дэ ля Траў адчыніла дзверы. Цёмнай восеньскай ноччу яна адна пехатой прыйшла з Сэн-Клера. На маленькім, адразу пастарэлым тварыку ліхаманкава блішчалі вочы. Яна кінула на крэсла капялюшык, спыталася: «Дзе ён?» Тэрэза і Жан напісалі пісьмо, адправілі яго і вырашылі, што справа скончана. Магчымасць таго, што Анна будзе змагацца за сваё шчасце, была поўнасцю скасавана... Але хіба чалавек слухаецца лагічных довадаў і разважанняў, калі гаворка заходзіць пра само яго жыццё!.. Анне ўдалося ўцячы з-пад нагляду маці і сесці на поезд. Па цёмнай дарозе да Аржалузы яе вяла светлая палоска неба паміж вершалінамі прысад. «Пабачыцца з ім! Чаго б гэта ні каштавала! Калі мы ўбачымся, я зноў заваюю яго! Толькі б пабачыцца! 3 гэтай адзінай думкай спяшалася яна ў Аржалузу: ішла, бегла, спатыкалася на калдобінах... I вось Тэрэза гаворыць, што Жан паехаў, што ён у Парыжы. Анна не верыць, яна не можа ў гэта паверыць, гатовая ўпасці ад стомы і адчаю. — Ты лжэш! Ты заўсёды мне хлусіла! He слухаючы Тэрэзы, яна дадае: — А! Дык і ты заадно з гэтай сямейкай! Знайшлася мне вольная і незалежная!.. А выйшла замуж 1 бачыш, як ты заспявала! Канешне, ты хацела, каб лепш было мне!.. Прадала мяне дзеля маёй жа карысці! Ды не старайся ты! He трэба мне нічога тлумачыць! Яна пайшла да дзвярэй. — Ты куды? — спыталася Тэрэза. — У Вільміжа, да яго! — Я табе япічэ раз гавару, што яго няма там. — Я не веру табе! Анна выйшла. Тэрэза запаліла ліхтар, што вісеў у прыхожай, і дагнала яе. — Ты пайшла не ў той бок. Гэта дарога на Біурж. А табе трэба вунь туды. Над сенажаццю стаяў густы туман. Недзе забрахалі сабакі. Вось нарэшце і знаёмыя дубы... Адзінокі, сонны, мёртвы дом... Анна падыходзіць да гэтага магільнага склепа і абедзвюма рукамі стукаецца ў дзверы. Тэрэза паставіла ліхтар на зямлю і нерухома стаіць. Яна бачыць, як лёгкая фігурка, нібы здань, прыпадае да кожнага акна ніжняга паверха. А ў галаве адно толькі слова — «Жан». Але не сарвецца яно з дзявочых вуснаў, не пабудзіць гэтай магільнай цішыні... На хвіліну яна знікае за домам, зноў выходзіць, садзіцца на парог і, абхапіўшы рукамі твар, утыкаецца ў калені... Горкія дзявочыя слёзы... Тэрэза падымае сяброўку і вядзе за сабой. Тая, як п’яная, увесь час спатыкаецца і ўсё паўтарае: — Заўтра я паеду ў Парыж. Парыж не такі ўжо і вялікі. Я знайду яго там... Але ў яе голасе — апошняе супраціўленне дзіцяці, якое ўжо скарылася, але ніяк не хоча ўтаймавацца.