Тэрэза Дэскейру. Клубок гадзюк
Франсуа Марыяк
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 319с.
Мінск 1985
Першьія тыдні ў змрочным халодным доме Бернаравых бацькоў... Вокны, што выходзілі на плошчу, заўсёды былі зачынены аканіцамі. Злева зелянеў садок, дзе квітнелі герані, петуніі, геліятропы. Там было яе месца штодзённых прагулак. Хадзіць далей было забаронена. Тады Тэрэзе яшчэ давяралі. Тады яе лічылі супольніцай. Тады яна была пасрэдніцай паміж Ан най і яе бацькамі... Яна казала свякрусе: «Ды саступіце вы ёй трохі! He спяшайцеся з рашэннем! Няхай бы яна куды з’ездзіла ў падарожжа! Я яе ўгавару, і ўбачыце: яна згодзіцца. Я буду дзейнічаць...» Але як? Бацькі здагадваліся, што Анна хоча пазнаёміцца з маладым Азеведа. «Вы нічога не зробіце адкрытым націскам»,— часта паўтарала Тэрэза свякрусе. А тая
ўсё цешылася, што людзі, дзякуй богу, яшчэ нічога не ведаюць пра гэтую гісторыю. Адзіным чалавекам, які ведаў сакрэт, была служанка Мано: яна перахапіла некалькі пісем Анны. «Але няма чаго баяцца гэтага дзяўчаці. Гэта — магіла. Ды і не ў яе інтарэсах распускаць язык.
— Трэба пастарацца, каб малая як найменш пакутавала ад усяго гэтага,— умешваўся часам бацька. Ён вельмі любіў Анну і яшчэ не так даўно мог задаволіць самы недарэчны капрыз дачкі. Але цяпер і ён падтакваў жонцы: «Яечні не спячэш, не пабіўшы яйка» або «Некалі яшчэ і «дзякуй» нам скажа, абы толькі не захварэла...» Бацькі змаўкалі і не зводзілі вачэй са сваёй няўрымслівай дачкі. Яна адмаўлялася есці. Чэзла на вачах. Цэлымі днямі адзінока блукала па залітым сонцам садзе, таптала кветкі, не заўважаючы таго, і ўсё шукала і шукала, нібы звер у клетцы, нейкага выйсця. Мадам дэ ля Траў цяжка ўздыхала: «Не магу ж я за яе піць мясны сок. Яна наядаецца яблыкамі ў садзе, каб потым нават і не дакрануцца да стравы...» А бацька дадаваў: «Яна сама потым папракала б нас, калі б мы далі згоду на гэты шлюб з Азеведа... Зрэшты, каб не гэтыя няшчасныя хворыя дзеці, што пойдуць ад яго...» Жонка злавала на мужа, што ён шукае нейкіх апраўданняў іх рашэнню не аддаваць дачкі за Азеведа. «Дзякуй богу, што Дэгілемы яшчэ не вярнуліся. Гэта ж наша шчасце, што яны прыкмецілі Анну і так цэняць яе!..» Калі Тэрэза выходзіла пасля абеду з гасцінай, размова ішла сваім ходам: «I як гэта магло здарыцца? — не маглі даўмецца бацькі.— Ну не ў манастыры ж ёй гэта ў вушы ўвялі! Тут, дома, яна бачыла толькі добрыя прыкладьі. Мы сачылі, якія кнігі яна чытае... Тэрэза кажа, што маладых дзяўчат збіваюць з толку любоўныя раманы, якія ўсе чамусьці лічаць «сапраўднай літаратурай». Але што Тэрэза... Яна ж так любіць парадоксы... Добра,
што дачушка не вельмі і цягнецца да кніг. Здаецца, ніколі на гэты конт і заўваг мы ёй не рабілі... Яна была б цудоўнай жонкай, увішнай гаспадыпяй. Гэта наша кроў... Каб толькі выбіць з яе глупства... А ты памятаеш, як памагла ёй пасля бранхіту паездка ў Салі? Давай паедзем, куды яна захоча, вось і ўсё. Трэба ж пашкадаваць бедную дзяўчынку». Месьё дэ ля Траў цяжка ўздыхнуў: «Мусіць, мала ёй будзе радасці ад падарожжа з намі...» — «Нічога! Нічога!» — паспяшаўся ён адказаць глухаватай жонцы, якая недачула і ўсё дапытвалася: «Што? Што ты сказаў?» Але ці не прыгадалася гэтаму старому чалавеку, які ўтульна ўладкаваўся ў багатым жончыным доме, ці не прыгадалася яму падарожжа з любай жанчынай — благаславёная пара маладога кахання?..
Тэрэза адшукала ў садзе Анну, на якой леташняя сукенка вісела як на калку. «Ну што?» —спыталася Анна... Шэрыя ад пылу прысады, сухая трава пад нагамі, пах спаленай сонцам герані і... гэтая юная дзяўчына... У той гарачы жнівеньскі поўдзень яна здалася Тэрэзе яшчэ больш змарнелай і чэзлай, чым гэтыя кволыя, абпаленыя бязлітасным сонцам кветкі. У Тэрэзы балюча сціснулася сэрца...
У навальніцу пад моцныя стрэлы перуна яны хаваліся ў цяпліцы; град барабаніў па шкле.
— Ну чаму табе не паехаць? Ты ж усё роўна не бачышся з ім.
— Няхай сабе і не бачуся. Затое ведаю, што ён блізка і дыхае са мной адным паветрам. А калі дзьме ўсходні вецер, мы разам слухаем, як звоняць царкоўныя званы. Няўжо табе ўсё роўна, дзе Бернар — у Парыжы ці Аржалузе? У нядзелю, у час службы ў царкве, я нават не спрабую павярнуць галаву, каб пашукаць яго вачыма,— з нашых месцаў відаць толькі
алтар, а тоўстая калона адгароджвае нас ад усіх. Але пасля службы, пры выхадзе...
— У тую нядзелю яго не было?
Тэрэза сама гэта ведала, бо бачыла, як Анна дарэмна шукала ў натоўпе любы твар: Жана не было.
— Можа, ён захварэў? Яго пісьмы перахопліваюць, і я нічога не ведаю.
— I ўсё ж неяк дзіўна, піто ён пе можа піто-небудзь прыдумаць, каб перадаць табе запіску.
— Тэрэза... Калі б ты захацела... Але ж не... я ведаю, што ты і сама ў такім далікатным становішчы...
— Згаджайся ты на гэтае падарожжа. А калі цябе не будзе, я паспрабую...
— Але ж я не магу паехаць далёка ад яго...
— Дарагая, ён жа ўсё роўна хутка паедзе адсюль. Праз некалькі тыдняў яго ўжо не будзе ў Аржалузе.
— Ах, не гавары ты мне такое... Гэта балюча... I ніводнай вестачкі. He магу я так жыць. I так ужо ледзь дыхаю. Каб не памерці, я мушу ўвесь час успамінаць яго словы, якія напаўнялі мяне радасцю. Але я столькі паўтарала іх сабе, што ўжо і не ўпэўнена, ці гаварыў ён іх. Вось, паслухай, што ён мне.сказаў на апошнім спатканні: «У маім жыцці няма нікога, акрамя вас...» Праўда, ён так і сказаў, а гэта азначае: «Вы — самае дарагое ў маім жыцці...»
Тэрэза прыплюшчыла вочы і змоўкла, нібы ўслухоўваючыся ў рэха гэтых суцяшальных, выратавальных слоў...
— А які ён з выгляду, гэты Жан?
— Ды ты і ўявіць сабе не можаш.
— Няўжо ён зусім непадобны да іншых?..
— Мпе хочацца апісаць табе яго. Але не магу знайсці слоў... Урэшце, табе ён можа здацца самым звычайным... Але я ведаю, што гэта не так.
Яна ўжо і сама не магла сказаць, чым іменна адрозніваецца Жан ад астатніх... Увесь яго вобраз быў
заліты асляпляльным святлом кахання. «А мяне,— думала пра сябе Тэрэза,— агонь кахання зрабіў бы яшчэ пільнейшай, і нічога не схавалася б ад мяне ў тым чалавеку, якога б я пакахала.
— Тэрэза, а калі я згаджуся паехаць, ты сустрэнешся з ім? Ты перадасі мне яго словы? Будзепі перасылаць яму мае пісьмы? Калі я паеду, калі толькі хопіць адвагі...
Тэрэза адыходзіла, пакідала гэтае царства святла і спёкі. Нібы цёмная аса, улятала яна ў залу, дзе сядзелі старыя, чакаючы, пакуль спадзе гарачыня, a дачка нарэшце саступіць... Многа спатрэбілася гэтых пасрэдніцкіх перагавораў, каб угаварыць Анну на паездку з бацькамі. I хутчэй за ўсё Тэрэзе гэта так і не ўдалося б, калі б не вестка пра хуткае вяртанне Дэгілемаў. Анна аж задрыжала перад гэтай новай небяспекай. Тэрэза супакойвала яе, што малады Дэгілем не толькі багаты жаніх, але, бадай, не такі ўжо і «страшны».
— Ну што ты, Тэрэза! Я ў яго бок глядзець не магу. Ён жа слепаваты, лысы, стары.
— Яму дваццаць дзевяць гадоў.
— Ну я ж і кажу — стары. Ды ўрэшце, якая розніца: стары ці не стары...
I вось нарэшце на вячэры бацькі загаварылі пра Б’ярыц, захваляваліся, у якім атэлі лепш будзе спыніцца. Тэрэза сачыла за Аннай,— нерухомае, анямелае цела без душы... «Ну хоць прымусь сябе, калі ласка! З’еш што-небудзь! Ну можна ж сябе прымусіць...» — не адставала мадам дэ ля Траў ад дачкі. Нібы робат, Анна падносіла лыжку да рота. У вачах знямога і адчай: нікога і нічога для яе цяпер не існавала, акрамя дарагога, каханага... Часам твар дзяўчыны асвятляўся летуценнай усмешкай: гэта зноў яе
бралі ў палон трапяткія ўспаміны пра словы кахана' га, яго пяшчоты і ласкі, калі аднойчы ў будане моцная рука Жана незнарок крыху падрала ёй сукенку ў тым месцы, дзе палалі маладыя пругкія грудзі...
Тэрэза глянула на Бернара. Той схіліўся над талеркай. Ён сядзеў спіной да святла, і рысаў твару яго нельга было разгледзець. Затое добра чутно, як старанна жуе, перажоўвае і чмякае гэты чалавек, для якога абед заўсёды быў свяшчэннадзействам. Яна ўстала з-за стала. Свякроў ціха сказала: «Тэрэзе непрыемна, калі заўважаюць яе недамаганні... Я хацела ёй памагчы, але ж яна так не любіць, калі пра яе клапоцішся. Гэтыя прыступы... А што зробіш... Без іх не бывае... Але адно скажу: залішне яна цяпер курыць. А потым пайшлі ўспаміны пра ўласную цяжарнасць: «Вось помню, калі я чакала Бернара, мне абавязкова трэба было нюхаць гумавы мячык... толькі гэта і памагала».
— Тэрэза, дзе ты?
— Тут, на лаўцы.
— А, бачу тваю цыгарэту.
Анна садзіцца побач, прыціскаецца галавой да нерухомага пляча сяброўкі, глядзіць на начное неба і кажа: «Ён таксама бачыць гэтьія зоркі...» А потым:
— Пацалуй мяне, Тэрэза!
Аднак Тэрэза і не думае нахіляцца да гэтага даверлівага тварыку, а толькі пытаецца:
— Табе цяжка?
— He, сёння ўжо лягчэй. Я зразумела, што б там ні было, мы ўсё роўна будзем разам. I цяпер я супакоілася. Галоўнае — каб ён ведаў гэта. I я хачу, каб ты перадала яму мае словы. Я згадзілася ехаць. Але, калі вярнуся, я пайду напралом. Ніхто мяне не ўтрымае. Рана ці позна я назаўсёды прытулюся да яго сэрца.
У гэтым я ўпэўнена, як і ў тым, што я жыву. Толькі ты, Тэрэза, хоць ты не чытай мне маралі і не гавары пра гонар сям’і...
— Ды не пра сям’ю я думаю, дарагая, а пра яго і цябе. Хіба так можна ўрывацца ў жыццё мужчыны: у яго, дарэчы, свая сям’я, свае інтарэсы, свая работа, а можа, нават і сувязь з жанчынай...
— He, ён сам мне сказаў: «У маім жыцці толькі вы адна...» і яшчэ: «Наша каханне — гэта адзінае, чым я даражу ў гэтую хвіліну».
— У гэтую хвіліну?!
— Ты што, падумала, што ён меў на ўвазе толькі адну тую хвіліну?
Больш пытацца ў Анны, ці пакутуе яна, патрэбы не было: у цемры Тэрэза ўгадвала па голасе, адчувала ўсёй сваёй істотай, як трывожна і балюча б’ецца дзявочае сэрца. Але яна не шкадавала Анны. А нашто яе шкадаваць? Як жа гэта павінна быць прыемна і соладка — паўтараць імя чалавека, з якім ты звязана сэрцам, каханнем! Адна думка, што ён жыве, дыхае, засынае, прачынаецца на досвітку, і яго маладое цела імкнецца праз ранішні туман...
— Ты плачаш, Тэрэза? Гэта таму, што я... Тэрэза, ты моцна мяне любіш, скажы?
Анна апускаецца на калені, прыціскаецца галавой да яе жывата і раптам ускоквае на ногі.
— Слухай, там у цябе нешта варушыцца...
— Ужо некалькі дзён, як ён пачаў рухацца...
— Маленькі?
— Ага.
Абняўшыся, як некалі на дарозе ў Аржалузу, яны вярнуліся ў дом. Тэрэза помніць, як прыкра і жудасна ёй было адчуваць у сабе гэты жывы цяжар. Колькі агідных імкненняў магло зведаць гэтае яшчэ бясформеннае стварэнне там, у глыбокіх тайніках яе цела! Зноў перад вачыма той вечар: яна сядзіць у пакоі пе-
КНІГІ ОНЛАЙН
