Тэрэза Дэскейру. Клубок гадзюк
Франсуа Марыяк
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 319с.
Мінск 1985
Ноччу ў Тэрэзы пачалася гарачка. Ёй мроілася жыццё ў Парыжы: вось яна ў тым самым рэстаране ў Булонскім лесе, дзе калісьці была з Бернарам... Але цяпер яна не з мужам, а з Жанам Азеведа і нейкімі маладымі жанчынамі. Вось яна кладзе на стол свой чарапахавы партсігар, закурвае. Іграе аркестр, а яна расказвае, расказвае... і ёй становіцца лягчэй. Вакол яе — уважлівыя твары. I ніхто не здзіўлены яе расказам. А адна дама гаворыць:
— Ды гэта ж зусім так, як было са мной. Як мне ўсё гэта знаёма!..
Нейкі пісьменнік адводзіць Тэрэзу ўбок: «Вам абавязкова трэба напісаць пра ўсё, што вы перажылі. Мы змесцім гэты дзённік сучаснай жанчыны ў нашым часопісе».
Дадому яна едзе ў аўтамабілі з маладым чалавекам, які цэлы вечар закахана глядзеў на яе. Вось яны едуць па Булонскім лесе. Яна раўнадушная да свайго суседа, але ёй прыемна, што гэтае маладое цела згарае ад нецярпення. «Не, не сёння,— гаворыць яна яму,— сёння мне трэба яшчэ заехаць да сяброўкі».— «А заўтра?» — «Таксама не магу».— «Дык у вас, выходзіць,
усе вечары занятыя?» — «Амаль што... Амаль што ўсе...»
Але ў яе жыцці ёсць мужчына, у параўнанні з якім усе астатнія — проста пішто. Яго ніхто з гэтага асяроддзя не ведае. Чалавек ён сціплы, непрыкметны. Але для Тэрэзы ён — сонца, вакол якога круцяцца ўсе яе думкі, намеры, жаданні. Да яго — да гэтага сонца, чыё цяпло ведае толькі Тэрэзіна цела,— імкнецца яе душа...
Парыж гудзіць, нібы вецер у соснах. А Тэрэза ўсёй сваёй істотай адчувае цела каханага, такое лёгкае, і ўсё ж яно замінае ёй дыхаць вольна. Але Тэрэза хутчэй задыхнецца, чым адсуне ад сябе гэтае дарагое цела. I яна робіць рух, нібы кагосьці абдымае: правая рука сціскае левае плячо, а пазногці левай упіваюцца ў правае плячо.
Яна ўстае, босая падыходзіць да акна, адчыняе яго. Ноч не халодная, але хіба можна спадзявацца, што хоць адзін дзень гэтай восені будзе без дажджу? Дождж, дождж, будзе ліць дождж да еканчэння свету...
Калі б у яе былі грошы, яна ўцякла б адсюль у Парыж, пайшла б да Жана Азеведа і ўсё расказала б яму. Ён змог бы знайсці ёй работу. I была б яна вольная, сама зарабляла б сабе на хлеб і ні ад кога не залежала б. Быць без сям’і! I няхай само сэрца выбірае сабе блізкіх людзей ■— не па крыві, а па духу і плоці! Знайсці сапраўдных дарагіх сваякоў! Няхай іх будзе няшмат! Няхай яны будуць раскіданы па свеце!..
Нарэшце яна заснула. Але акно засталося адчыненае і ранішні холад і сырасць пабудзілі яе. Яна так змерзла, што зуб на зуб не пападаў, але ўстаць і зачыніць акно яна не магла. У яе ўжо не хапала сілы накрыцца як след коўдрай...
У тоіі дзень яна так і не паднялася з пасцелі. З’ела кавалачак кансерваў, выпіла кавы, каб можна было закурыць. Нашча курыць яна ўжо не магла: балеў страўнік. Хацелася аднавіць у памяці начны сон. Цяпер не толькі ў доме, але і ва ўсёй Аржалузе панавала цішыня. Змрочныя асеннія дні мала чым адрозніваліся ад ночы. У гэтыя самыя кароткія дні года бясконцы дождж змешваў усё ў адно: раніцу, дзень, вечар. Ранішняя імгла змянялася вячэрнім змрокам, і толькі нішто не магло адмяніць цішыню... Цяпер Тэрэзе зусім не хацелася спаць. Зноў і зноў цярпліва шукала яна ў сваім мінулым забытыя твары, губы, што вабілі да сябе, уваскрашала ў памяці расплывістыя вобразы выпадкова спатканых мужчын, якіх клікала ў начных мроях яе нявіннае цела. Яна прыдумвала сабе шчасце, малявала радасці і ўцехі жыцця і па крупінцы складала казку пра нейкае нерэальнае каханне...
— Яна ўжо зусім не ўстае з пасцелі, а да яды і не дакранаецца,— дакладвала праз нейкі час служанка Бернару.— Але затое бутэльку да дна выпівае. Колькі ні дай віна, усё выжлукціць гэтая свалата! А ад цыгарэт то ўжо няма спасу. Папрапальвала вунь колькі прасцін. Скончыцца гэта пажарам! Папомніце маё слова! Курыць і курыць — пальцы ўжо ўсе жоўтыя. I гэта ж трэба: прапаліць такія прасціны! А іх жа спецыяльна заказвалі... Ну, цяпер яна ў мяне пачакае! Няскора я ёй іх памяняю!
Яна яшчэ нешта бубніла, што не адмаўляецца падмятаць пакой, прыбіраць пасцель, але ж гэтая гультайка не хоча вылазіць з-пад коўдры. Дык ці варта для яе старацца. «Я ж хворая. Ногі вунь ацяклі. А кожную раніцу прыношу ёй гарачай вады. I ўсё дарэмна: дзе паставіш збан — там вечарам і забярэш...»
Думкі Тэрэзы ўжо адарваліся ад таго невядомага выдуманага мужчыны. Ёй надакучыла несапраўднае, уяўнае шчасце, і фантазія вяла яе цяпер новымі шля-
хамі. Вось яна ляжыць на смяротным ложы. Вакол стаяць на каленях людзі. Да яе прыносяць аднаго з тых хлопчыкаў, што ўцякалі з усіх ног, убачыўшы яе. Ён б’ецца ў перадсмяротных сутаргах. Яна кладзе яму на галоўку свае жоўтыя ад нікаціну пальцы, і адбываецца цуд: хлопчык устае здаровы. Былі ў яе і больш сціплыя мроі. Вось яна пабудавала сабе дом на беразе мора. Яна ясна бачыць сад, тэрасу, пакоі, мэблю, рэчы. Спрачаецца сама з сабой, якую лепш выбраць абіўку...
Потым дэкарацыі мяняліся. Усё рабілася цьмяным і расплывістым. А перад вачыма стаяла толькі алея ды лаўка на марскім узбярэжжы. Тэрэза адпачывае, сядзіць на гэтай лаўцы, абапёршыся на чыёсьці плячо. Потьім звініць званок: час абедаць. Яна ўстае і ідзе па цёмнай алеі. Нехта крочыць побач. Нечакана дужыя рукі абдымаюць яе... Пацалунак, ад якога спыняецца час... Ёй здаецца, што ў каханні бываюць імгненні, якія цягнуцца вечна. Яна ўяўляе іх, але сама не зведае ніколі... А вось і белы дом, студня. Скрыпіць помпа. Прыемна пахнуць палітыя геліятропы. Абед будзе адпачынкам перад тым шчасцем, якое чакае яе вечарам і ноччу. Яе чакае шчасце, якому немагчыма глянуць у твар, яно бязмежнае, і чалавечае сэрца не ў стане ахапіць яго. Так марыла Тэрэза пра каханне, якога была пазбаўлена ў жыцці. А яно, гэтае гарачае, таямнічае пачуццё пранізвала ўсю яе істоту... Яна амаль не чуе звяглівага голасу служанкі. Што яна там крычыць?
— Праз дзень-два можа вярнуцца з поўдня месьё Бернар. I што ён скажа, калі зойдзе ў ваш пакой? Ды гэта ж свінушнік! Уставайце, мадам! А не — дык падыму вас сілай!
Тэрэза садзіцца на пасцель і тупа глядзіць на свае схуднелыя, як у шкілета, ногі... Старая накідвае на яе капот і падпіхае яе ў крэсла. Тэрэза машынальна шу-
кае каля сябе цыгарэты, але рука ў немачы падае на калені. Праз адчыненае акно льюцца халодныя сонечныя промні. Служанка мітусіцца, падмятае падлогу, сапе, мармыча праклёны. А кажуць, што яна добрая жанчына. Кожны год, калі пад каляды колюць свінчо, выкармленае ёю, яна хаваецца і плача... А злуецца яна таму, што Тэрэза маўчыць і не адказвае ёй. Гэта для яе найбольшая абраза.
Аднак гаварыць няма ўжо сілы ў Тэрэзы. Калі яна ўсім целам адчула свежасць чыстых прасцін, яна, як здаецца, сказала «дзякуй», але на самай справе ніводзін гук не зляцеў з яе вуснаў... Адыходзячы, служанка з’едліва кінула:
— Ну, гэтых прасцін то вы ўжо не прапаліце!
Тэрэза спалохалася, што старая забрала цыгарэты. А як жа цяпер... без цыгарэт?.. Яна так прывыкла да дыму... Ёй проста неабходна трымаць у руках гэтую сухую цёплую палачку. Цяпер старая вернецца толькі вечарам... Цэлы дзень без цыгарэт!.. Яна заплюшчвае вочы, а пальцы па прывычцы варушацца, нібы размінаюць цыгарэту...
Вечарам у сем гадзін зайшла служанка. Прынесла з сабой свечку, паставіла на столік паднос: малако, кава, акрайчык хлеба. «Мо яшчэ што?» Яна зларадна паглядзела на Тэрэзу, чакаючы, што тая папросіць цыгарэт. Але Тэрэза маўчала, адвярнуўшыся тварам да сцяны...
Служанка, мусіць, добра не зачыніла акно. Парыў ветру расхінуў яго, і начны холад уварваўся ў пакой. А ў Тэрэзы ўжо не было ні сілы, ні адвагі, каб адкінуць коўдру, устаць і дайсці да акна. Яна скурчылася, нацягнула коўдру да самых вачэй і нерухома ляжала, адчуваючы на павеках і лобе ледзяное дыханне ветру. За акном не сціхаў шум лесу, падобны на гул акіяна, і ўсё ж сапраўдным гаспадаром усяго была глыбокая мёртвая цішыня Аржалузы. Тэрэзе падумалася, што
калі яна папраўдзе хоча пакутаваць, захварэць, памерці, то не варта так захутвацца ў коўдру. Яна паспрабавала адкінуць коўдру, але праз некалькі секунд зноў схавалася пад ёю. Потым ёй удалося вытрымаць трохі даўжэй пад холадам — яна нібы падсвядома вяла нейкую гульню. Пакуты сталі яе адзіным заняткам і, хто ведае, можа, і сэнсам усяго яе існавання на гэтым свеце.
XII
— Пісьмо ад месьё Бернара!
Тэрэза не хацела дакранацца да гэтага канверта, але старая не адставала: тут, пэўна, напісана, калі вернецца гаспадар, ёй трэба ведаць гэта, каб загадзя падрыхтавацца.
— Калі дазволіце, то я сама прачытаю...
— Чытайце! Чытайце! Што хочаце рабіце!
I Тэрэза, як заўсёды пры служанцы, адвярнулася да сцяны. Аднак тое, што па складах чытала жонка Бальёна, вывела яе са здранцвення:
«Быў вельмі рады, калі даведаўся з паведамлення Бальёна, што ў Аржалузе ўсё ў парадку...»
Бернар пісаў, што хутка вернецца, але ён яшчэ будзе рабіць прыпынкі ў некалькіх гарадах, то не можа сказаць нічога пэўнага пра свой прыезд.
«Ва ўсякім разе, гэта будзе не пазней як дваццатага снежня. He здзіўляйцеся, што я прыеду разам з Аннай і Дэгілемам. Яны ўжо заручаны. Праўда, гэта пакуль што не афіцыйна. Дэгілем вельмі хоча спачатку пабачыцца з Вамі. Ён пераконвае, што гэтага вымагае прыстойнасць. Але я падазраю, што ён хоча высветліць для сябе некаторыя абставіны — Вы, безумоўна, здагадваецеся якія. Вы дастаткова разумная, каб вытрымаць гэтае выпрабаванне. He забывайцеся: Вы хворая, у Вас псіхічнае расстройства. Словам, я вельмі спадзя-
юся на Вас. Я буду Вам вельмі ўдзячны, калі Вы не пашкодзіцо шчасцю Анны і не скампраметуеце нас. Уся наша сям’я лічыць, што гэта цудоўны шлюб ва ўсіх адносінах. Калі ж Вы будзеце дзейнічаць інакш, то Вам давядзецца дорага заплаціць за любую спробу разлучыць гэтую пару. Зрэшты, я ўпэўнены, што нам няма чаго асцерагацца».
Стаяў цудоўны ясны халаднаваты дзень. Тэрэза TaKi паслухалася служанкі: устала з пасцелі і нават трохі прайшлася па садзе, абапіраючыся на руку старой. А вось даесці кавалачак кураняці яна так і не змагла. Да дваццатага снежня яшчэ заставалася дзесяць дзён. Служанка паўтарала, што варта мадам толькі ўзяць сябе ў рукі, прымусіць сябе ўставаць, выходзіць на двор, дыхаць свежым паветрам, як яна хутка стане на ногі.
He скажаш, што яна надта ўпарціцца,— гаварыла жонка Бальёну,— яна проста зусім раскісла. Ого, месьё Бернар — майстар дрэсіраваць непаслухмяных сабак: чуць што — адразу надзене ашыйнік з цвікамі. I з гэтай доўга не важдаўся, а бачыш, як яна цяпер на жываце поўзае. Але было б такі лепш, каб ён не надта давяраў ёй...
КНІГІ ОНЛАЙН
