КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
раз паспрабуеш глуміцца над іх душамі, я не спынюся ні перад чым...» Што ж, ты і сапраўды ні перад чым не спынілася б, і, бадай, развіталася б і са мной, і з маімі грашыма. Пры ўсёй тваёй хцівасці да чужога багацця ты пайшла б на любую ахвяру, абы ў душах дзетак тваіх засталіся непарушнымі «асновы веры» — гэты збор выдуманых правілаў, формул, звычак... На той час я яшчэ не меў зброі супраць цябе — таго зняважлівага пісьма, якое ты напісала мне пасля смерці Мары. Сіла была на тваім баку. Ды і становішча маё моцна пахіснулася б, калі б справа дайшла да разводу: тады, асабліва ў правінцыі, не вельмі жартавалі з такімі рэчамі. Досыць было таго, што пра мяне ўжо хадзілі чуткі, нібыта я франкмасон. Mae погляды мала хто падзяляў, у свецкіх колах мяне цураліся, і, калі б не слыннасць тваёй радні, я даўно меў бы непрыемнасці на службе. А галоўнае... пасля разводу мне давялося б вярнуць акцыі Суэцкага канала, якія бацькі далі табе ў пасаг. Я ўжо так звыкся з імі, што даўно лічыў іх сваімі. Страшна было падумаць, што давядзецца развітацца з імі, як, дарэчы, і з рэнтай, якую плаціў нам твой бацька... Я змірыўся і даў сваю згоду на ўсё, што ты патрабавала ад мяне, але ўпотайкі вырашыў, што ўвесь свой вольны час я прысвячу дзецям і схілю іх на свой бок. Гэта было ў жніўні 1896 года. Пераблыталіся ў мяне ў галаве тыя гарачыя і сумныя летнія месяцы, што мы праводзілі ў нашым маёнтку... А падзеі, пра якія я зараз раскажу, адбыліся ў апошнія пяць гадоў XIX стагоддзя. Я думаў, што будзе не так ужо і цяжка адваяваць у цябе дзяцей... Я разлічваў на свой бацькоўскі аўтарытэт, на свой розум... Няўжо гэта складана,— дума- лася мне,— прывабіць і схіліць на свой бок дзвюх дзяўчынак і дзесяцігадовага хлопчыка? Ды гэта ж дробязь! Дзеці страшэнна здзівіліся і нават сналохаліся, калі я паклікаў іх з сабою на прагулку. Ты сядзела пад ліпай, а трьі пары дзіцячых вочак запытальна глядзелі на цябе. — Ну, вядома, мае мілыя, ідзіце, пагуляйце з татам. I не трэба пытацца дазволу, раз ён вас кліча. Мы пайшлі. А як трымацца з дзецьмі? Пра што гаварыць з імі? Адна справа весці судовыя спрэчкі з суровым пракурорам ці ўвішным абаронцам падсуднага, калі я выступаю на баку істца... He так ужо страшна выступаць перад запоўненай залай, дзе ўсе настроены супраць цябе... А воеь як гаварыць з дзецьмі? Перад імі я бянтэжуся. Як, дарэчы, не ўмею трымацца і з простымі людзьмі, нават з сялянамі, хоць я і сам сялякскага роду. Тут я губляюся, пачынаю чырванець, запінацца... Дзеці весела шчабяталі, бегалі, скакалі, але паглядалі на мяне неяк насцярожана. На іх сэрцах ужо віселі твае замкі, і ключы ад іх былі толькі ў цябе. «Па клічу сумлення» ты не прыніжала майго бацькоўскага аўтарытэту, але і не хавала ад іх, што трэба шчыра маліцца за «беднага тату». I што б я ні рабіў, у іх уяўленні я заўсёды заставаўся «бедным татам», за якога трэба падаць на калені, маліцца і старацца, каб ён нарэшце паверыў у бога. Усе мае выпады супраць рэлігіі яшчэ больш пераконвалі дзяцей, што іх тата — грэшнік, бязбожнік... Урачыста адзначаліся ў нас царкоўныя святы. 3 маленства дзеці запаміналі, ведалі, чакалі іх. А першае прычасце было для кожнага выключнай з’явай... Вечарамі яны спявалі хорам,— да маіх вушэй даляталі не толькі арыі з опер Люлі, але і духоўныя псалмы. Я здалёк бачыў даверлівыя адданыя тварыкі, зверну- тыя да неба... Mae крокі па садовай дарожцы спынялі гэты вячэрні рытуал... Кожнае нядзелі вы будзілі мяне сваёй мітуснёй і шумлівымі зборамі да ад’езду ў царкву. Ты вечна баялася спазніцца... Перад ганкам фыркалі коні... Хтосьці з дзяцей абавязкова забываўся свой малітвеннік... Ніяк не маглі дачакацца кухаркі... Нечы пранізлівы голас пытаўся: «А якая гэта нядзеля пасля сёмухі?..» Вы вярталіся з царквы, і дзеці адразу беглі да мяне. Я звычайна яшчэ ляжаў у пасцелі. Маленькая Мары, відаць, прашчабятала перад алтаром усе малітвы, якія толькі ведала («каб выратаваць тату»), і цяпер уважліва глядзела на мяне з надзеяй, што я пачаў ужо выпраўляцца. Толькі яна адна мяне не раздражняла. Яе абедзве старэйшыя сястрычкі ўжо ставіліся да веры так, як і ты, Іза: спакойна, бяздумна, з адвечным імкненнем буржуа да камфорту... О! Ты добра ведала, што такая «вера» ўратуе іх ад гераічнай дабрачьіннасці, ад усяго • ўзвышанага хрысціянскага вар’яцтва. А вось Мары верыла ў бога з кранальнай шчырасцю. Яна сардэчна і лагодна адносілася да слуг, арандатараў, беднякоў. Пра яе гаварылі: «Ды яна ўсё гатова аддаць. У такой грошы ў руках не затрымаюцца. Гэта ўсё, вядома, добра, але трэба за ёй наглядаць...» I яшчэ гаварылі: «Ніхто перад ёю не можа ўстаяць, нават бацька». Вечарамі яна сама падыходзіла, лезла да мяне на калені. Неяк раз яна заснула ў мяне на руках, прытуліўшыся галоўкай да майго твару. Яе валаекі казыталі мне шчаку. Нерухома сядзець, ды яшчэ ў нязручнай паставе, было цяжка. Хацелася пакурыць. Але я не зварухнуўся. I толькі калі а дзевятай гадзіне прыйшла па яе нянька, я сам занёс яе ў пасцель, а вы ўсе ашаломлена глядзелі на мяне, нібы перад вамі з’явіўся драпежны звер, падобны да тых ільвоў і тыграў, якія лізалі ногі юным пакутнікам на арэне Калізея. Праз некалькі дзён — раніцай чатырнаццатага жніўня,— Мары сказала мне (ведаеш, як гэта робяць дзеці): — Татачка, паабяцай мне, што зробіш тое, што я цябе папрашу... He, ты спачатку паабяцай, а потым я табе скажу... I яна сказала мне, што заўтра ты будзеш спяваць на месе ў царкве, і ўсім было б вельмі прыемна, каб я прыйшоў цябе паслухаць. — Ты ж паабяцаў! Паабяцаў! — паўтарала яна, цалуючы мяне. Мой пацалунак яна прыняла за знак згоды. Увесь дом ведаў пра гэтую падзею. «Гаспадар заўтра пойдзе ў царкву. Проста не верыцца... Яго ж нагі там ніколі не было»,— дзівіліся слугі. Страшэнная злосць апанавала мяне ў час вячэры, і стрымаць сябе мне не ўдалося. Хюбэр нешта папытаўся пра справу Дрэйфуса. Сваім адказам ты ўвяла мяне ў люты гнеў. Я плюнуў, выйшаў з-за стала і больш не паказваўся. Назаўтра, калі яшчэ ўсе спалі, я паехаў у Бардо і прабыў цэлы дзень у душным бязлюдным горадзе. Дзіўна, што пасля гэтага я ўсё ж такі вярнуўся ў Калез. Чаму я праводзіў адпачынак разам з вамі? Я ж мог падарожнічаць... Прычын, вядома, можна навыдумляць якіх хочаш. А па праўдзе сказаць, я баяўся выдаткаў. He мог я зразумець, як гэта можна кінуць гаспадарку, справы, паехаць у падарожжа, змарнаваць процьму грошай... Якая ж гэта радасць — раз’язджаць па свеце, ведаючы, што дома столькі клопату... I таму кожны раз я вяртаўся да сваёй кармушкі. Ёсць у мяне свой стол, свой дом і нашто мне бегаць па рэстаранах? Дух эканоміі, ашчаднасці — гэта мамін запавет, і ім я ўсе жьіццё даражыў. Дык вось, я вярнуўся дадому такі разбіты, што нават Мары не магла мяне ўцешыць. I з таго часу я змяніў тактыку: цяпер я не проста нападаў на тваю веру, а чапляўся за кожны зручны выпадак, каб паказаць, што ты жывеш зусім не так, як таго патрабуе вера. I хоць ты была добрай хрысціянкай, рабіць гэта мне было няцяжка. Думаю, спрачацца са мной на гэты конт ты не будзеш. Пра тое, што памагчы бліжняму — гэта першы абавязак хрысціяніна,— ты не ведала, a калі ведала, то даўно забылася. Пад словам «міласэрнасць» ты разумела сякія-такія абавязкі ў дачыненні да бедных і добрасумленна выконвала іх дзеля свайго ж выратавання і вечнага жыцця ў лоне божым. Мушу агаварыцца, што цяпер ты моцна змянілася. Цяпер ты клапоцішся пра беднякоў, сама даглядаеш хворых на рак. Але ў тыя часы адной рукой ты кідала падачку якому-небудзь бедняку, а другой выціскала ўсе сокі з такіх самых, як ён. Гаспадыня дома, ты «па-гаспадарску» ставілася да слуг: рабіць прымушала як мага больш, а плаціць старалася як найменш. А помніш тую старэнькую бабульку, што кожную раніцу прывозіла нам агародніну? Калі б ты яе ўбачыла на цвінтары, ты падала б ёй міласціну. А так ты лічыла справай гонару патаргавацца з ёю за кожны качан капусты, каб абакрасці і без таго бедньі яе заробак. Калі слуга ці парабак сціпла намякаў табе, што яму варта было б накінуць некалькі франкаў за добрую работу, ты спачатку здзіўлялася, а потым давала волю свайму гневу. У цябе быў сапраўдны талент пераконваць гэтых безабаронных людзей, што ў іх усё ёсць і больш ім нічога не трэба. 3 тваіх вуснаў так і сыпаліся прывілеі, якімі карыстаўся просьбіт: «Я вам даю жытло, бочку віна, хлеб і да хлеба, палову свінні, якую вы выкармілі маёю бульбай... У вас ёсць сад, агарод...» Бедалагі аж рот разяўлялі: вунь, аказваецца, якія яны багацеі... Ты любіла паўтараць, што твая пакаёўка ні ў чым не мае патрэбы, а свае сорак франкаў штомесяц носіць ў ашчадную касу. — Вы паглядзіце! Сукенкі на ёй — мае. Бялізна — мая. Абутак — мой. Нашто ёй тыя грошы?! Ей і сорак франкаў няма куды дзяваць. А дасі болып — будзе гасцінцы ў вёску сваякам пасылаць... Буду справядлівы, Іза: калі хто са слуг хварэў, ты рупліва даглядала яго — і да пасцелі прыходзіла, і лякарствы давала, і сякія-такія ласункі прыносіла, Словам, у бядзе ты іх не пакідала. Гэта праўда. А ў адказ гэтыя людзі, якія не надта паважаюць слабахарактарных гаспадароў, шанавалі і часам ігават любілі цябе. Аднак ты ніколі не прызнавалася, што твае погляды на жыццё, выхаваныя бацькамі і эпохай, не заўсёды стасаваліся з Евангеллем. На гэтым я цябе, бывала, падлоўліваў: «ІТаслухай, Іза! А здаецца мне, Хрыстос на гэты конт гаварыў вось што...» Ты адразу нямела і шалела ад злосці, што я дазваляю сабе такое пры дзецях. Потым ты спрабавала апраўдвацца: «Нельга ж усё разумець літаральна...» Вось тады то я ўжо даваў сабе волю: я засыпаў цябе прыкладамі, якія даказвалі, што святасць у тым і ёсць, каб дакладна прытрымлівацца духу і літары Евангелля. Калі ж ты, на сваё няшчасце, пярэчыла мне, што ты не святая, я канчаткова дабіваў цябе словамі з Евангелля: «Будзьце дасканалымі, як дасканалы тварэц ваш нябесны». Прызнайся, бедная мая Іза, што я па-свойму хацеў табе дабра, быў патрэбным, карысным табе, і, калі ты сёння даглядаеш хворых на рак, то гэтым яны абавязаны крыху і мпе. Бо раней твая «любоў да блізкага» датычылася толькі тваіх дзяцей. Ім ты аддавала ўсю сваю дабрату і пяшчоту. Дзеці... Дзеці... Дзеці... Больш ты нікога не бачыла... I не толькі мяне, мужа свайго, але і ўсяго свету. Ты нават богу малілася толькі за здароўе і будучыню тваіх дзяцей. I за гэта я любіў уесці цябе: «Іза, а ці не лепш было б сапраўднаму хрысціянітіу жадаць, каб бог паслаў яго дзецям бяду, беднасць, хваробы?» Ты рэзка абрывала мяне: «Не хачу я з табой гаварыць! Сам не ведаеш, што мелеш...»