Толькі не гавары маёй маме...
Адам Глобус
Выдавец: Сучасная літаратура
Памер: 315с.
Мінск 1995
«Завод. Распраналка. Дзьве работніцы йдуць у душ. Адна —■ шыракатварая, зь вялымі грудзямі, другая — хударлявая, зь лісіным профілем і нязграбным шнарам ад апэндыцыту. Работніцы шаруюцца вяхоткамі, уздыхаюць і радуюцца вадзе. Намыўшыся, яны вяртаюцца ў распраналку й пачынаюць выцірацца махровымі ручнікамі.
— А дэталі так і не прывезьлі, — гаворыць шырокатварая і выцірае свае вялыя грудзі.
— Зрываецца плян, — занепакоена гаворыць другая й выцірае доўгую худую шыю.
— Трэба сабраць сход і абмеркаваць гэтае пытаньне, — шырокатварая ўскладае бэжавы станік.
— Я абавязкова выступлю, бо калі так і далей пойдзе, мы не выканаем пастаўкі.
На экране важкія сьцёгны ў сятчастых панчохах.
Завадзкая прахадная.
— Дык ты выступіш? — шырокатварая адкідае з ілба пасму русявых валасоў.
Лісіны профіль у махеравай шапачцы ківае».
Такіх дзікіх сцэн па сумяшчэньню так званага «карыснага» з так званым «прыемным», вядома, няшмат. Пакуль што няшмат. Але ў плянах кінастудыі, што каля станцыі мэтро «Маскоўская», зьявілася набокаўская «Лаліта». Вось там ужо будзе, будзе. «У каго слабыя нэрвы, тым лепш пакінуць залю», — папярэджваў гледачоў латыскі рэжысэр Герман Франк. А я прапаную пісаць на афішах замест «для дарослых» — «для гледачоў з моцнымі нэрвамі». А можна й не пісаць, бо фірма «Беларусьфільм» ужо сама за сябе гаворыць.
Ёсьць у мясцовых кінатворцаў і тэарэтычнае абгрунтаваньне сваіх пачвараў.
У Доме кіно (зноў даводзіцца згадваць пачвару) я быў сьведкам, як адзін майстра з аб’яднаньня «Летапіс» павярнуў да залі свой твар колеру старой анучы і з цынічнаю ўхмылкаю пачаў разважаць: «А вы ведаеце, шаноўныя, што дзяцей-уродаў бацькі любяць больш за нармальных. Таму і я свае
благія й бяздарныя фільмы люблю значна больш, чым пасрэдныя й добрыя. Так што, выбачайце, шаноўныя».
Вось і атрымлівае глядач бруднай анучай па твары. Вось і выкарыстоўвае цынік драбочкі гуманізму, што ёсьць у нашым грамадзтве.
Можна не хадзіць на ягоныя фільмы!
Э, не. Тут памылка. Можна не хадзіць на мастацкі фільм. А так званы кіначасопіс прадаецца «ў нагрузку» і без папярэджаньня. Клясычны «кот у мяху». Глядач пакорліва купляе, прымае, як непазьбежнасьць, прадукцыю вось такога цыніка з тварам колеру бруднай анучы, што сядзіць на мяккім крэсьле ў Доме кіно, паліць дарагія цыгарэты, п’е каньяк, дзякуй Богу, што разьведзены, і пасьміхаецца. I ніякі ён ня ўрод і не калека й ня хворы, ён — падлец. I фільмы ягоныя ня ўроды, а хлусьня цыніка.
«Пайшоў прэч! — чуеш, я табе кажу, — Пайшоў прэч!»
Гэты хітры, а на самой справе подлы ход з кіначасопісам прыдумалі даўно, але гэта зусім не азначае, што ён будзе заўсёды. I я не патрабую сатысфакцыі, не патрабую пакараць цыніка, які зьеў тысячы дзяржаўных рублёў, і я нават не патрабую забараніць дэманстрацыю кіначасопісаў. Можна проста не пайсьці на кіначасопіс. Але бываюць і добрыя... Прабачце. Лес сякуць, трэскі ляцяць. I
я яшчэ не жабрак, каб есьці бясплатную кінакатлету з комбітлушчам.
Але хопіць пра недарэкаў ад кінематографу.
Калі ў залі гасьне сьвятло, ёсьць у гэтым моманце нешта таемнае й эратычнае. Галава сама паварочваецца й вочы аглядаюць суседзяў, а раптам побач — павабная самотная суседка. Тады можна й пазнаёміцца, ці хаця б паспрабаваць пазнаёміцца, ці яшчэ што-небудзь паспрабаваць. Вядома, у большасьці выпадкаў трапляеш у кіназалю з кімсьці й тады няма розьніцы, які незнаёмец ці незнаёмка побач з табой, за выключэньнем, калі трапіцца п’яны ідыёт ці сьмярдзючы біч, які захрапе пасярод фільма. Але ёсьць выпадкі, калі ідзеш у кіно адзін. Зрабілася крыўдна наўвесь сьвет. Уселюдзі — скаціны. Вар’яцееш ад адной толькі думкі, што з гэтым быдлам ты пражывеш усё сваё наканаванае жыцьцё. Што рабіць? Куды плысьці?
I трапляю ў залю, павольна цямнеюць лямпы, і заўважаю, што побач сядзіць жанчына. Ёй гадоў трыццаць трыццаць пяць, у яе азначылася другое падбародзьдзе. А ў руках яна трымае папяровы кулёк з мармэлядам. Яна манерна кладзе ў рот дрогкую мармэлядзіну й абтрасае з пальцаў драбочкі цукру. Мне ўжо ўсё роўна, што дзеецца на экране. Я крадком кладу руку на жаночае круглае й сьлізкае ад нэйлёнавай панчохі Ka-
лена: А тая ўдае, што цалкам занятая фільмам і мармэлядам. А мая рука ціха едзе па нэйлёне. А незнаёмка нахіляецца да мяне й шэпча: «Прыбяры руку й зьеш цукерку». Я не прыбіраю руку, я толькі спыняю яе. Тады незнаёмка бярэ маю руку — у яе на пальцах засталіся драбочкі цукру — і засоўвае ў папяровы кулёк. Мы ямо мармэляд. I нарэшце ён сканчаецца. Незнаёмка шархоча папераю, хавае скамечаны пакет у сумачку. Мая рука тарпляе на панчоху. Я гладжу крышачку вышэй калена. «Табе колькі гадоў?» Я ледзь разьбіраю словы, так ціха яна спытала. «Шаснаццаць». «А мне трыццаць шэсьць, і ў нас нічога не атрымаецца». «Чаму?» «Прыбяры руку й глядзі фільм, потым пагаворым». Гляджу на экран і нічога не магу зразумець:
«На беразе ракі стаіць чалавек. Ён абапіраецца на парапэт. Чалавек падобны да самотнага мінака, які выпадкова апынуўся на пустэльным беразе. Ён глядзіць долу, туды, дзе коцяцца шэрыя й халодныя хвалі.
Побач спыняецца другі чалавек. Першы не ўздымае галавы й гаворыць:
— Пан доктар, днямі недзе непадалёку ад Прагі скінулі парашутыстаў. Што вы ведаеце пра гэта?
— Нічога... зусім нічога, — з нарочыстым зьдзіўленьнем запэўнівае «доктар». Ён ня быў падрыхтаваны да такога лабавога пы-
таньня і разумее, што адказ прагучаў не зусім пераканаўча.
— Праўда... мы прасілі прыслаць зь Лёндану радыста, — гаворыць «доктар», ён імкнецца выправіць становішча, — але пакуль ніхто не зьяўляўся. Можа, яго схапілі?
— Ня можа такога быць!... I ўсё ж я баюся, каб хто-небудзь не нарабіў глупства...»
Астатні час я не імкнуся глядзець на экран, я думаю над сакрамэнтальнымі пытаньнямі. Ці можна закахацца ў кінатэатры? Ці запросіць незнаёмка да сябе? Ці ёсыдь у незнаёмкі муж і дзеці? Якая ў яе пастава, калі яна стаіць пад душам? Я кручу сваё кіно. A на экране: «Дзеці купаюцца ў рэчцы. На полі працуюць людзі. Цягнік імчыць у далячынь. Канец».
Хлопаюць дыхтавыя крэслы. Я зажмурваюся ад яркага вулічнага сьвятла. «Ну і што далей?» У незнаёмкі густа напудраны нос. «Я». «А далей, хлопчык, мы пойдзем на таксі». Яна бярэ мяне пад руку, і мы йдзем праз сквэр. Яна мне страшна не падабаецца ў вулічным сьвятле, другое падбародзьдзе выглядае ўдвая большым. На прыпынку шмат таксовак. Яна адчыняе заднія дзьверкі, сядае й кажа: «Еш мармэляд і расыді вялікі». Таксоўка ад’яжджае. Я аглядаюся на кінатэатар, на афішу, і даведваюся, што паглядзеў чэскі фільм «Ключ».
4 — У кадры
Сонечнае сьвятло асьляпіла мяне. Мы гулялі ў парку, і бацька захацеў мяне сфатаграфаваць. На алеі стаяў фатограф, а побач зіхцела навюткая дзіцячая машынка. Мяне пасадзілі ў яе. 3-за хмаркі высьлізнула сонца, і я зажмурыўся. На той картцы ў мяне такі выгляд, нібыта я ўкусіў цытрыну. Ёсьць у мяне й ранейшыя карткі — сяджу, прыхінуты да падушкі, лысы, тры месяцы, а то й менш. Але я ня памятаю ні хто, ні як мяне здымаў каля падушак. А гэта-ж вельмі істотна. Кіно ж выйшла з фатаграфіі, вось я й пачаў зь яе. Можна было б пачаць і з больш раньняга, бо да фатаграфіі была графіка, а да графікі — жывапіс, а да жывапісу... Там я ня ведаю, там — сынкрэтызм, непадзельнасьць сьвету і адсутнасьць «я». Таму кароткі штрых да маіх першых жывапісных вопытаў усё ж варта зрабіць.
Мяне трохгадовага завялі да суседзяў Мядзьведзевых, у якіх была дзяўчынка Надзя, на месяц малодшая за мяне. Яе маці сыйшла ў краму й пакінула нас адных у кватэры, дзе была новая сьветлая шафа зь люстэркам. Я з Надзяй хукаў на люстэрка й спрачаўся — хто нахукае больш. Але гэты занятак хутка надакучыў. Надзя прынесла маміну хімічную памаду, і мы выцягнулі мяккі стрыжань. Я прапанаваў перафарба-
ваць шафу ў ярка-чырвоны колер. Памады хапіла на ўвесь фасад, па вышыні, вядома, колькі змаглі дастаць, і яшчэ на адзін бок. Прыгажосьць была неверагодная — хімічная чырвань, празь якую сьвяцілася сьвежая паліроўка. Асноўнае пакараньне прыпала не на нас, а на Надзіну маці, якая хадзіла ў краму па малако. Яна плакала й не магла адмыць ні шафу, ні нашыя рукі.
Жывапіс вымагае ахвяраў. Звычайна гэта сьцены, у маёй біяграфіі — шафа зь люстэркамі й квадратнай шыбкаю ў дзьвярах, за якой палымнела маленькая крухмальная фіранка з вышыванай ружаю. Вось такі быў мой першы вопыт жывапісца. А першае зьяўленьне на экране таксама зьнітаванае з маляваньнем. Я з аднаклясьнікам Міхасём хадзіў у Палац піянэраў. Студыя выяўленчага мастацтва — вялікі сьветлы пакой, застаўлены сталамі й мальбэртамі, пэўна ж, самае ціхае месца ва ўсім Палацы. I вось аднаго разу ў гэты ціхі куток уварвалася група барадатых мужчын зь вялізнай кінакамэрай. Самы барадаты быў у цёмных акулярах, а за яго сьпіною шапталі слова «Марухі». Што такое «Марухі»? Я ня ведаў. Потым да мяне падыйшоў Міхась і сказаў, што рэжысэр Марухін нас здымаць ня будзе, што можна ісьці дадому. А каго будуць здымаць? Рагалевіча, бо ён руды і яшчэ любімчык нашага настаўніка — Сяргея Пятровіча Катко-
ва, і толькі што вярнуўся з ГДР, ды вось гэтага тоўстага. А тоўстага чаму? Бо ягоная тоўстая маці дамовілася з Марухіным. Тоўсты сядзеў за мальбэртам і маляваў — порт, шэрая вада, шэрае неба, шэры карабель... Ты сьцяжкі на карабель намалюй каляровыя! Мама кіравала з-за камэры. Тоўсты намаляваў сьцяжкі — сіні, зялёны, жоўты, чырвоны. Атрымлівалася шэра. Марухін сказаў, што будзе яшчэ здымаць і ў наступную нядзелю. Тыдзень я думаў. I прыдумаў. У нядзелю я апрануў пасясты бела-зялёны швэдар, на Міхасю быў таксама мой швэдар, сіні зь вялікімі чырвонымі аленямі на ўсе грудзі. Мы прыйшлі ў студыю самыя першыя. Склеілі два аркушы, прымацавалі іх да дошкі, што вісела на сыдяне й пачалі маляваць індзейцаў, змагароў за незалежнасьць. Пёры, ліяны, гарбаносыя профілі й колер яркі — сакаўны, нябёсны, лімонны, травяністы, памаранчыкавы, бэзавы, крывавы. Марухін, вядома ж, прыехаў і зьняў. I суседка расказвала маёй маці, што бачыла мяне ў кіначасопісе. Суседка — паэтэса Еўдакія Лось — сказала яшчэ, што швэдры, якія вяжа мая маці, на экране глядзяцца ну проста выдатна. А яшчэ Еўдакія Лось замовіла маёй маці зьвязаць ёй сукенку, тады было модна насіць вязаныя строі й сукенкі.
КНІГІ ОНЛАЙН
