Толькі не гавары маёй маме...
Адам Глобус
Выдавец: Сучасная літаратура
Памер: 315с.
Мінск 1995
на першым радзе й пілі чырвонае моцнае віно й сьмяяліся й глядзелі трагікамэдыю.
«Тры маладыя й вясёлыя рымляніны закахаліся ў адну дзяўчыну. Яна іх таксама любіла й нават пераспала зь імі па-чарзе. Ну, вядома, рэўнасьць, начны Рым, фантан, ліхтары, сьмех, паданьне ў фантан... Буйны плян — вочы і сьлёзы. Буйны плян — усьмешка. Яна — ён. Яна — ён (толькіўжодругі ён)». Мы п’ем віно, як дамовіліся, маленькімі глыткамі. «Сваркі. Героі махаюць рукамі. Так умеюць махаць толькі італьянцы. За адно імгненьне пралятае дваццаць гадоў. Яна выпадкова сустракае аднаго зь іх. Яны п’юць у бары віно». Мы таксама п’ем пакрысе, каб расьцягнуць кайф. «Яны знаходзяць яшчэ аднаго з старых знаёмых. Яны ўсе бедныя й вясёлыя. Праз даведкуяны даведваюцца адрас чацьвертага. Ідуць да яго. Вялікая віла з басэйнам. Ён у махровым халаце выходзіць зь вілы, ідзе праз разарый да блакітнага, хутчэй колеру марской хвалі, басэйну, скідае халат і ўзьбягае на вышку, ён ляціць у ваду. Стоп кадар. Ён вісіць над басэйнам колеру марской хвалі. А жанчына й яе сябры паціскаюць плячыма, сьмяюцца й сыходзяць. Канец». У Вовіка парожняя пляшка зпад «Марцінеса», і ён п’яны. Так заўсёды, нехта напіваецца першы, хай сабе й дамовіліся піць маленькімі глыткамі. Усе сьмяюцца й кажуць, што гэта я нырну ў басэйн, ажанюся
з гэбрэйкай і пабудую вілу. Я, вядома, ня супраць вілы з басэйнам. Але кажу, што нырне Вовік. Вовік кажа, што Алесь.
Мы ўтрох не нырнулі ў басэйн колеру марской хвалі. Віла толькі ў Жаны. Яна выйшла замуж за нашчадка аўстравугорскага пана й пераехала зь Менску ў Чарнаўцы. Жана піша вялікія карціны на сюжэты накшталт «Узьяднаньне Букавіны з Украінаю», някепска зарабляе й жыве з мужам і сынам і цешчаю на хутары. Толькі хутар той — гэта ня хата з хлевам пасярод лесу пад Налібокамі, а сапраўдны маёнтак і басэйн ёсьць, вось вам. Гэта мне Жанін бацька расказаў, толькі паскардзіўся, што ўнук не гаворыць ні па-беларуску, ні па-расейску, а толькі па-ўкраінску, і ён, дзед, ня ўсё разумее.
2 — Дом кіно
Дом кіно я не люблю. А хто яго, зрэшты, любіць? Можа экзальтаваныя дурніцы, што прыехалі ў сталіцу з райцэнтраў ды так і засталіся ў сваім разьвіцыді на ўзроўні касірак? Ці можа дападныя юнакі, якія бачаць у снах режысэрскую кар’еру? He. Нават яны ня любяць менскі Дом кіно. А за што яго любіць? I сапраўды. Можа за тое, што там часам паказвалі галівудзкія кінастужкі з стрыптызам, лабок на ўвесь экран, дый садызмам, кроў капае з кулака? Ці за тое, што дзябёлая бар-
мэнка налівае разбаўлены каньяк? А мо за творчыя вечарыны?
На адной з такіх вечарын я выступаў у якасьці паэта. Вечарына называлася «Мова паэзіі й мова кіно». Пракруцілі два фрагмэнты, адзін з «Мальбы» Абуладзэ другі зь «Люстэрка» Таркоўскага. У дадзеным выпадку пра якасьць гэтых стужак гаварыць не выпадала. Я выйшаў да мікрафону й панёс на Абуладзэ, напэўна дарма, але я абураўся, што ў расейскім варыянце «Мальбы» ўсе вершы чыталіся зь дзікім грузінскім акцэнтам. Нібыта іх чытае не прафэсійны актор, a савецкі салдат грузінскага паходжаньня, які ледзь навучыўся разьбіраць кірыліцу. Культывацыя ўсялякіх акцэнтаў і іміджаў — адна з самых брыдкіх зьяў савецкага мастацтва. I можна было б уявіць абурэньне расейцаў, каб вершы Пушкіна зь «Люстэрка» пасьля дубляжа на ангельскую мову загучалі б з акцэнтам. Але што вялікім народам да праблемаў малых?! Яны пануюць, яны гаспадары сьвету, яны ператвараюць мовы ў акцэнт, a нацыянальную самабытнасьць і самакаштоўнасьць у сувэніры, бутафорыю, імідж.
Дом кіно. Гэта на паперы «дом» і «кіно». А ў сапраўднасьці яго няма, ёсьць чырвоны касьцёл, які часова абсталявалі пад адміністрацыйны будынак з кіназаляю.
А каб у Менску сапраўды быў Дом кіно, трэба спачатку займець сваё беларускае кіно.
А як яго зрабіць, гэтае беларускае кіно? Напэўна ж так, як італьянцы зрабілі сваё. Як Алясандра Блазэці ў сваёй нататцы «Або італьянцы, або нічога» пісаў:
— «Рым — адкрыты горад» — сапраўдная слава італьянскага кіно, сапраўдны паварот у сусьветным кінамастацтве. — меў той посьпех, які ён меў, і тэта аднадушнасьць замежных прыхільных водгукаў разьнесла ўшчэнт сьлепаваты пэдантызм абмовак некаторых італьянскіх крытыкаў — бясспрэчна і толькі таму, што яго паставіў італьянец, сцэнарый напісалі італьянцы, ролі выконвалі італьянцы, удзельнічалі італьянскія статысты й зьняты ён быў у Італіі. Менавіта гэты ягоны цалкам італьянскі «характар», з усімі вартасьцямі й недахопамі, нават памылкамі (але італьянскімі), адрозьнівае фільм па ягоным духу ад усёй астатняй сусьветнай кінапрадукцыі...
... Для тых, хто захоча ўгледзець у маіх турботах тупы «нацыяналізм», рэцэдывы італьянскага фанатызму, а не сапраўдную праблему характару, а, як следзтва, і стылю, нагадаю, што за ўсю гісторыю кінамастацтва фільмы, створаныя ў выніку «міжнародных» камбінацыяў, ніводнага разу ня мелі трывалага посьпеху.
А беларусы?
Як казаў дзьвюхмоўны паэт Шэлехаў — супрацоўнік кінастудыі, што стаіць каля
станцыі мэтро «Маскоўская»: «Зрэдку я сустракаю ў калідорах беларусаў, раз на месяц, a то й радзей, але што яны там робяць, я ня ведаю».
I я таксама ня ведаю. Дык які ж, прабачце, Дом кіно ў Менску?
3 — Эротыка
Эротыка ў кіно для мяне — тое самае, што й палітыка ў кіно. Праўда, гэта цяпер кожны фільм мае эратычныя сцэны, а раней нябачны і ўсемагутны цэнзар выстрыгаў з замежных стужак усю, як тады лічылі, парнаграфію, усю, як цяпер кажуць, эротыку. Палітыку цэнзар таксама выстрыгаў, але ад гэтага стужкі не рабіліся карацейшыя, бо дублёры проста гаварылі не пра «халодную» вайну, а пра халодныя закускі. А ўявіце сабе — які фільм можна было зманціраваць з гэтых павыстрыганых кавалкаў! Думаю, білеты распрадалі б на год наперад. Але гэта незьдзяйсьняльная мара. Хоць у такім вось кірунку й працуюць аматары падпольнага мастацтва айчынныя кінамэханікі. Тое, чаго ня выстрыг магутны й нябачны, выстрыгае просты кіншчык. Апагей стрыжкі, вядома, у войску, але й на волі робяцца эратычныя каляжы. Сакавітая Гундарава ў начной паўпразрыстай сарочцы на голае цела («У чацьвер і больш ніколі»), не пасьпявае й
слова сказаць, як на экране — імітацыя акту («Мужчына й жанчына»), а потым расейская музыка й жанчына-мара («Белае сонца пустыні») заходзіць у крынічную ваду й павольна ўздымае спадніцу, вышэй і вышэй і... чорна-белы труп даўганогай італьянкі («Прызнаньне камісара паліцыі пракурору рэспублікі») кладуць у апалубку й заліваюць цэмэнтам.
Напэўна, у кожным кінамэханіку тоіцца кінарэжысэр з кінаапэратарам. I чаму ім не таіцца, калі ў кожным дырэктары кінатэатра жыве й квітнее цэнзар. Хачу пушчу, хачу не пушчу, закажу — не закажу, прывязу — не прывязу. А плян усёроўна будзе, адзін індыйскі фільм на месяц, напрыклад «Ноч у Бамбэі», і плян ёсьць.
А што рэжысэры?! Анічога. Адзін Фэліні, па чутках, быў супраць продажу сваіх фільмаў у СССР. Дык гэта Фрэдэрыка Фэліні! Сапраўды. А можа ў сьвеце і ёсьць адзін рэжысэр — Фэліні? He? Сапраўды, ёсьць і Вісконці, і Розі, і Пазаліні, і Антаніёні, і Бэрталучы... Адныя італьянцы? Нешта ня тое? Тады, ёсьць Бунюэль з сваім «Андалускім сабакам». Раз убачыш і ніколі не забудзеш...
«Пралёг.
Аднойчы. Ноч. Гаўбец. Каля гаўбца чалавек гострыць брытву-галяк. Ён глядзіць у неба й бачыць праз шкло...
Лёгкая хмурынка набліжаецца да поўні.
Потым — твар дзяўчыны. Яе вочы шырока раскрыліся. Да вока падносіцца лязо.
Хмурынка праплывае перад поўняю. Лязо расьсякае вока.
Канец пралёгу».
Уражвае Бунюэль. Мяне страшэнна ўзрушвае. Пэўна, альянс атрымаўся, бо сцэнар разам з рэжысэрам пісаў мастак Сальвадор Далі. I ролі выконвалі не выпускнікі Беларускага дзяржаўнага тэатральна-мастацкага інстытуту, а тыя ж Далі (сьвятар), і Бунюэль (чалавек зь лязом). Толькі й тут выходзіць адна непрыемнасьць. Бодля мянегішпанскае кіно, як пачынаецца з Бунюэля, так і сканчаецца ім, зрэшты, ня толькі гішпанскае, а і францускае. У французаў хапае тэмпэрамэнту, каб рабіць пародыі й камэдыі, а на кіно іх не хапае. У немцаў яшчэ горш. Глядзіш нямецкі фільм, і раптам ловіш сябе на такой думцы — выдатныя ў немцаў бутафоры. I як гэта яны змаглі столькі аўтамабіляў 30-х гадоў назьбіраць і адрапараваць? У палякаў і скандынаваў ёсьць выдатныя кінамастакі, толькі падзеі разгортваюцца ў два разы марудней, чым трэба. Альбрыхскі йдзе па восеньскім парку. Настрой, калярыт і пытаньне. Калі ж ён прыйдзе туды, куды йдзе? A ўсё проста. Скараціць бы гэты парк і ўсяе бяды. Але ж паўночны тэмпэрамэнт не дазваляе. Амэрыканцы скарачаюць не шкадуючы.
Гэта ў іх ад Чапліна ў спадчыну засталося. Трах-бах, вой-вой, памірае зайчык мой. Трапечуцца героі, скаляцца гераіні. Міма. У малако. Кінг-Конгі. Посьпехі толькі ў касірак. Але гэта ўсё кветачкі. Каго зьдзівіць мая думка пра замежнае кіно? Хіба што жонку. I мая любоў да італьянскага нэарэалізму ўсім да лямпачкі. Вось і давядзецца вярнуцца ў родную Беларусь, ёсьць у Менску кінатэатар на Юбілейнай плошчы, і глядзецьтам стужкі «Беларусьфільма», ёсьць жа такое прадпрыемства каля станцыі мэтро «Маскоўская». A вочы мае б ня бачылі! А вушы мае б ня чулі! Але вочы бачылі і вушы чулі...
Пад Лагойскам здымлі фільм пра вайну. «Беларусьфільм», у народзе «Партызанфільм», любіць і ня ўмее здымаць фільмы пра вайну. Кіношнікі назьбіралі мясцовых мужчын, выдалі ім па аўтамату, паабяцалі заплаціць па тры рублі й загадалі легчы на зямлю каля рэчкі. Ноч. Цёмна. Пражэктары асьвятляюць толькі галоўных герояў. Пачаўся бой. Піратэхнікі працуюць. Камэра стракоча. Рэжысэр маўчыць. Усё ідзе паводле пляну. Немцы ідуць, нашы партызаны ляжаць у засадзе. Пражэктар асьвятляе нашых лагойскіх хлопцаў, яны ляжаць з аўтаматамі ў руках з каменнымі рашучымі тварамі. Толькі ляжаць яны не на роднай зямлі, як было загадана, а на газэтах. Рэжысэр запсыхаваў, ускочыў, пабег празь «немцаў» да
«партызан». Лаяўся. А нейкі дзядзька, падыйшоўшы да яго, аддаў аўтамат і сказаў, што за тры рублі хлопцы ў сваёй адзежы на зямлю ня лягуць. Рэжысэр супакоіўся, вярнуў аўтамат і паабяцаў заплаціць па чырвонцу. У фільм гэтая сцэна, вядома, не ўвайшла. Але ў ёй было кіно, быў тэмпэрамэнт і нечаканасьць. У кінатэатры круцілі экранізацыю аповесьці Алеся Адамовіча. Рашучыя твары, аўтаматы. немцы на матацыклах — мура. Ну вядома, пра эротыку тут і згадваць ня варта. «Беларусьфільм» — самая цнатлівая й сарамлівая кінастудыя ў сьвеце, прынамсі была. Пакуль не дазволілі (згадаем народнае: «Прымусь дурня Богу маліцца, ён лоб разаб’е»), і зьявіліся на экране такія сцэны:
КНІГІ ОНЛАЙН
