Толькі не гавары маёй маме...
Адам Глобус
Выдавец: Сучасная літаратура
Памер: 315с.
Мінск 1995
Калі гавораць, што першы раз заўсёды не атрымліваецца, дык у мяне наадварот — чым
больш я здымаўся, тым горш атрымлівалася. Калі першы фільм быў дакумэнтальны, дык другі (а як жа?!) мастацкі.
Сонца. Безь яго ніяк. Амаль што італьянскае, а калі ўдакладніць — крымскае. Я ня ведаю, колькі тысяч прымае за адну зьмену лягер «Артэк», можа 30, а можа й 50, але ўсе яны сядзелі на стадыёне й здымаліся ў кіно. Масоўка! Збой змораных піянэраў крычаўсьпяваў: «Ура, у нас канікулы!» Пасьля дзьвюх гадзінаўтакіхздымак я зразумеў, што быць адным з тысяч, тым больш зь дзясяткаў тысяч, не для мяне. Я сказаў важатай, што іду ў прыбіральню й пайшоў да камэры. У камэру я ўлез, апэратар вылаяўся, рэжысэр паклікаў да сябе. Мневыдалі цывільную вопратку. Я пераапрануўся. Мне далі ў рукі сьцяг і сказалі, каб я стаў каля фінішнай стужкі й калі галоўны герой перарве гэтую стужку, я павінен узрадавацца й замахаць сьцягам. Я ўзрадаваўся, замахаў сьцягам, і ў гэты момант нейкі запраграмаваны ў сцэнары дурань пачаў абліваць мяне й галоўнага героя. Маё абурэньне штучным не было. Рэжысэр сьмяяўся зь мяне ў мікрафон, а стадыён проста так. Мне заплацілі тры рублі й вярнулі паўвайсковую форму. У кіно я расчараваўся. I калі ўвечары атрад пайшоў глядзець камэдыю, застаўся й чытаў Максіма Багдановіча.
Зразумела, што любоў да сінема аднавілася. Але толькі ў якасыді глядацтва. Я нават
школу прагульваў, каб паглядзець які-небудзь баявік, ці хаця б пародыю на яго, накшталт «Бі першы, Фрэдзі!» А пра «Фантамаса» можна бясконца гаварыць, бо менавіта ён — зялёнагаловы й без вушэй — перамог і Чапаевых і Карчагіных і Маладагвардзейцаў, не раўнуючы, як Хрушчоў Сталіна. У Хрушчова з Фантамасам ёсьць нешта агульнае, асабліва калі апошняга злучыць з Камісарам Жуфам, якога граў эксцэнтрычны комік Луі дэ Фюнэс. Але вернемся да папярэдняй думкі — пародыя на кіно ня ёсьць кіно. I ўсе Фантамасы, Зоры, Кінг-Конгі, Фрэдзі — толькі коміксы, выкананыя ў тэхніцы кіно.
Пасьля артэкаўскага эпізоду я больш не здымаўся ў вялікім кіно. Мне, праўда, і не прапаноўвалі. Было аднойчы, жанчына на вуліцы спыніла й сказала: «А вы ня хочаце зьняцца ў масоўцы?» Масоўка? Ха-Ха! Але ёсьць жа яшчэ й тэлевізійнае, гары яно гарам, ці лепш сінім полымем, кіно.
Дык вось, мой знаёмы, Валодзя Паненка, уладкаваўся на тэлебачаньне рэдактарам і, як кожны пачатковец, вырашыў «узяцьбыка за рогі» — паставіць «Падзеньне» Альбэра Камю. Што й казаць, экзыстэнцыялізм, Нобэлеўская прэмія, «Міт пра Сізіфа» — гэта ўсё выдатна, а вось БТ (Беларускае Тэлебачаньне), Рэдакцыя літаратурна-драматычных перадач, мясцовыя майстры-асьвятля-
льнікі й апэратары — жах, і калі сказаць «жах», дык гэта яшчэ нічога не сказаць. I нават калі адкінуць тэхнічныя цяжкасьці, дык экранізаваць «Падзеньне» — Сізіфава праца, абсурд. Бо твор напісаны суцэльным маналёгам, і каб крышку зрабіць «Падзеньне» экранным, мой знаёмы перапісаў гэты маналёг у дыялёг. Галоўнаму герою дастаўся амаль увесь тэкст. А мне, слухачу, сем рэплік. Вось яны:
1. Калі ласка. 2. Я ня супраць. 3. Вы маеце на гэта права. 4. Прабачце, але гэта ня мае ніякага дачыненьня да справы. 5. Афіцыянт, палічыце нам, калі ласка. 6. Даруйце. 7. Бясспрэчна.
А каб у перапынках паміж рэплікамі я не сядзеў, як ідыёт, зь мяне ў сцэнары зрабілі мастака, нешта накшталт Талюза Лятрэка, які робіць замалёўкі з танцорак. Адпаведна, калі я павінен рабіць замалёўкі з танцорак, дык і танцоркі павінны быць. Яны й былі. Тры размаляваныя дзявулі з сакаўнымі сьцёгнамі ды пошла-бліскучымі купальнікамі. Што да твараў, дык яны так старанна іх намалявалі, што адрозьніць адну ад другой было немагчыма. Здымалі «Падзеньне» два дні, амаль бяз дубляў. Першы дзень без танцорак, другі з танцоркамі. Сыдёгны й лабкі ў бліскучых купальніках атрымаліся выдатна, у лепшых традыцыях кічу. А што да астатняга, дык лепш і ня згадваць. Ну, я маляваў,
сядзеў у пінжаку, які застаўся ад экранізацыі «Усёй каралеўскай раці», і псаваў паперу. «Калі ласка», — і малюю, «Я ня супраць», — і малюю. А бедны галоўны герой гаварыў і гаварыў, і пра мараль, і пра халодную ваду, у якую ня хочацца лезыді, нават калі нехта там тоне, і пра сумленьне...
Паглядзеў я на сябе збоку й паставіў тлусты чорны крыж на ўласных акторскіх здольнасьцях. Ён і дагэтуль стаіць, не паваліцца.
Адно, што для мяне засталося таямніцаю, дык тое, што нашае «Падзеньне» дэманстравалі тры разы, два апошнія — «па заяўках тэлегледачоў». Можа, танцоркі ўзялі сваё, a можа й Альбэр Камю, хто іх ведае? Але што ня я, дык дакладна.
I яшчэ адзін маленькі эпізод.
Мая жонка вырашыла зьняць кліп з рокгуртом «Уліс». Яны здымаюць, я гуляю каля сцэны. «Адам!» Я азірнуўся, а жонка на мяне з камэрай ідзе. Я ўсьміхаюся й махаю ёй рукой. Вось так, прывітаньне, я рады вас бачыць. Гэта самыя лепшыя мае кадры, але іх ніхто ня бачыў. А можа, самае лепшае ў іх тое, што іх ніхто ня бачыў?
5 — Правінцыя
У Вялейскім раёне ёсьць вёска Латыголь. Цяпер газэты пішуць, што ў той Латыголі знаходзіцца «Зона», дзе зьяўляюцца ўлюбён-
цы хаблоў — НЛА. Толькі журналісты забываюць удакладніць, у якую з Латыголяў, а іх тры: Латыголь-1, Латыголь-2, Латыголь-3, — прылятаюць аб’екты. Асабіста я, калі чытаў артыкулы, дык уяўляў лажок між царквою й могілкамі і на ім вялізная рандэля, у школьных сталоўках такіх багата, а з тае рандэлі выходзяць дробныя й кудлатыя пачваркі і йдуць на могілкі, каб пачытаць надпісы на помніках. «Міхась Іванавіч Зуб. 1951-1972. Трагічна загінуў ад рукі Яна Лыскоўскага». «Анатоль Пятровіч Барушка, 1949-1974. Выпадкова загінуў, утануў. Сьпі спакойна, сынок». «Іван Язэпавіч Лыскоўскі. 1951-1974. Трагічна загінуў у аўтакатастрофе. Дарагому брату й сыну ад сваякоў».
Я калі першы раз прачытаў, дык скрануцца зь месца ня мог, вось, думаю, італьянская вэндэта на поўны рост. А падумаў я так, бо напярэдадні ў кіно схадзіў на «Камень у роце». Кіно круцілі ў вялікай хаце. He паказвалі ці дэманстравалі, а менавіта круцілі. Стары праектар стракатаў, як вялізарная страказа, хлопцы й дзеўкі сядзелі на лавах. Хлопцы «лавілі момант» — лапалі дзевак, тыя лаяліся, сьмяяліся й павісквалі. Што казалі героі кінастужкі, было не разабраць. Калі галасы ў хаце зьліваліся ў суцэльны шум, дзядзька-кінамэханік здымаў кепку, закрываў ёю вочка кінапраектара й крычаў у цемру: «Спыню катушкі!» Хата аціхала.
Наэкранедзейнічала мафія. Чорныя капелюшы. Пісталеты. Нябожчыкі. Буйны плян — галава, вочы заплюшчаныя, кроў на скроні, у роце камень. Вялізная галава ўразіла гледачоў. Усе здранцьвелі й раптам — шум і плёскат вады. Дзеўкі закрычалі. Кінамэханік запаліў сьвятло, і ўсе ўбачылі жалезназубую ўсьмешку. Хлопец стаяў пасярод хаты з парожнім цынкавым вядром, узьнятым над гэтай самай усьмешкаю. «Я табе казаў, падсунься — я сяду? Я цябе папярэджваў, што абалью?» Другі хлопец ушчэнт мокры, не ўстаючы, зьняў зь сябе кашулю, выкруціў і сказаў: «Не падсунуся, хоць ты тут памры». Жалезназубы паставіў каля лавы ў лужыну вядро, дном дагары, сеў і крыкнуў: «Гасі сьвятло. Кіно будзем глядзець». На прасьціне дзейнічалі мафіёзі. «...баныя дрэнажнікі!» «Хто тут вякае?» На экране нехта некага застрэліў. Хто? За што? Нашто? Разабрацца было немагчыма. Больш у латыгольскае кіно я не хадзіў. Боек, праўда, там не было, як, скажам, у Койданаўскім РДК, але й фільм не паглядзіш, бо слаўныя асушальнікі беларускіх балотаў, што папрыехалі ў Латыголь з усяго СССР (а можа іншаплянэтнікі прывезьлі?) сваімі «жартамі» зашыбалі любое дзеяньне на экране. Тады я пераканаўся, што тэатар дрэнажнікаў, што ператваралі балоты ў пустэчы, канкурэнтаздольны нават з італьянскім кінематографам.
Але мы тут пра кіно. Дык у Койданаве кіно паказвалі ў РДК. Першы фільм, які я памятаю, якраз і зьвязаны з гэтым домам культуры. Пустая заля. Я гуляю паміж радоў. Mae бацькі глядзяць на экранную вайну. Фільм чорна-белы, шыракаэкранны. Помнютолькі фінал. У зале запалілі сьвятло, і на бляклым экране — шэрая гара, на гары — аголенае дрэва, з-за гары па небу плыве чорны дым. A на вуліцы ўсё яркае й каляровае. А потым я вырас і, вядома, наглядзеўся фільмаў прыгожых і розных, як сказаў бы газэтчык. Але фільмы паказвалі ня толькі ў РДК. На пачатку 60-х у Койданава прыйшлі тэлевізары. Яны былі дзівам і зьбіралі каля сябе штовечар па 15-20 чалавек. «Пайшлі, сходзім на тэлевізар». «Сягоньня няма кіно, я глядзела газэту». «Ну і што, паглядзім фігурыстаў». Дзеці сядалі бліжэй, старэйшыя далей. Гук уключаўся на поўную моц. «Якія сьцёгны!» Камэнтары атрымлівалі амаль усе сцэны. «Пакруцяцца, пакруцяцца і ў ложак». «Яны ня муж з жонкаю». «Ну і што, усё роўна ў ложак». Дзецям гаварыць забаранялася. Тады нават былі фільмы, перадякімі дыктарка папярэджвала, што дзецям глядзець іх няможна. Дыктарку я ненавідзеў. I аднойчы, калі мяне прагналі, я пайшоў у кладоўку і адрэзаў вялікі кавалак паляндвіцы. Адрэзаў і зьеў там жа, у цёмнай кладоўцы, бяз хлеба, давячыся салёным духмяным мясам.
Мяне пакаралі, бо паляндвіцу хавалі на сьвята, ці на якую ўрачыстасьць. Ну, напрыклад, Бронік Кісель з марфлёту на адпачынак прыехаў. Бесказырка. Чуб. Кіцель. Клёшы. Тады й накрылі стол, і чаркі паставілі, і паляндвіцы нарэзалі. Госьці, шум, весялосьць... А нехта вазьмі й скажы, што па тэлевізары фільм. Усе ад стала да тэлевізара. Селі, глядзяць, цішыня і раптам чую — нехта храпе. Азірнуўся, бачу — Бронік заснуў. Сядзіць на лаве, каля печы й сьпіць. Вядома, стаміўся. A ўсе астатнія глядзяць на экран. I твары ў іх сіня-шэрыя. Зусім нядаўна я згадаў тыя твары й жахнуўся, бо ўсе яны адыйшлі ў лепшы сьвет, толькі Бронік жыве. I я доўга ня мог заснуць, усё ўглядаўся ў сваіх сваякоў праздваццаць пяць гадоў. У тэлевізара трупнае сьвятло. Такая вось грэгерыя прыдумалася, і я супакоіўся.
Згадалася зусім іншае, ярка-жоўтае сьвятло ў вокнах РДК.
Я глядзеў фільм-казку пра цара й царыцу. Фільм скончыўся, мы — дзеці — выйшлі на вуліцу й засталіся чакаць танцы. Самі мы на танцы не хадзілі, а паглядзець праз вокны, хто з кім танчыць, хацелася. Звычайная справа. Найвялікшай ганьбай для койданаўскай дзеўкі было танчыць з салдатам, ну зразумела, што ня з тым мясцовым хлопцам, што, як Бронік, у адпачынак прыйшоў, а зь нетутэйшым. А што ні танцы, дык 5-6 салдат, як з-пад
КНІГІ ОНЛАЙН
