Толькі не гавары маёй маме...
Адам Глобус
Выдавец: Сучасная літаратура
Памер: 315с.
Мінск 1995
Ну, хіба можна было сьмяяцца разам з Кулікоўскім — сквапным кабанчыкам, які мог набыць у кнігарні танны альбом Пабла Пікаса, а потым тры дні чакаць, каб той альбом раскупілі, каб павыхваляцца — у мяне ёсьць, а ў вас няма й ня будзе. Што да Пікаса, яго я палюблю пазьней; а на практыцы пасьля трэцяга курсу я захапляўся Эдвардам Мункам, хваравітым скандынавам, з чыіх палотнаў зьдзіўлена пазіралі на сьвет твары тапельцаў. Я спрабаваў падрабляцца пад халоднага паўночнага экспрэсіяніста, маляваў азёры й нявестаў у блакітных доўгіх сукенках, маляваў бясколерную Жану Шук, яе блякла-шарыя вочы й доўгую шыю. У маіх эцюдах панавала маркота й мэлянхолія. Бадзёрай Гласавай мае пошукі не падабаліся, але яна абмяжоўвалася выразамі «фармальныя пошукі» і «юначы пэсымізм». Яна не чапала мяне, і дзякуй ёй за гэта. Дзякуючы
Гласавай, я даведаўся, што ў менскім тэатральным інстытуце вучыўся Алег Цалкоў, чые морды-дупы ўсхвалявалі нават парыскіх калекцыянэраў. За пляшкамі чырвонага сухога віна, якіх накуплялі з нагоды заканчэньня практыкі, Гласава й расказала пра Цалкова. Ён вучыўся з Галінай у адной групе, на аддзяленьні станковага жывапісу.
Цалкоў насіў пад пахаю францускі альбом з рэпрадукцыямі Ван Гога і ўсім тыцкаў яго пад нос. Вось як трэба пісаць! Шышкін і Рэпін — ідыёты! Алег пісаў пад Ван Гога — і яго выгналі зь менскага інстытуту пасьля другога сэмэстру. А самае дзіўнае ня гэта. 3 Цалковым адразу было ўсё ясна й зразумела. Разам з Алегам у наш інстытут паступіў яшчэ адзін масквіч — ціхі хлопчык Ігарок. Ён хадзіў у Цалкова за ад’ютанта, але на працах гэтае сяброўства зусім не адбівалася. У Ігарка былі крэпенькія акадэмічныя пастаноўкі й чацьвёрачныя малюнкі. Ігарок скончыў інстытут і вярнуўся ў Маскву.
— Я ня бачылаягогадоў пятнаццаць, атут раптам сустрэла на вуліцы Горкага каля рэстарана «Валдай». Да мяне падыйшоў салідны зь сівой барадой джэнтэльмэн у шэрым строі. «Галя? Няўжо не пазнаеш?» Пазнаць ціхага Ігара было проста немагчыма. Быў хлопчык, даволі бяздарны хлопчык, а тут эўрапейскі дыплямат, ня менш. «Я — Ігар. Мы ж разам шэсьць гадоў правучыліся».
Зайшлі ў «Валдай», і ён за каньячком расказаў, што жаніўся з нашай агульнай знаёмай, натуршчыцай Ірэн, што ўвесь сацыялістычны рэалізм ён забыў і малюе фантастычныя краявіды, прадае іх замежнікам, купіў майстэрню й мэрсэдэс, а цяпер думае перабрацца, як і Цалкоў, у Парыж.
Мы ўсе слухалі і, разявіўшыся, глядзелі на Гласаву, пілі сухое віно й закусвалі «пыжамі» — кулінарнае вынаходніцтва Галіны. Звараныя ўкрутую яйкі абіраюцца й разразаюцца роўненька напалам. Жаўток вымаецца, у лунку накладаецца гарчыца й накрываецца жаўтком. А ў роце адбываецца бабах. Можа, ад кіслага віна, можа, ад гарчычных бабахаў, а хутчэй за ўсё, — ад аповедаў пра Ігарка й Алега ў мяне разбалеўся страўнік. Усю апошнюю ноч у Раўбічах я прасядзеў на ўнітазе пад фіялетавай лямпачкай, другіх у пакаёўкі не знайшлося. У прыбіральні й скончылася мая трэцяя практыка.
Калі хочаш, я магу расказаць і пра першую практыку, толькі яна менш рамантычная, бо праходзіла на ўскраінах Менску. Адзіным заданьнем, якое паставіў перад намі сухенькі акуратненькі мастак-плякатыст Трахім Ігнацэвіч, было маляваньне акварэльлю камля. За два дні я вымаляваў сасновую кару на невялікім аркушы, атрымаў ухваленьні Ігнацэвіча й заняўся сваімі ўлюбёнымі аб’ектамі: старымі хатамі й хлявамі, брамамі й платамі,
а таксама бульдозэрамі, трактарамі й экскаватарамі. Любоў да вялікіх землекапалак праявілася ў гіпэррэалістычным вымалёўваньні ўсіх зубоў на вялізным каўшы. Экскаватар стаяў пасярод поля, на беразе сьвежае канавы. Канава пясчаным шнарам расьсякала зялёную прастору, на ўскраінах якой з аднаго боку бялелі цукровыя кубікі новабудоўлі раёну Зялёны Луг, а з другога — шарэлі дахі асуджанай на зьнішчэньне вёскі.
Жанчыну я згледзеў ужо на паўдарозе ад новабудоўлі, яна бегла праз поле, трасучы цяжкімі сумкамі. Яе твар быў белы й перакошаны ці то злосьцю, ці то пакутаю. Мой сполах ператварыўся ў цікаўнасьць, калі ў правай руцэ замест алоўка апынуўся важкі камень. Жанчына даляцела да экскаватара, пакідала сумкі каля бліскучага каўша й толькі тады ўгледзела мяне.
— А-а-а, глядзі! Я сраць хачу!
I не пасьпеў я адвярнуць галавы, як яна ўскінула спадніцу, сьцягнула майткі і, сагнуўшыся, нават ня сеўшы, абрадавала навакольле траскучымі, нібыта нехта ламаў сухое дрэўца, гукамі.
3 каменем у руцэ й пляншэтам пад пахаю я хутка пайшоў у бок вёскі. Малюнак давялося скончыць па памяці, вяртацца да экскаватара не хацелася. Трахім Ігнацэвіч, праўда, сказаў, што малюнак занадта схематычны й варта было б папрацаваць над ім. Але ж я ня
мог расказаць пра жанчыну, у якой схапіў жывот. Трахім быў чалавек тактоўны, ён не прымаў ірацыянальнага ў жыцыді й мастацтве. Для яго йснавалі пэўныя каноны, якія ніхто ня меў права парушыць.
Цень на самай белай рэчы заўсёды цямнейшы за сьвятло на самай чорнай! Цень, які падае, цямнейшы за ўласны цень! Паміж сьвятлом і ценем, нават на гіпсавым шары, ёсыдь канкрэтная вызначальная мяжа! Кантраст паміж сьвятлом і ценем слабне ў залежнасыді ад аддаленасьці аб’екту! Паралельныя лініі ў пэрспэктыве сыходзяцца ў кропку!
Пералічыць правілы, якія Трахім Ігнацэвіч убіў мне ў галаву на занятках па малюнку, я не адважуся, бо замест аповесыді пра пачуцыдё гідкасьці, атрымаецца падручнік «Як навучыць маляваць». Калі я кажу, што правілы мне «ўбілі» ў галаву, дык маю на ўвазе, што ў Ігнацэвіча была звычка пастукваць алоўкам, ён гаварыў і пастукваў, гаварыў ціха й стукаў зусім ціха-ціхенька. Ён стукаў па пляншэтах, папках, сьценах, зэдліках, мальбэртах, гіпсавых кубах і пірамідах... Тук-тук-тук... Трахім Ігнацэвіч пастуквае алоўкам, на ягоным сухім жоўтым запясыді сінее вытатуіраваны ў канцэнтрацыйным нямецкім лягеры нумар. Тук-тук-тук... Ігнацэвіч скончыў мастацкі інстытут у Вільні. Ён вучыўся зь вядомым літоўскім графікам Красаўскасам.
— Красаўскас быў заўсёды знэрваваны. Ён таму й плаваньнем заняўся, каб нэрвы супакойваць. Стаім зь ім, на практыцы, пішам эцюды. Поле, дрэвы, касьцёльныя вежы... Падыходзіць пастух. Во, і падобна выходзіць, як у жыцьці. Красаўскас зрывае аркуш з пляншэту, шкамутае, ірве на дробныя кавалкі, топча... Пастух пудзіцца, уцякае. У Красаўскаса нэрвы слабыя.
Тук-тук... Ігнацэвіч Трахім Дзянісавіч памёр улетку. Зусім выпадкова я зайшоў у Палац мастацтва і ўбачыў ягоную вальтэраўскую ўсьмешку, забраную чорнай тлустай рамкай. Блага, калі выкладчыкі паміраюць на пачатку лета, усе студэнты на практыцы, і няма каму правесыді іх у апошні шлях. I робіцца млосна, калі пачуеш...
— Тут адзін памёр, ты яго ня ведаеш, але, можа, пастаіш каля труны. I на кветкі, пакладзі, быццам знак павагі.
Усё гэта непрыстойна, як і ўвесь Палац мастацтва, як і ўсе, хто там працуюць — непрыстойныя, як і ўсе, хто вывешвае на мёртва-гіпсавых сыденах свае мёртванароджаныя карцінкі — гідкія.
Божа, даруй беларускім мастакам грахі. Асьвяці іх сьвятлом сваім! Растлумач ім, што цень на саборным крыжы цямнейшы за сьвятло на труне. Малюся за іх, бо люблю іх. I малю Цябе, стваральнік сусьвету, даруй ім, бо не ад сатаны памылкі іхнія й няздатнасьць
іхняя, а толькі ад неразумнасыді, наіўнасьці ды бязьмежнай тупасыді! Аман!
Тук-тук... тук-тук... Менавіта алоўкам я пастукваў у касаватае акенца карчмы «Шынок у Лявона». Была гарачыня, я вяртаўся з працы дамоў праз Камароўскі рынак. I мне захацелася зьесыді шашлык, Дым і водар смажаніны над стракатым натоўпам, што ўсё набывае і ўсё прадае. Куплю валюту! Прадаецца падстаўка пад тэлевізар. Кава замежная. 100 г. — 100 р. А мне захацелася мяса. Страўнік сыдіснуўся й падпоўз пад сэрца. Давай есьці! Давай жэрці! Мяса, мяса, мяса хачу! У рабрысты сподак бліскучымі ад сала пальцамі мне паклалі мясных камякоў. Трэба хваліць тое, што ясі! Цудоўнае, сакавітае, добра прасмажанае... I пякоткі ня будзе, ад поліўкі я пасызеў адмовіцца. У гандляркі шашлыкамі тоўстыя лыткі ў рагах гразі. Павярнуўся ў другі бок і разглядаў вітрыны мэблевай крамы.
— Смак дзіўны!
— А ў мяне адны жылы!
Суседзі па сталу — пралетарыі. Іх не навучылі хваліць тое, што ясі. А мяне навучылі, і таму я...
Няма дрэва, каб пастукаць і не сурочыць. Смак сапраўды дзіўнаваты, салодкі... Шпурляю сурвэтку на зямлю, а мог і ў сьметніцу. Маленькае паскудзтва. А вось і вялікае: жабрак сядзіць на прыступках падземнага пера-
ходу, грэецца на сонцы, падкасаў нагавіцы й нібыта крычыць... «Глядзіце ўсе на мае распухлыя ногі ў гнілых струпах! Я не магу хадзіць! Я — інвалід! Гной цячэ ў мае чаравікі! Грошы давай, беларускія, расейскія, амэрыканскія — усе давай!»
А я наеўся чалавечыны! Бліскавіца працяла патыліцу. Дакладна. Паскудзіна з бруднымі лыткамі накарміла мяне вялым чалавечым кумпяком. У яетакія востранькія іклы й шырачэзны рот. Такая ўсё зможа. Разьбярэ мужчыну, як кабана, і ня скрывіцца. Трэба дэзынфэкцыю правесьці. Сьпірт толькі літрамі, таму гарэлка, сто грамаў, больш чым дастаткова.
Вось і «Шынок у Лявона», тук-тук-тук... Квіток за сорак рублёў, і я ў прахалодных сутарэньнях. Гарэлкі няма, ёсьць каньяк. Даплочваю й праводжу санітарную апрацоўку вантробаў. Хух, можна супакоіцца, пасядзець на лаўцы за аблітым півам сталом і згадаць Галіну Гласаву. У апрацаванай сьпірытусам сьвядомасьці ўзьніклі белыя й краплачныя нацюрморты нябожчыцы Гласавай. Як хутка мае настаўнікі адыйшлі за чорную мяжу! Але п’яному лягчэй і нават прыемна згадваць нябожчыкаў. Вось і Гласава зь яе нацюрмортамі, якія некалі даўно віселі на сьценах «Шынка ў Лявона» й радавалі нецьвярозых менчукоў і гасьцей сталіцы. Гладышы. Кветкі. Гронкі арабіны.
Ручнікі з узорамі, крыжамі й пеўнямі. Дзе яны? У цьвілых складах, за склізкімі скрынямі з-пад гнілых памідораў? Гэта ў горшым выпадку. А можа, нацюрморты Гласавай пасьля сьпісаньня ўпрыгожваюць сьціплы дамок на лецішчы дырэктара «Шынка ў Лявона», якога, даю гарантыю, не завуць Лявонам, бо ў набрынялым расейшчынай Менску ён можа быць толькі Леанідам. А хутчэй за ўсё, нацюрмортаў няма, яны аблушчыліся й абляцелі, як букеты ў цёплым пакоі. Яны толькі ў маёй маладосьці засталіся яркія й лякіраваныя, сьвежыя й жывыя. У тых гадах, якія вызначыліся словам «гідлівасыдь».
КНІГІ ОНЛАЙН
