Толькі не гавары маёй маме...
Адам Глобус
Выдавец: Сучасная літаратура
Памер: 315с.
Мінск 1995
жывога, плянэтарнага, касьмічнага часу, таксама як лялька ня мае непарыўнай сувязі з правобразам. Час сьціскаецца, загусае, разьвейваецца, скручваецца ў зьмяіныя колцы й працінае прастору войстрым прутком. Ён жывы. Ягоная магутнасьць асабліва моцна праяўляецца ў снах, дзе час уладарыць бязьмежна. У такія сны я правальваюся вокамгненна, лячу ў мігатлівай цішыні, пакуль не прагучыць выбух: і шолахі, шоргаты, шэпты, крыкі, галасы, мэлёдыі запоўняць прастору. Гукавая хваля можа й выкінуць са сну ў рэальнасыдь, асабліва калі ператомлены, перасычаны ўражаньнямі, перапоўнены зьдзіўленьнямі. Як у амстэрдамскім гатэлі «Краснапольскі», напрыклад. Толькі ня трэба нэрвавацца. Бяссоньне ня горшая з хваробаў, і яго можна ператварыць у нірвану, асабліва калі ляжыш у шыкоўным ложку й назіраеш за гульнёю амстэрдамскіх сьветлаценяў на высознай столі.
Чалавек назіральнік гульні ценяў і сьвятла. А што яшчэ трэба? Гульня сьветлацені забаўляе. Назіраю. Баўлю час. Жыву. Сапраўднасьць надакучвае. Выратоўвае захапленьне друкаванымі тэкстамі.
Лісты Ван Гога. “Мнездаецца, калі я знайду яшчэ аднаго мастака, які захоча распрацоўваць тэму поўдня (а ў нашым варыянце Амстэрдама) і, так як і я, захопіцца працаю і пагодзіцца на жыцьцё манаха, раз у два
тыдні наведае бардэль, а ў астатнія дні будзе неадрыўна працаваць і не губляць часу ўпустую, тады ўсё складзецца выдатна...”
А ў мяне ўсё й так выдатна, і магу табе паабяцаць: я не адрэжу вуха, як Ван Гог пасьля сваркі з працавітым сябрам Гагенам, які так шчыра запрашаўся на поўдзень Францыі ў Арль.
А я запрашаю ў іншае месца, на поўнач Нідэрляндаў, у цёмную Вэнэцыю, у найвялікшы музэй Ван Гога. Пэўна ж, павінна і ў невялічкай Галяндыі быць нешта найвялікшае, хоць бы сховішча з найкаштоўнейшымі палотнамі першага экспрэсіяніста, найбуйнейшага постімпрэсіяніста, які ўзяў рэвальвэр і застрэліўся ў жытнім полі. Ван Гог прастрэліў уласную скронь. У музэі спадарыні Цюсо постаць Ван Гога самая агідная. Ня можа вялікі мастак усіх часоў і народаў быць ніжэйшы за ідыёта-турыста. Я разумею: вернасьць ідэалам рэалістычнай школы і ўсё астатняе з дакумэнтамі і фотаздымкамі, з выкапаным чэрапам бязь ніжняй сківіцы, з дадзенымі ў мілімэтрах і дэцымэтрах зь мікронамі. Але хіба ня можна паставіць Ван Гога на подыюм? Хто-хто, а дзядзька Вінцэнт таго заслужыў. I справа ня ў кулі, выпушчанай у галаву, і ня ў стрэле, які спудзіў зграю груганоў. Ісыдіна ў іншым. I ты ня думай, што палотны вар’ята добрыя, бо каштуюць даражэй за золата, і не спадзявай-
ся, што людзі павар’яцелі, калі выкладаюць за вангогаўскія карціны шалёныя грошы. Усё ня так. Таямніца ў фокусе, у аптычным эфэкце, у пераламленьні промняў сьвятла, у гульні сьветлаценяў. Ты йдзеш уздоўж сьценаў, завешаных палотнамі маладога дзядзькі Вінцэнта. Ткач тчэ палатно. Сяляне ядуць бульбу. Жанчына йдзе па восеньскай алеі. A ты йдзеш па музэйнай гладзенькай падлозе. Ідзеш і думаеш. А чаму Ван Гог вялікі? Чаму яму пабудавалі музэй? Ты падыходзіш да палатна з сланечнікамі, да знакамітай карціны, да шэдэўра, да сутнасьці. Табе робіцца добра. Як? Чаму? У якое імгненьне? Ня ўловіш.
Ты згадаеш, як у дзяцінстве засушыў сланечнік, і як сухі сланечнік праз усю зіму пах мёдам. Ён стаў цёмны, скурчаны, касьцяны, але пах мядовым летам, ён захаваў ліпеньскае паветра, ён дыхаў лёгкай сьпёкаю.
Ван Гог застрэліўся летам. I можаш уявіць, як каркалі над ім груганы, як кружлялі, мітусіліся, віравалі ва ўльтрамарынавым густым небе. Ад карканьня, шолаху, ляманту падлаедных птушак можна звар’яцець, як і ад глядзеньня на карціны Вінцэнта Ван Гога. Такі зрух у розуме здарыўся з адным маім аднакурсьнікам у мастацкай вучэльні.
Ён днямі й начамі разглядаў альбомы з малюнкамі вялікага экспрэсіяноляга, ён капіяваў вангогаўскія палотны да страты пры-
томнасьці. Ён езьдзіў у Эрмітаж і ад раніцы да закрыцьця прастойваў перад творамі самазабойцы. I ён стаў Ван Гогам. На яго так і казалі: “Вось пайшоў Ван Гог”. “Дзетам Ван Гог?” “Ты Вінцэнта ня бачыў?” Ён не крыўдаваў, калі называлі Вінцэнтам. Ён успрымаў гэта з удзячнасьцю. А на сваіх накідах, малюнках, эцюдах ён ставіў у кутку вангогаўскі аўтограф. Зьдзіўляў мяне толькі адзін момант: эцюды, малюнкі, накіды былі зусім не падобныя да твораў вялікага экспрэсіяніста. “А яны не павінны паходзіць на кампазыцыі Вінцэнта Ван Гога, цьвяроза разважаў аднакурсьнік, Ван Гог жыў у дзевятнаццатым стагодзьдзі, а я жыву ў дваццатым. I калі б ён жыў цяпер, дык маляваў бы так, як я!” Пярэчаньні ў дадзеным варыянце недарэчныя. Я нават не пытаўся, чаму Ван Гог, жывучы ў нашым стагодзьдзі, не падпісвае свае палотны прозьвішчам Руневіч. На такія патаемныя тэмы з аднакурсьнікам гаварыў доктар ў псыхіятрычнай лякарні. I ён пераканаў Руневіча не пісаць на малюнках прозьвішча Ван Гога. I Руневіч не пісаў. Ён адно ўсьміхаўся. Ён распаўнеў, шчокі ягоныя заружавелі, голас зрабіўся лагодны. I ніхто ня бачыў ультрамарыну, які загусаў і цямнеў над руневічавай чорнай кучаравай галавою. А можа ніхто не хацеў гэтага разумець і бачыць?
Тым часам скончыўся наш тэрмін навучаньня. Усе разьехаліся з вучэльні, хто куды.
Усе забыліся пра Вінцэнта Вангогавіча Руневіча. А ён ціхенька ўладкаваўся ў Дзяржаўны Мастацкі музэй простым рабочым перастаўляць скульптуры і перавешваць творы старых майстроў. Ён ціхенька перастаўляў і перавешваў карціны і таксама ціхенька набыў каля крамы «Філятэліст», штоякраз насупраць музэя, маленькі шасьцінабойны пісталет. Вінцэнт Вангогавіч Руневіч-Менскі выехаў за горад на электрычцы, зайшоў у жытняе поле і стрэлам напалохаў груганоў. Вось так. Груганы каркалі й шархацелі ў пачарнелым ультрамарыне. Майго аднакурсьніка знайшлі з прастрэленай скроняй. А чалавек, які прадаў шасьцінабойны пісталет, сказаў: “Я й думаць ня думаў пра самазабойства!” Прадавец, вядома, падманваў. Усе гандляры падманшчыкі.
Любы прадавец какаіну скажа, што ён ня думаў, прадаючы наркотык, што непаўналетні пакупнік будзе той парашок нюхаць. Так мы з табой і паверылі. Набыў наркотык, каб высыпаць ва ўнітаз, каб зьнішчыць зло, каб зрабіць сьвет дабрэйшым, каб запанавалі свабода, роўнасьць і нірвана. А мне, дарэчы, ня трэба наркотык, мне й так добра ляжаць на ложку й глядзець у сьветлую столь і думаць пра Амстэрдам і пра шолах вугальных крылаў, пра малады экспрэсіянізм, пра мадэрн, пра белыя крылы, пра палёт, пра Тамару...
Я пазнаёміўся з Тамарай на бульбяным полі. He, мы ведалі адно аднаго, але пазнаёміліся, зьбіраючы бульбу. У той верасень мяне залічылі ў інстытут. Як кожны савецкі студэнт, я павінен быў дапамагчы калгасьнікам сабраць ураджай. I я прыехаў на вёску. Мяне пасялілі ў старой кабеты разам з разьбяром Віктарам, які зрабіў кішэнны арбалет і ганарыўся ім, і мог паўночы расказваць, як робяцца арбалеты. Віця быў волатам з выгляду й падлеткам па разумовым разьвіцьці, таму зь Віцем было нецікава. Мне хацелася не страляць з арбалету па катах і прабіваць іх наскрозь зробленымі зь цьвікоў сталёвымі стрэламі, а жадалася знаёмства зь цёплымі, як коткі, жанчынамі. Менавіта з-за цяпла, з-за холаду, з-за тэмпэратурнае розьніцы я й пазнаёміўся з Тамарай. Яна сядзела на кукішках і выбірала зь зямлі бульбу. Тамара кідала бульбіны ў вядро. А я стаяў і глядзеў на яе сьпіну ў паласатым швэдры. На Тамары былі швэдар, джынсы й гумовыя боты. У джынсах не было паса. Яны адставалі ад сьпіны. Швэдар крыху задраўся. У Томы была блакітная скура. Значна пазьней яна так і напісала ў лісьце: “Сягоньня парэзала пальчык. Высьветлілася, што кроў у мяне чырвоная, як і ва ўсіх, а я была перакананая, што у маіх жылах цячэ блакітная вадкасьць”. Я глядзеў на паласу блакітнае скуры, што сьвятлела паміж цёмна-сінім джутам і шэрай воўнаю.
Пазіраў і думаў: пра знаёмства, пра словы, якія варта сказаць, пра дождж, які пачаў сыпацца на палоску аголенага цела, пра холад і цяпло. Я сказаў глупства: “Давай паднясу вядро да трактара”. Тамара адрэзала: “Ай, ня трэба, я сама”. Мы пазнаёміліся.
У дзяцінстве я прачынаўся рэзка, лёгка і з добрым настроем. У Амстэрдаме я проста выскокваў з сноў, і бег прымаць душ,'і шпурляў на падлогу ручнік, і галіўся, і распырскваў адэкалён «Кальвін Кляін», і спускаўся на ліфце зь люстранымі сьценамі ў рэстарацыю зь дзесяцімэтровай стольлю. Такая высозная столь проста зьдзіўляе ў лялечнай Галяндыі, дзе ўсё вымяраецца прапорцыямі буфэта. Толькі да бол ьшай прасторы прывыкаеш хутчэй, чым да каменнага меху. А сплеценыя з лазы крэслы нагадваюць пра хатнюю варэльную ўтульнасьць. I ты можаш хадзіць па шахматнай падлозеяккароль, і прыносіць на свой стол любую з трохсот трыццаці трох страў. Асабіста я сьнедаў наступным чынам... Аўсяныя мусьлі зь вяршкамі еліся пасьля салаты са сьвежае гародніны, розныя агуркі, памідоры, крышку цыбулі, зусім крышку, каб ня пахнуць. Цыбуля вельмі добра дапаўняла смажаны бэкон з амлетам. Да бэкону варта дадаваць скрылік лімону, выціснуць дзьве-тры кроплі на ружаватае, крышку падсушанае мяса. Я ж не француз, каб запіваць сьняданак шампанскім, таму на-
ліваліся семдзесят грамаў грэйпфрутавага соку. Мне падабаліся стограмовыя гладкасьценныя шкляначкі для соку. Выпіў і наліў яшчэ. Бэкон у галяндцаў чэрстваваты, перасушаны, занадта хрумсткі, а таму піўся грэйпфрутавы сок, а не апэльсынавы, таму і кропля лімоннае кіслаты не зашкодзіць страўленьню, і цыбуля, і гурок. Пасьля бэкону добра пакаштаваць якую-небудзь грунтоўную салату, лепей мясную ці курыную, тунца ці іншую рыбу лепш не чапаць. Рыба кепска паводзіць сябе ў малацэ. Калі ўзяў крабавыя палачкі, дык забудзься пра вяршкі з мусьлямі. Раніцай я рыбу ня ем. Рыба ня любіць вяршкі. А я люблю. Яшчэ дыня вяршкі ня любіць. Толькі амстэрдамскае дыні я ня бачыў. I таму мой страўнік пазьбегнуў спакусы. Я шкадую страўнік. Раней не шкадаваў, а цяпер шкадую, і каву п’ю толькі на працы.
У Амстэрдаме чорная моцная кава была без патрэбы. I я піў крыштальна-бурштынавую гарбату і еў ківі. Я вельмі зграбна магу абабраць ківі. Беларус добра абірае ківі. Кожны беларусзь дзяцінства прывучаны абіраць бульбу, гэта нацыянальнае, гэта ў крыві, гэта вышэй за асобу. А таму нават тупаватым нажом я зграбна зрэжу варсістую скурку. Галяндцы таксама спрытна распраўляюцца з ківі. У іх таксама абіраньне бульбы старажытны нацыянальны спорт. I
КНІГІ ОНЛАЙН
