Тры таварышы
Эрых Марыя Рэмарк
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 367с.
Мінск 1994
— У чатыры я тут буду недалёка. Тады заскочу...
— Добра... тады я ўжо буду ведаць дакладна. Спадзяюся, што нам пашанцуе.
Булачнік кіўнуў. Потым ён сеў у «форд» і даў газу.
— Ты зусім з глузду з’ехаў,— узарваўся Ленц, калі той выехаў.— Спачатку я з усіх сіл утрымліваю хлапца, а ты яго адпускаеш як нічога ніякага...
— Логіка і псіхалогія, мой мілы Готфрыд! — адказаў я і паляпаў яго па плячы.— Ты ў гэтым яшчэ не разбіраешся так...
Ён адкінуў маю руку.
— Псіхалогія...— прамовіў ён з пагардай.— Найлепшая псіхалогія — удалы выпадак! А ён быў! Тып цяпер павек не вернецца!
— У чатыры ён будзе тут.
Готфрыд зірнуў на мяне з жалем.
— На заклад? — прапанаваў ён.
— 3 радасцю,— згадзіўся я.— Але ты прайграеш. Я гэтага чалавека ведаю лепей, чым ты. Ён з першага разу не клюе. Акрамя таго, я ж не магу прадаць яму тое, чаго ў нас саміх яшчэ няма...
— Ах ты, божа мой, калі толькі ў гэтым справа,— сказаў Готфрыд, трасучы галавою,— тады з цябе не будзе толку, дзіця! Толькі так справы і робяцца! Хадзем, я прачытаю табе кароткі курс па сучаснай камерцыі...
Удзень я пайшоў да Блюменталя. Па дарозе я адчуваў сябе маладзенькім козлікам, які ідзе да старога ваўка. Сонца распаліла асфальт, і з кожным крокам мне ўсё менш хацелася, каб Блюменталь смажыў мяне, як шашлык. Трэба было правесці аперацыю хутка.
— Пан Блюменталь,— паспешліва сказаў я, як толькі ўвайшоў у кабінет, перахопліваючы ў яго ініцыятыву,— такая прапанова... барыш сам у руку лезе. Вы заплацілі за «кадзілак» 5 500 марак — я забіраю яго за шэсць, каб зноў збыць... Гэта павінна вырашыцца да вечара...
Блюменталь сядзеў за пісьмовым сталом, як на троне, і еў яблык. Ён перастаў есці і кінуў на мяне беглы позірк.
— Добра,— прасоп ён і зноў пачаў есці.
Я пачакаў, пакуль ён выкіне агрызак у кош для папер.
— Дык вы згодныя? — спытаў я.
— Хвілінку! — Ён дастаў з шуфляды стала яшчэ адзін яблык.
— Хочаце?
— Дзякую, але цяпер — не...
Ён упіўся зубамі ў яго.
— Трэба есці яблыкі, пан Локамп! Шмат! Яблыкі падоўжваюць жыццё. Кожны дзень па некалькі яблыкаў — і не патрэбны ніякія дактары!
— А калі зламаю руку?
Ён ухмыльнуўся, выкінуў другі агрызак і ўстаў.
— Вось менавіта тады вы і не зламаеце рукі.
— Гэта — практычна,— сказаў я і пачакаў, што будзе далей.
Размова наконт яблыкаў здалася мне падазронай.
Блюменталь дастаў з шафы карабок з цыгарамі, прапанаваў закурыць. Гэта была знаёмая ўжо «Карона».
— I яны падаўжаюць жыццё? — спытаў я.
— He, гэтыя скарачаюць. Выходзіць тое на тое.
Ён выпусціў воблака дыму і, нахіліўшы галаву, паглядаў на мяне знізу ўверх, як задумлівая птушка.
— Тое на тое, пан Локамп. Заўсёды павінна выходзіць тое на тое — вось вам таямніца жыцця.
— Як атрымліваецца...
Ён падміргнуў.
— Так, уменне — таксама сакрэт. Мы ведаем шмат, а ўмеем — мала. Бо занадта шмат ведаем.
Ён засмяяўся.
— Прабачце... пасля яды я люблю пафіласофнічаць.
— Самы час на філасофію,— сказаў я.— Дык з «кадзілакам»... выходзіць у нас тое на тое... праўда?
Ён падняў руку.
— Секунду...
Я апусціў галаву, падпарадкоўваючыся. Блюменталь убачыў маю пакорлівасць і засмяяўся.
— He тое, што вы думаеце. Я хацеў вам спачатку зрабіць камплімент. Атака з ходу, з адкрытымі картамі! Гэта было выдатна разлічана, з веданнем старога Блюменталя. Ведаеце, чаго я чакаў?
— Што я пачну таргавацца з чатырох тысяч пяцісот...
— Менавіта! Але тады вам дрэнна прыйшлося б. Вы хочаце прадаць за сем?
Я асцярожна паціснуў плячыма.
— Чаму менавіта за сем?
— Бо гэта ж была ваша першая цана ў нас.
— У вас бліскучая памяць,— сказаў я.
— На лічбы. Толькі на лічбы. На жаль. Але закончым: можаце забраць машыну за цану, якую вы назвалі.
Мы ўдарылі па руках.
— Дзякуй богу,— сказаў я з палёгкай.— Першая здзелка за даволі працяглы час. «Кадзілак» прынёс нам удачу.
— I мне таксама,— сказаў Блюменталь.— Я ж таксама зарабіў на ім пяцьсот марак.
— I праўда. Але чаму, прызнайцеся, вы прадаяце яго так хутка? He спадабаўся?
— Проста забабоны,— растлумачыў Блюменталь.— Я іду на любую здзелку, на якой магу зарабіць.
— Выдатныя забабоны,— адгукнуўся я.
Ён пахітаў бліскучым чэрапам.
— Вы не паверыце, але так і ёсць. Каб не ведаць няўдач у іншых справах. He пайсці сёння на здзелку — гэта выклік лёсу. А на такое ніхто не адважыцца.
А палове пятай вечара Готфрыд Ленц, скроіўшы шматзначную міну, паставіў перада мной на стол пустую бутэльку з-пад джыну.
— Хачу, каб ты яе напоўніў, хлопчык! За свой кошт! Помніш наш заклад?
— Помню,— сказаў я.— Але ты занадта спяшаешся.
Готфрыд моўчкі паднёс мне пад нос гадзіннік.
— Палова пятай,— сказаў я.— Нават сонца ўзыходзіць не ў адзін і той самы час. Любы можа спазніцца. Між іншым, я змяняю ўмовы закладу — стаўлю два супроць аднаго.
— Прымаецца,— урачыста заявіў Готфрыд.— Чатыры бутэлькі джыну ў маю карысць. Гэта называецца: праявіць гераізм на страчаных пазіцыях. Ганарова, дзіця, але неразумна...
— Пачакаем...
Хоць я і харахорыўся, але былой упэўненасці ўжо не было. Наадварот, я ўжо амаль прымірыўся з тым, што булачнік не паявіцца. Трэба было ўтрымліваць яго раніцай. Ён быў занадта ненадзейная асоба.
Калі ў пяць гадзін на фабрыцы пярын насупроць нашай майстэрні прагучаў гудок, Готфрыд моўчкі выставіў на стол 164
яшчэ тры пустыя бутэлькі. Потым ён адлёгся да акна і ўтаропіўся на мяне.
— Піць хачу,— сказаў ён праз хвіліну са значэннем.
У гэты момант я пазнаў характэрны шум фордаўскага матрра на вуліцы, і адразу ж машына булачніка завярнула ў наш двор.
— Калі ты хочаш піць, дарагі Готфрыд,— прамовіў я з вялікай годнасцю,— то бяжы хутчэй ды купі дзве бутэлькі рому, якія ты прайграў мне. Глыток дастанецца і табе — я частую. Бачыш за акном булачніка? Псіхалогія, мой хлопчык! А цяпер прыбяры пустыя бутэлькі! А потым можаш выязджаць у рэйс на таксі. На больш тонкія справы ты замалады. Прывітанне, сын мой!
Я выйшаў і сказаў булачніку, што машыну, відаць, можна будзе набыць. Той, хто прадае, патрабуе сем тысяч пяцьсот марак, але калі ўбачыць жывыя грошы, аддасць, напэўна, і за сем. .
Булачнік слухаў так абыякава, што я разгубіўся.
— У шэсць гадзін я пазваню яму яшчэ раз,— нарэшце сказаў я.
— У шэсць? — Булачнік схамянуўся.— У шэсць мне трэба...— Ён раптам павярнуўся да мяне.— Пойдзеце са мной?
— Куды?
— Да вашага сябра, мастака. Карціна гатова.
— А, да Фердынанда Граў.
Ён кіўнуў галавой.
— Паедзем разам. А потым мы можам пагаварыць і пра машыну.
Відаць, з нейкай прычыны ён не хацеў ісці адзін. А мне таксама вельмі не хацелася пускаць яго ад сябе.
— Добра,— пагадзіўся я.— Ехаць далекавата — лепш зараз жа і адправіцца.
Фердынанд Граў выглядаў дрэнна. Твар быў шэра-зялёны, пакамячана-азызлы. Ён сустрэў нас каля ўвахода ў майстэрню. Булачнік толькі бегла зірнуў на яго. Ён быў нейкі надзіва няўпэўнены і ўсхваляваны.
— Дзе яна? — адразу спытаўся ён.
Фердынанд паказаў рукой на акно. Карціна была нацягнута на падрамнік. Булачнік хутка ўвайшоў у памяшканне і нерухома спыніўся перад партрэтам. Праз хвіліну ён зняў капялюш. Ён так спяшаўся, што забыў зрабіць гэта раней. 165
Мы з Фердынандам спыніліся каля дзвярэй.
— Як пажываеш, Фердынанд? — спытаў я.
Ён у адчаі махнуў рукой.
— Штосьці здарылася?
— Што можа здарыцца?
— Ты дрэнна выглядаеш.
— I ўсё?
— Так,— сказаў я.— Усё.
Ён паклаў мне руку на плячо, і на яго твары старога сенбернара з’явілася ўсмешка.
Мы пастаялі яшчэ нейкі час, а потым далучыліся да булачніка. Мяне партрэт уразіў. Галава атрымалася вельмі ўдала. Па вясельнай картцы і другой, дзе жанчына выглядала прыгнечанай, Фердынанд намаляваў нестарую яшчэ жанчыну, якая ўзіралася перад сабой сур’ёзным, але бездапаможным позіркам.
— Так,— сказаў булачнік, не паварочваючы галавы,— гэта яна.
Ён прамовіў гэта больш сам сабе і, мне здалося, сам не заўважыў сваіх слоў.
— Святла хапае? — спытаў Фердынанд.
Булачнік не адказаў.
Фердынанд падышоў, крыху перасунуў падрамнік. Потым ён адышоўся назад і кіўнуў мне галавой. Мы зайшлі ў маленькі пакойчык побач з майстэрняй.
— Ніколі не падумаў бы,— здзіўлена сказаў ён.— Скідка падзейнічала на яго. Ён плача...
— 3 кожным рана ці позна бывае,— адказаў я.— Толькі да яго пазнавата дайшло.
— Пазнавата,— сказаў Фердынанд,— як заўсёды. Такое жыццё, Робі.
Ён паволі хадзіў туды-сюды.
— Пакінем яго на нейкі час там аднаго. А самі можам тым часам згуляць у шахматы.
— У цябе сталёвыя нервы,— сказаў я.
Ён спыніўся.
— А што? Яму ад таго ні холадна, ні горача. Калі ўвесь час думаць пра такія рэчы, то ніводзін чалавек на свеце не мае права смяяцца, Робі...
— Ты, як заўсёды, маеш рацыю,— сказаў я.— Ну давай тады разок згуляем.
Мы расставілі фігуры і пачалі гульню. Фердынанд даволі лёгка выйграў. Ён паставіў мне мат турой і сланом, не пускаючы ў ход каралевы.
— Цікава,— сказаў я.— У цябе такі выгляд, быццам ты не спаў трое сутак, а гуляеш, як марскі разбойнік.
— Я заўсёды добра гуляю, калі ў мяне дрэнны настрой,— растлумачыў Фердынанд.
— А чаму ў цябе дрэнны настрой?
— Так проста. Змяркаецца. У прыстойнага чалавека пад вечар заўжды псуецца настрой. Без прычыны. Проста такі закон.
— Але толькі ў адзінокага чалавека,— сказаў я.
— Вядома. Гадзіна, калі пануюць цені. Гадзіна самотнасці. Гадзіна, калі найсмачнейшы каньяк.
Ён дастаў бутэльку і дзве чаркі.
— А ці не пара падысці да булачніка? — спытаў я.
— Усё роўна.
Ён наліў.
— Будзь здаровы, Робі. Усё роўна аддадзім богу душу.
— На здароўе, Фердынанд. Пакуль мы жывыя.
— Што ж,— сказаў ён.— Часам мы цудам выжывалі... Дык вып’ем па адной і за гэта.
— Давай.
Мы вярнуліся ў майстэрню. Сцямнела. Булачнік усё яшчэ стаяў, уцягнуўшы плечы, перад партрэтам. У вялікім пустым памяшканні ён меў выгляд пакінутага бедалагі, і мне здалося, што ён зрабіўся нават ніжэйшы ростам.
— Упакаваць партрэт? — спытаў Фердынанд. Той уздрыгнуў, як спужаўся.
— He...
— Тады я прышлю яго вам заўтра.
— Нельга яго пакуль што пакінуць тут? — у нерашучасці спытаў булачнік.
■— Але чаму? — здзівіўся Фердынанд і падышоў бліжэй.— Вам не падабаецца?
— Падабаецца... але я хацеў бы пакуль што пакінуць яго тут.
— He разумею...
Булачнік павярнуўся да мяне, нібы просячы дапамогі.
Я зразумеў: ён баяўся чарнявай лярвы вешаць партрэт дома. А магчыма, ён баяўся і нябожчыцы.
КНІГІ ОНЛАЙН
