Тры таварышы
Эрых Марыя Рэмарк
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 367с.
Мінск 1994
— Добра. Пайшлі разам.
— Я хачу табе штосьці сказаць, Ота. Я вельмі люблю спаць на волі, калі так цёпла. He турбуйся. У апошні час я часта рабіў так.
— Сыра ж...
— Нічога. Я падыму верх «Карла» і пасяджу.
— Добра. I я пасплю з ахвотай на волі.
Я зразумеў, што мне ад яго не адбаярыцца. Мы склалі разам коўдры і падушкі і вярнуліся да «Карла». Мы адпусцілі рамяні і адкінулі пярэднія сядзенні. Так можна было легчы.
— Лепш, чым было на фронце,— сказаў Кёстэр.
Светлая пляма акна свяцілася праз туман. Некалькі разоў я ўбачыў цень Жафэ. Мы выкурылі цэлы пачак цыгарэт. Потым святло пагасла, гарэла толькі маленькая настольная лямпа,
— Дзякаваць богу,— сказаў я.
На брызент капаў дождж. Дзьмуў слабы вецер. Пахаладала.
— Вазьмі маю коўдру, Ота,— сказаў я.
— He трэба, мне цёпла.
— Выдатны хлопец гэты Жафэ, праўда?
— Выдатны. Мне здаецца, вельмі шчыры.
— Несумненна.
Я прачнуўся з неспакойнага паўсну. На дварэ было шэра і холадна. Кёстэр ужо не спаў.
— Ты не спаў, Ота?
— Спаў.
Я выбраўся з машыны і па садовай сцяжынцы ціха падышоў да акна. Настольная лямпа ўсё яшчэ гарэла. Я ўбачыў на ложку Пат з заплюшчанымі вачыма. На момант я спужаўся, што яна памерла. Але потым я ўбачыў, як паварушылася яе правая рука. Яна была вельмі бледная. Але кроў больш не ішла. Яна зноў паварушыла рукой. У той самы момант Жафэ, які спаў на другім ложку, расплюшчыў вочы. Я хутка адышоў, супакоены. Ён сачыў за ёю.
— Мне здаецца, нам трэба знікнуць адсюль,— сказаў я Кёстэру,— каб ён не бачыў, што мы сочым за ім.
— Там усё ў парадку? — спытаў Ота.
— Так, наколькі можна бачыць. У яго правільны сон, у гэтага прафесара. 3 гарматы страляй — не разбудзіш, але адразу прачнецца ад мышкі, калі яна зашкрабецца каля яго рэчмяшка.
— Можам пайсці пакупацца,— сказаў Кёстэр.— Тут цудоўнае паветра.— Ён пацягнуўся.
— Ідзі адзін,— сказаў я.
— Пайшлі разам,— настойваў ён.
Шэрае неба праяснілася. На ім засвяціліся аранжавыя прасветы. На гарызонце паднялася хмарная заслона, а з-за яе з’явілася яркая зеляніна.
Мы скокнулі ў ваду і паплылі. Вада пералівалася шэрым і чырвоным колерамі.
Потым мы вярнуліся. Фройляйн Мюлер ужо ўстала. Яна рэзала ў садзе пятрушку. Яна ўздрыгнула ад маіх слоў. Я засаромлена паспрабаваў ёй растлумачыць, чаму я ўчора, магчыма, зашмат лаяўся. Яна пачала плакаць.
— Бедная жанчына. Яна такая прыгожая і такая яшчэ маладая...
— Яна дажыве да ста гадоў,— сказаў я, раззлаваўшыся за тое, што яна плакала, быццам Пат наканавана памерці. Пат не памрэ. Свежы вецер, ранак, жыццё ўва мне, абноўленае морам, сцвярджалі: Пат не можа памерці. Яна можа
памерці толькі тады, калі я страчу мужнасць. Побач стаяў Кёстэр, мой таварыш; побач стаяў я, таварыш Пат... спачатку мы павінны памерці. Пакуль мы жывыя, мы яе ўтрымаем. Так было заўсёды. Пакуль жывы Кёстэр, не памру я. I пакуль мы жывыя абодва, не памрэ Пат.
— Трэба быць пакорлівым перад лёсам,— сказала старая дзева і павярнула да мяне з ледзь прыкметным папрокам загарэлы, зморшчаны, як печаны яблык, твар. Магчыма, яна мела на ўвазе маю лаянку.
— Пакорлівым? — сказаў я.— Навошта — пакорлівым? Ніякага толку ад гэтага. У жыцці трэба за ўсё плаціць, удвая і ўтрая. Навошта ж тады пакорлівасць?
— He, не... так лепш.
«Пакорлівасць...— падумаў я.— Што яна зменіць? Біцца, біцца — вось што патрэбна ў гэтай неразбярысе, дзе ўрэшце ўсё роўна будзеш біты. Біцца за тую кропельку, што любіш. Пакорлівым можна стаць, калі табе стукне семдзесят».
Кёстэр перакінуўся з ёй некалькімі словамі. Яна хутка зноў заўсміхалася і спытала яго, што прыгатаваць на полудзень.
— Бачыш,— сказаў Ота,— вось дар узросту. Слёзы і ўсмешка — усё мяняецца імгненна. He чапаючы адно аднаго. Так, пэўна, будзе і з намі,— прамовіў ён задумліва.
Мы хадзілі вакол дома.
— Кожная хвіліна сну ёй на карысць,— сказаў я.
Мы зноў пайшлі ў сад. Фройляйн Мюлер прыгатавала сняданак. Мы пілі гарачую чорную каву. Сонца ўзышло. Адразу зрабілася цёпла. Лісце на дрэвах іскрылася ад святла і вільгаці. 3 мора даносіліся крыкі чаек. Фройляйн Мюлер паставіла на стол букет руж.
— Мы ўручым іх ёй потым,— сказала яна. Ружы пахлі мураванай сцяной і дзяцінствам.
— Ты ведаеш, Ота,— скдзаў я,— у мяне такое адчуванне, быццам я сам хворы. Цяпер ужо не будзеш такі. Як быў. Мне трэба было б быць спакайнейшым. Больш разважлівым. Чым спакайней сябе паводзіш, тым больш можаш дапамагчы.
— He заўсёды атрымліваецца, Робі. I ў мяне бывалі часіны. Чым больш жывеш, тым больш раздражняльным робішся. Як той банкір, які ўсё больш траціць.
Адчыніліся дзверы. Выйшаў Жафэ ў піжаме.
— Добра, добра,— махнуў ён рукой, убачыўшы, што я амаль перавярнуў стол з кавай,— наколькі гэта магчыма.
— Можна мне ўвайсці?
— Пакуль што — нельга. Пакуль што там дзяўчына. Памыць і ўсё астатняе.
Я наліў яму кавы. Ён заміргаў на сонцы і звярнуўся да Кёстэра:
— Шчыра кажучы, я вам павінны падзякаваць. Хоць на адзін дзень выбраўся на волю.
— Вы маглі б рабіць так і часцей,— сказаў Кёстэр.— Вечарам выехаць, а наступным вечарам вярнуцца.
— Мог бы, мог бы...— адказаў Жафэ.— Ці заўважылі вы, што мы жывём у час самакатавання? Што многае, што можна было б зрабіць, не робіцца няведама чаму? Праца сёння стала такой жудаснай справай, што яна забівае ўсё астатняе — і таму ў многіх яе няма. Як цудоўна тут! Я не бачыў такога ўжо некалькі гадоў. У мяне дзве машыны, дзесяціпакаёвая кватэра і дастаткова грошай — што мне з таго! Што гэта ўсё ў параўнанні з гэтым летнім ранкам на прыродзе! Праца — змрочная апантанасць з вечнай ілюзіяй, што потым будзе інакш. Ніколі не будзе інакш. Смешна, у што ператвараюць сваё жыццё.
— Я думаю, што ўрач — адзін з нямногіх, хто ведае мэту жыцця,— сказаў я.— Што тады гаварыць бухгалтару?
— Даражэнькі,— адказаў Жафэ,— было б памылкай меркаваць, што ва ўсіх аднолькавая здольнасць успрымаць.
— Правільна,— сказаў Кёстэр.— Але ж людзі выбіралі прафесію незалежна ад здольнасці ўспрымаць.
— Вядома,— адказаў Жафэ.— Складаная справа.— Ён кіўнуў мне.— Цяпер можна... але спакойна, не датыкацца, не ўцягваць у размову...
Яна ляжала ў падушках, знясіленая, як пабітая. Яе твар быў бясколерны, вялікія сіняватыя цені леглі пад вачыма, вусны пабялелі. Толькі вочы былі вялікія і бліскучыя. Занадта вялікія, занадта бліскучыя.
Я ўзяў яе далоню. Яна была халодная і вялая.
— Пат, мой добры сябра,— сказаў я сарамліва і хацеў прысесці, але раптам заўважыў каля акна рыхлы твар пакаёўкі, якая з цікаўнасцю ўтаропілася на мяне.
— Выйдзіце адсюль,— сказаў я злосна.
— Трэба зацягнуць фіранкі,— запярэчыла яна.
— Добра, зрабіце што трэба, а потым выйдзіце.
Яна зацягнула на акне жоўтыя фіранкі. Але ўсё роўна не выходзіла. Яна пачала паволі замацоўваць занавескі шпількамі.
— Паслухайце,— сказаў я.— Тут не спектакль. Знікніце хутчэй.
Яна флегматычна павярнулася.
— Спачатку кажуць мне прышпіліць, а потым — не трэба...
— Ты ёй сказала? — спытаў я ў Пат.
Яна кіўнула.
— Табе перашкаджае святло знадворку? — спытаў я. Яна пахітала галавой.
— Лепш, каб ты мяне сёння выразна не бачыў...
— Пат! — сказаў я, спужаўшыся.— Табе ж нельга размаўляць! Але калі толькі гэта прычына...
Я адчыніў дзверы, і пакаёўка нарэшце знікла. Я вярнуўся. Я ўжо не быў разгублены. Я нават быў рады, што сутыкнуўся з пакаёўкай. Яна дапамагла мне справіцца ў першы момант. Усё-такі як жудасна было бачыць Пат у такім становішчы.
Я прысеў каля ложка.
— Пат,— сказаў я,— ты скора паправішся...
Яна сказала аднымі вуснамі:
— Заўтра...
— Заўтра яшчэ не, але праз некалькі дзён... Тады ты ўстанеш, і мы паедзем дадому. Нам нельга было ехаць сюды, паветра занадта вільготнае для цябе...
— He,— прашаптала яна,— я ж не хворая, Робі. Гэта толькі няшчасны выпадак.
Я глянуў на яе. Няўжо яна сапраўды не ведае, што хворая? Ці яна не хоча ведаць? Яе позірк блукаў.
— He бойся,— прашаптала яна. Я не адразу зразумеў, што яна мела на ўвазе і чаму было так важна, каб менавіта я не баяўся. Я толькі бачыў, што яна хвалявалася, у яе вачах быў незвычайна пакутлівы, пранізлівы выраз. I раптам у мяне з’явілася думка. Я зразумеў, пра што яна думала. Ёй здалося, што я баюся яе, бо яна хворая.
— Божа мой, Пат,— сказаў я.— Магчыма, па гэтай прычыне ты мне ніколі не гаварыла нічога дакладнага?
Яна не адказала, але я ўбачыў, што так і было.
— Чорт вазьмі! — сказаў я.— Кім жа ты мяне лічыш?
Я нахіліўся над ёй.
— Паляжы хвілінку моўчкі, не варушыся.
Я пацалаваў яе. Вусны былі сухія і гарачыя. Калі я выпрастаўся, я ўбачыў, што яна плача. Яна плакала бязгучна, з шырока адкрытымі вачыма. Яе твар быў нерухомы. Толькі слёзы каціліся з вачэй.
— Пабойся бога, Пат...
— Я такая шчаслівая,— сказала яна.
Я стаяў побач і глядзеў на яе. Было сказана адзінае слова, але гэта было слова, якое для мяне так ніколі не гучала. Я ведаў жанчын, але звычайна гэта былі беглыя сустрэчы, прыгоды, часам — вясёлая гадзіна ці самотны вечар, уцёкі ад самога сябе, ад адчаю, ад пустэчы. Я і не жадаў нічога іншага, бо я быў навучаны, што ні на што іншае нельга разлічваць, як толькі на самога сябе і сама болей — на таварыша. Цяпер я раптам убачыў, што і я магу нешта значыць для чалавека, проста сваім існаваннем, і што ён шчаслівы ад таго, што я побач з ім. Калі так проста вымавіць, то гучыць зусім звычайна, але калі задумацца — робіцца бясконца жудасна... Гэта нешта такое, што можа канчаткова разбіць чалавека і змяніць яго. Гэта — каханне, і ўсё ж — нешта іншае. Нешта, дзеля чаго можна жыць. Дзеля кахання мужчына не можа жыць. Дзеля чалавека — можа.
Я хацеў нешта сказаць, але не змог. Цяжка знайсці словы, калі сапраўды ёсць патрэба штосьці сказаць. I нават знайшоўшы адпаведныя словы, саромеешся вымавіць іх. Усе гэтыя словы — з мінулых стагоддзяў. Наш час яшчэ не мае слоў ддя сваіх пачуццяў. Ён можа быць толькі нахабным, усё астатняе — несапраўднае.
— Пат,— сказаў я,— мой добры адважны сябра...
У гэты момант увайшоў Жафэ. Ён адразу ж зразумеў сітуацыю.
— Казачны вынік,— прабурчэў ён.— Я так і думаў...
Я хацеў яму нешта запярэчыць, але ён проста выштурхнуў мяне.
XVII
Гэта было праз два тыдні. Пат паправілася настолькі, што мы маглі паехаць адтуль. Мы ўпакавалі рэчы і чакалі Готфрыда Ленца. Ён павінен быў забраць машыну. Мы з Пат
КНІГІ ОНЛАЙН
