Тры таварышы
Эрых Марыя Рэмарк
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 367с.
Мінск 1994
Жафэ адчыніў дзверы. У нос ударыла спёртае цяжкае паветра. Жанчына з прыгожымі валасамі колеру старога золата, на якіх яркімі водбліскамі іскрылася святло, знясілена падняла руку. У яе быў высакародны лоб, які звужаўся на скронях. А пад вачамі пачыналася павязка, якая даходзіла да рота. Жафэ асцярожна зняў яе. Я ўбачыў, што ў жанчыны не было носа. Замест яго зеўрала крывавая рана, уся ў струпах і з дзвюма дзіркамі пасярэдзіне. Жафэ зноў наклаў павязку.
— Добра,— сказаў ён і павярнуўся да выхаду.
Ён зачыніў дзверы за сабой. Я на хвілінку спыніўся ў калідоры, гледзячы на мяккае вечаровае святло.
— Хадзем! — сказаў Жафэ і пайшоў перада мной у наступную палату. Мы пачулі гарачае цяжкае дыханне хворага ў гарачцы. Гэта быў мужчына з алавяным тварам, на якім гарэлі незвычайна яркія чырвоныя плямы. Рот быў разяўле-
ны, вочы выкаціліся, рукі неспакойна хапаліся за коўдру. Чалавек быў беспрытомны. Каля ложка сядзела сястра і чытала. Пры з’яўленні Жафэ яна адклала кнігу і ўстала. Ён зірнуў на тэмпературны ліст і пахітаў галавой: на лісце ўвесь час стаяла сорак градусаў.
— Двухбаковае запаленне лёгкіх і плеўрыт. Ужо тыдзень супраціўляецца, як бык. Рэцыдыў. Ужо амаль быў здаровы. Занадта рана ўзяўся за працу. Жонка і чацвёра дзяцей. Няма надзеі.
Ён паслухаў грудзі, памацаў пульс. Яму дапамагала сястра. Яе кніга ўпала на падлогу. Я падняў і ўбачыў, што гэта была кулінарная кніга. Хворы бесперапынна драпаў схуднелымі рукамі коўдру. Толькі гэты гук і чуўся ў пакоі.
— Застаньцеся тут на ноч, сястра,— сказаў Жафэ.
Мы выйшлі. Ружаватае змярканне набыло адценні. Яно, нібы воблака, запоўніла калідор.
— Заклятае святло,— сказаў я.
— Чаму? — спытаў Жафэ.
— Несумяшчальна... адно з адным.
— Што вы...— сказаў Жафэ.— Усё сумяшчаецца.
У наступнай палаце ляжала жанчына, якая задыхалася. Яе прывезлі пад вечар з цяжкім атручваннем вераналам. Напярэдадні здарыўся няшчасны выпадак з яе мужам, ён зламаў сабе пазваночнік. Яго прывезлі дадому. Ён быў пры памяці і жудасна крычаў. Ноччу ён памёр.
— Яна выжыве? — спытаў я.
— Магчыма.
— Для чаго?
— За апошнія гады ў мяне было пяць падобных выпадкаў,— сказаў Жафэ.— Толькі адна спрабавала яшчэ раз пакончыць з сабой. Атруцілася газам і памерла. А дзве выйшлі яшчэ раз замуж.
У наступнай палаце ляжаў мужчына, які ўжо дванаццаць гадоў быў паралізаваны. У яго была васковая скура, рэдкая чорная барада і вельмі вялікія нерухомыя вочы.
— Як справы? — спытаў Жафэ.
Чалавек зрабіў няпэўны жэст рукой. Потым ён паказаў на акно.
— Паглядзіце на неба! Будзе дождж, я адчуваю.— Ён усміхнуўся.— Пад музыку дажджу лепей спіцца.— На коўдры перад ім ляжала скураная шахматная дошка з фігурамі, якія мацаваліся да яе. Побач ляжала куча газет і некалькі кніг.
Мы пайшлі далей. Я ўбачыў маладую жанчыну з на-
поўненымі жахам вачыма і сінімі вуснамі, якая была спакутавана ад родаў; дзіця-калеку з крывымі тонкімі ножкамі і рахітычнай галавой; чалавека без страўніка; бабулю, падобную да савы, якая плакала ад таго, што да яе не прыходзяць блізкія, ім здавалася, што яна памірае занадта марудна; сляпую, якая верыла, што зноў будзе бачыць; сіфілітычнае дзіця з крывавымі болькамі і яго бацьку, які сядзеў каля ложка; жанчыну, якой раніцай адрэзалі грудзіну; яшчэ адну, скручаную рэўматызмам суставаў; трэцюю, у якой былі выразаны яечнікі; рабочага з раструшчанымі ныркамі... Мы ішлі з палаты ў палату, і з палаты ў палату паўтаралася адно і тое самае: стогн і знявечаныя целы, нерухомыя, амаль пагаслыя істоты, клубок, бясконцы шэраг плачу, страху, пакоры, болю, адчаю, надзеі, бяды. I кожны раз, калі за намі зачыняліся дзверы, у калідоры нас раптам зноў сустракала ружовае святло незямнога вечара, увесь час — пасля шэрага паўзмроку палат, падобных на камеры, гэта пяшчотнае воблака мяккага залацістага бляску, пра якое нельга сказаць, што гэта такое: жудасная насмешка ці звышчалавечае суцяшэнне. Перад дзвярыма аперацыйнай залы Жафэ спыніўся. Праз матавае шкло дзвярэй прабівалася яркае святло. Дзве сястры ўкацілі ў пакой плоскую цялежку. На ёй ляжала жанчына. Мы сустрэліся позіркамі. Яна зусім не глядзела на мяне. Яна глядзела кудысьці ў няведамую далячынь. Але я ўздрыгнуў ад гэтых вачэй — столькі ў іх было мужнасці і сканцэнтраванасці і спакою.
Твар Жафэ раптам спахмурнеў.
— He ведаю, ці правільна я зрабіў,— сказаў ён.— Але суцяшаць вас словамі не мела сэнсу. Вы мне не паверылі б. Цяпер вы ўбачылі, што шмат хто з хворых у горшым стане, чым Пат Хольман. У некаторых, акрамя надзеі, нічога не засталося. Але большасць будзе жыць. Яны паправяцца. Вось што я хацеў вам паказаць.
Я кіўнуў галавой.
— Правільна зрабілі,— сказаў я.
— Дзевяць гадоў назад памерла мая жонка. Ёй было дваццаць пяць гадоў. Ніколі не хварэла. Грып.— Ён хвілінку памаўчаў.— Вы разумееце, навошта я вам гэта кажу?
Я зноў кіўнуў.
— Загадзя нічога не ведаеш. Смяротна хворы можа перажыць здаровага. Жыццё — дзіўная справа.
На яго твары з’явілася шмат зморшчын. Падышла сястра і нешта пашаптала яму. Ён выпрастаўся і кіўком паказаў на аперацыйны пакой.
— Мне трэба цяпер туды. He паказвайце Пат сваёй трывогі. Гэта самае галоўнае. Зможаце?
— Змагу,— сказаў я.
Ён падаў мне руку і хуценька пайшоў з сястрой праз шкляныя дзверы. Перад ім быў пакой, заліты бялюткім святлом.
Я паволі пайшоў уніз па прыступках. Чым ніжэй я спускаўся, тым больш цямнела. На першым паверсе ўжо гарэла святло. Калі я выйшаў на вуліцу, то ўбачыў, як ад гарызонту, быццам ад лёгкага подыху, плыве ружовае змярканне. Яно тут жа пагасла, зрабілася шэрым.
Нейкі час я сядзеў у машыне, нерухома гледзячы ў адну кропку. Потым я ўзяў сябе ў рукі і паехаў да майстэрні. Кёстэр чакаў мяне каля варот. Я завёў машыну ў двор і вылез.
— Ты ўжо ведаў? — спытаў я.
— Ведаў,— адказаў ён.— Але Жафэ хацеў сказаць Ta66 сам.
Я кіўнуў.
Кёстэр глянуў на мяне.
— Ота,— сказаў я,— я не дзіця і разумею, што яшчэ нічога не страчана. Але мне, пэўна, сёння будзе цяжка не выдаць сябе, застаўшыся з Пат сам-насам. Заўтра — іншая справа. Тады я спраўлюся. Сходзім сёння вечарам кудынебудзь усе разам?
— Канечне, Робі. Я ўжо думаў пра гэта і з Готфрыдам гаварыў.
— Тады дай мне яшчэ раз «Карла». Я паеду дадому і спачатку забяру Пат, а потым, праз гадзіну — вас.
— Добра.
Я паехаў. На Мікалайштрасэ я прыпомніў пра сабаку. Я павярнуў і паехаў назад, каб забраць яго.
Магазін быў не асветлены, але дзверы — адчынены. Антон сядзеў у глыбіні магазіна на раскладушцы. У руках у яго была бутэлька.
— Падкузьміў мяне Густаў,— сказаў ён. Ад яго смярдзела, як ад спіртзавода.
Тэр’ер выскачыў насустрач мне, абнюхаў мяне і лізнуў У руку. Яго вочы, асветленыя косым променем з вуліцы, гарэлі зялёным. Антон устаў. Ён захістаўся і раптам заплакаў.
— Мой сабачка... цяпер і ты пакінеш мяне... усе мяне
пакідаюць... Цільда памерла... Міны няма... Скажыце вы мне, навошта мне жыць такому?
Гэтага мне яшчэ не хапала! Гэтай маленькай бязрадаснай лямпачкі, якую ён уключыў, ціхага шоргату чарапах і птушак і гэтага нізкарослага азызлага чалавека з яго крамай!
— Таўстуны... тыя-та ведаюць... але скажыце мне, навошта ўвогуле жыве наш брат? Навошта жыць нам, бедалагам? Скажыце, пан...
Малпа ўскрыкнула, нібы паскардзілася, і шалёна забегала на сваёй жэрдзі. Яе вялізны цень заскакаў па сцяне.
— Кока,— усхліпнуў гаспадар, які ўжо напіўся, седзячы без святла,— адзіны ты мой, ідзі да мяне! — Ён падставіў малпе бутэльку. Малпа ўхапілася за яе.
— Загубіце жывёлу, поячы гарэлкай,— сказаў я.
— Ну і няхай,— завішчаў ён.— На ланцугу на год болей, на год меней... якая розніца... якая розніца... пан...
Я ўзяў сабаку, які цёплым камяком цёрся каля мяне, і пайшоў. Жвавы сабачка, перабіраючы мяккімі шпаркімі лапкамі, бег каля мяне да машыны.
Я прыехаў дадому. Трымаючы сабаку на павадку, я падняўся па лесвіцы. У калідоры я спыніўся і зірнуў у люстэрка. Твар быў як заўсёды. Я пастукаўся ў дзверы да Пат, прыадчыніў іх і ўпусціў сабаку. Застаўшыся стаяць за дзвярыма, я чакаў з павадком у руцэ. Але замест голасу Пат я нечакана пачуў бас фраў Залеўскі:
— О божа нябесны!
3 палёгкай уздыхнуўшы, я зазірнуў у пакой. Я баяўся першай мінуты сустрэчы з Пат. Цяпер усё стала лёгка. Фраў Залеўскі была надзейны амартызатар. Яна сядзела за сталом велічна, нібы на троне. У яе пад рукой стаяў кубачак з кавай, а побач у містычным парадку была раскладзена калода карт. Пат з бляскам у вачах сядзела каля яе і слухала варажбу, што будзе.
— Добры вечар,— сказаў я, адразу вельмі ўзрадаваўшыся.
— Вось і ён,— з годнасцю сказала фраў Залеўскі.— Па кароткай дарожцы ў вячэрні час, побач чорны кароль на самым даху...
Сабака вырваўся і з брэхам пабег паміж маіх ног у пакой.
— О божа! — крыкнула Пат.— Гэта ж ірландскі тэр’ер!
— Малайцом! — сказаў я.— Некалькі гадзін назад я гэтага яшчэ не ведаў.
Яна нахілілася, і сабака радасна падскочыў да яе.
— Як жа яго завуць, Робі?
— А хто яго ведае... Магчыма, Каньяк, ці Віскі, ці нешта такое падобнае, калі меркаваць па яго апошнім гаспадары.
— Ён цяпер наш?
— Наколькі адна жывая істота можа належаць іншай...
Яна аж задыхалася ад радасці.
— Мы назавём яго Білі, добра, Робі? Калі мама была дзяўчынкай, у яе быў сабака. Яна мне часта расказвала пра яго. Яго звалі таксама Білі.
— Тады я ўсё зрабіў як трэба,— сказаў я.
— Ён не брудзіць у пакоі? — спытала фраў Залеўскі.
— У яго радаслоўная як у караля,— заявіў я.— А каралі не брудзяць у пакоях.
— Але пакуль яны малыя... Колькі яму год?
— Восем месяцаў. Гэта адпавядае шаснаццаці чалавечым гадам.
— Ён не падобны да таго, хто не брудзіць,— заявіла фраў Залеўскі.
— Яго проста трэба памыць — і ўсё.
Пат устала і абняла фраў Залеўскі за плечы. Я знямеў ад здзіўлення.
— Я ўсё жыццё марыла пра сабаку,— сказала яна.— Нам можна пакінуць яго тут, праўда ж? Вы не супроць?
Матухна Залеўскі ўпершыню, колькі я яе ведаў, засаромелася.
— Ну, што ж... няхай сабе,— дазволіла яна.— I карты паказвалі. Нечаканая навіна праз караля ў доме.
— Карты не паказалі, што мы сёння вечарам ідзём на шпацыр? — спытаў я.
Пат засмяялася.
— Да гэтага мы яшчэ не дайшлі, Робі. Карты паказвалі цябе аднаго.
Фраў Залеўскі ўстала і забрала карты.
КНІГІ ОНЛАЙН
