Тры таварышы
Эрых Марыя Рэмарк
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 367с.
Мінск 1994
— Але ж ты нават не глянуў на яго! Я абрэзала ззаду поле, а спераду заламала ўверх.
— Я ўсё добра бачу,— сказаў я, схаваўшы твар у яе валасы,— глянуўшы на твой капялюшык, парыжскія мадэльеры збялелі б ад зайздрасці.
— Ну, Робі! — Яна са смехам адштурхнула мяне.— Ты нічога ў гэтым не разумееш. Ці заўважаеш ты ўвогуле, што на мне?
— Я бачу самую маленькую дробязь,— заявіў я, падсаджваючыся да яе на падлозе, але стараючыся трымаць нос у цені.
— Няўжо? У чым жа я была ўчора ўвечары?
— Учора? — Я задумаўся. Я сапраўды не памятаў.
— Так я і ведала, мілы! Ты ўвогуле амаль нічога не ведаеш пра мяне.
— Сапраўды,— сказаў я.— Але менавіта ў гэтым і соль. Чым больш ведаеш адзін пра аднаго, тым больш непаразуменняў. I чым бліжэй знаёмішся, тым больш адчужаешся. Вазьмі, напрыклад, сям’ю Хасэ: яны ўсё ведаюць адзін пра аднаго і спрыкралі адзін аднаму горш, чым чужыя.
Яна надзела маленькі чорны капялюшык на галаву і стала прымяраць перад люстэркам.
— Тое, што ты кажаш, толькі напалову праўда, Робі.
— Так бывае з усімі праўдамі,— адказаў я.— I з гэтым нічога не зробіш. На тое мы — людзі. I сваімі паўпраўдамі мы робім даволі шмат глупстваў. А з праўдай мы і жыць не змаглі б.
Яна зняла капялюш і адклала яго ўбок. Потым павярнулася да мяне і заўважыла мой нос.
— Што гэта? — са страхам спытала яна.
— Нічога асаблівага. Толькі глядзіцца непрыгожа. Я працаваў пад машынай, і на мяне звалілася жалязяка.
Яна з недаверам зірнула на мяне.
— Бог ведае дзе ты пабываў зноў! Ты мне ніколі нічога не кажаш. Я ведаю пра цябе гэтаксама мала, як і ты пра мяне.
— А так і лепш,— сказаў я.
Яна прынесла міску з вадой і ручнік і прыклала мне кампрэс. Потым уважліва паглядзела на мяне яшчэ раз.
— Падобна, што цябе ўдарылі. Шыя таксама падрапана. У цябе, відаць, былі прыгоды, мілы.
— Самая вялікая сённяшняя прыгода яшчэ чакае мяне,— сказаў я.
Яна здзіўлена зірнула на мяне.
— Гледзячы на ноч, Робі! Што ты яшчэ прыдумаў?
— Я застаюся тут! — адказаў я, адкінуў кампрэс і абняў яе.— Я ўвесь вечар буду з табой!
Л/" V/" Жнівень выдаўся цёплы і ясны, у ве-
расні надвор’е было яшчэ амаль летняе. Але ў канцы верасня задажджыла. Хмары ў цёплыя дні віселі нізка над горадам, з дахаў цякло, пачаліся навальніцы, і калі аднойчы ў нядзельку раніцай прачнуўся і падышоў да акна, я ўбачыў на могілках на дрэвах жоўтыя, як сера,плямы і першыя аголеныя сукі.
Я пастаяў крыху каля акна. На працягу некалькіх месяцаў пасля нашага прыезду з мора ў мяне было дзіўнае адчуванне: я ўвесь час, кожную гадзіну памятаў, што Пат трэба будзе паехаць, але я памятаў так, як памятаюць шмат што — што годы праходзяць, што ты старэеш, што ты не вечны. Але рэчаіснасць была мацнейшая, яна ўсе падобныя думкі выцясняла з галавы, і пакуль Пат была са мной, пакуль дрэвы яшчэ зелянелі густой лістотай, такія словы, як восень і ад’езд і развітанне, уяўлялі сабой нішто іншае, як цьмяныя цені на гарызонце, якія толькі абвастралі шчасце блізкасці, шчасце быць разам.
Я глянуў праз акно на мокрыя ад дажджу могілкі і на надмагільныя камяні, пакрытыя брудным рудым лісцем. Нібы шэрая жывёліна, туман за ноч высмактаў зялёны сок з лістоты дрэў, і лісты, знясіленыя, звісалі з галін. Парывы ветру зрывалі ўсё новыя лісты і гналі іх перад сабой... і раптам, нібы востры рэжучы боль, мяне ўпершыню кальнула разуменне, што расстанне набліжаецца, што яно стала рэчаіснасцю, такой самай рэчаіснасцю, як восень, што пракралася праз кроны дрэў і пакінула там свае сляды.
Я прыслухаўся, што робіцца ў другім пакоі. Пат яшчэ спала. Я падышоў да дзвярэй і пастаяў там хвілінку. Яна спала спакойна, не кашляла. На нейкі момант у мяне з’явілася балючая надзея — я ўявіў сабе, што Жафэ пазвоніць сёння, заўтра ці праз некалькі дзён, каб сказаць мне, што ёй не трэба ехаць... але потым я прыпамінаў ночы, калі я чуў лёгкі шум яе дыхання, гэты рэгулярны, прыглушаны хрып, які з’яўляўся і знікаў, нібы шум ад работы далёкай тонкай пілы, і надзея пагасала гэтаксама хутка, як і загаралася.
Я вярнуўся да акна і зноў утаропіўся ў дождж. Потым я прысеў да пісьмовага стала і пачаў лічыць грошы. Я палічыў, наколькі іх магло б хапіць для Пат, але мне зрабілася невыносна, і я зноў схаваў іх у кашалёк.
Я глянуў на гадзіннік. Было каля сямі. Пакуль Пат
прачнецца, у мяне ёсць яшчэ добрыя дзве гадзіны. Я хутка апрануўся, каб папрацаваць крыху на таксі — куды лепш, чым заставацца ў пакоі са сваімі думкамі.
Я пайшоў у майстэрню, вывеў машыну і паволі паехаў па вуліцах. Людзей было мала. У рабочых раёнах цягнуліся доўгія рады даходных дамоў-казармаў. Непрыбраныя і закінутыя, яны стаялі пад дажджом, нібы старыя сумныя прастытуткі. Тынк на брудных фасадах абваліўся, цьмяныя вокны бязрадасна міргалі на ранішняе святло, а сцены зеўралі мноствам глыбокіх жоўта-шэрых дзірак, быццам цела, паточанае болькамі.
Я перасек старую частку горада і пад’ехаў да сабора. Я спыніўся перад брамкай і вылез. 3-за цяжкіх дубовых дзвярэй глуха даляталі гукі аргана. Якраз надышоў час ранішняй малітвы, і па мелодыі я зразумеў, што ішло асвячэнне святых дарункаў, да канца імшы заставалася не менш дваццаці мінут. Потым выйдуць людзі.
Я пайшоў у царкоўны сад. Ён патанаў у шэрым святле. 3 кустоў руж сцякалі кроплі дажджу. Мой плашч быў даволі шырокі, і кветкі, што я пазразаў, добра месціліся пад ім. Хоць была нядзеля, прахожых не было, і я спакойна занёс ахапак руж у машыну. Потым вярнуўся, каб набраць яшчэ. Толькі я паспеў схаваць ружы пад плашч, як пачуліся нечыя крокі. Я прыціснуў букет рукой і спыніўся перад барэльефам, быццам молячыся.
Крокі наблізіліся, але не мінулі мяне. Нехта спыніўся. Мне стала душна. Я вельмі задумліва ўтаропіўся на барэльеф, перахрысціўся і паволі пайшоў далей ад барэльефа, які быў воддаль ад сцежкі. Крокі рушылі следам за мной і зноў спыніліся. Я не ведаў, што рабіць. Я не мог ісці адразу, трэба было перачакаць той час, які патрэбны, каб дзесяць разоў паўтарыць «Авэ Марыя» і адзін раз «Ойча наш». Інакш я выдаў бы сябе.
Я стаяў і пазіраў, стараючыся зразумець, што здарылася,— асцярожна, з адсутным позіркам, быццам хтось патрывожыў маю малітву.
Я глянуў у зычлівы круглы твар пастара і з палёгкай уздыхнуў. Я ўжо лічыў, што выратаваны, бо ведаў, што ён не будзе перабіваць малітву. Але тут я заўважыў, што, на сваё няшчасце, стаю ўжо каля апошняга адрэзка хрэснага шляху. Як бы марудліва я ні маліўся, праз некалькі хвілін я павінен закончыць, і гэтага моманту ён, відаць, чакаў. He мела сэнсу цягнуць справу далей. I я паволі, як нічога ніякага, пайшоў да выхаду.
— Добрай раніцы,— сказаў святар.— Будзь дабраславёны Ісус Хрыстос!
— Вечна дабраславёны, аман! — адказаў я. Гэта было каталіцкае прывітанне.
— Рэдка хто бывае тут у гэты час,— сказаў ён зычліва і паглядзеў на мяне светлымі блакітнымі вачыма дзіцяці.
Я нешта прамармытаў.
— На жаль, рэдка здараецца цяпер,— працягваў ён заклапочана.— Асабліва рэдка моляцца мужчыны каля хрэснага шляху. Таму я так рады за вас і таму загаварыў з вамі. У вас, пэўна, ёсць нейкая асаблівая просьба, раз вы так рана і ў такое надвор’е прыйшлі сюды.
«Есць просьба, каб ты пайшоў адсюль»,— падумаў я і з палёгкай кіўнуў галавой. Дагэтуль ён, здавалася, не здагадаўся пра кветкі. Цяпер трэба было толькі хутка ўлізнуць ад яго і не насцярожыць.
Ён зноў усміхнуўся мне.
— Я рыхтуюся да сваёй пропаведзі і магу ўключыць вашу просьбу ў малітву.
— Дзякуй,— сказаў я разгублена і сарамліва.
— За спачын душы нябожчыка? — спытаў ён.
Я на момант утаропіўся на яго, мае кветкі папаўзлі пад плашчом.
— He,— сказаў я хутка, моцна прыціснуўшы руку да плашча.
Ён глянуў на мяне сваімі добрымі пранізлівымі вачыма. Магчыма, ён чакаў, што я скажу яму, у чым справа. Але мне ў галаву нічога не прыходзіла, і мне не хацелася хлусіць яму больш, чым трэба. Таму я прамаўчаў.
— Тады я буду маліцца за дапамогу незнаёмцу, які трапіў у бяду,— нарэшце сказаў ён.
-— Добра,— адказаў я.— Калі вам не цяжка. Я вам буду вельмі ўдзячны.
Ён з усмешкай махнуў рукой.
— He трэба мне дзякаваць. Мы ўсе ў руках божых,— Ён яшчэ раз зірнуў на мяне, крыху нахіліўшы галаву, і мне здалося, быццам па яго твары нешта прамільгнула.
— Толькі верце,— сказаў ён.— Айцец нябесны дапаможа. Ён заўсёды дапамагае, нават тады, калі мы гэтага не заўважаем.— Потым ён кіўнуў мне і пайшоў.
Я пазіраў услед яму, пакуль за ім не зачыніліся дзверы. «Так,— падумаў я,— калі б усё было так проста!» Ён дапамагае, дапамагае заўсёды! Але ці дапамог ён Бернгарду Бізэ, калі той ляжаў з прастрэленым жыватом у Гоўтхольцкім
лесе і крычаў, ці дапамог ён Качынскаму, які загінуў пад Гандзэме, пакінуўшы хворую жонку з дзіцем, якога яшчэ не бачыў, ці дапамог ён Мюлеру, і Леру, і Кэмерыху, ці дапамог ён малому Фрыдману, і Юргенсу, і Бэргеру, і мільёнам іншых? Пракляцце! Занадта шмат крыві праліта ў свеце за гэткую веру ў нябеснага айца!
Я завёз кветкі дадому, потым загнаў машыну ў майстэрню і пайшоў назад. Як ні дзіўна, але ад паху кавы ў мяне стала весялей на душы. Мне ўжо было вядома з вайны: не важныя падзеі суцяшаюць чалавека. Суцяшэнне прыносяць непрыкметныя дробязі...
He паспеў я адчыніць дзверы ў калідор, як са свайго пакоя выскачыў Хасэ. Твар у яго быў жоўты і прыпухлы, вочы чырвоныя ад бяссонніцы, у яго быў выгляд, быццам ён ляжаў у пасцелі ў касцюме. Калі ён убачыў мяне, па яго твары прабег цень бязмернага расчаравання.
— А, гэта вы,— прабурчаў ён.
Я здзіўлена зірнуў на яго.
— Вы так рана кагосьці чакаеце?
— Чакаю,— ціха адказаў ён.— Жонку. Яна не вярнулася дадому. Вы не бачылі яе?
Я пахітаў галавой.
— Я выходзіў толькі на гадзіну.
Ён кіўнуў галавой.
— Я падумаў толькі... магло здарыцца, што вы сустракалі яе.
Я паціснуў плячыма.
— Пэўна, прыйдзе пазней. Вы не званілі?
Ён з нейкім страхам глянуў на мяне.
— Учора ўвечары яна пайшла да сваіх знаёмых. Я дакладна не ведаю, дзе яны жывуць.
— А прозвішча ведаеце? Тады можна было б спытаць у бюро даведак.
— Я ўжо спрабаваў. У бюро няма такога прозвішча.
Ён пазіраў вачыма пабітага сабакі.
— Яна заўсёды таіла сваіх знаёмых. Калі ж я аднаго разу нешта спытаў, яна раззлавалася. Тады я перастаў пытацца. Я быў рады, што ў яе з’явіліся сябры. Яна заўсёды казала, што і тут я хачу ёй перашкодзіць.
КНІГІ ОНЛАЙН
