Тры таварышы
Эрых Марыя Рэмарк
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 367с.
Мінск 1994
— Пайшлі,— сказаў мне Кёстэр. Ён завёў «Карла».
— Я магу прайсці некалькі крокаў пехатой, Ота.
Ён глянуў на мяне.
— Мы выедзем за горад.
— Добра.— Я сеў у машыну.
— Садзіся за руль,— сказаў Кёстэр.
— Глупства, Ота. Я не магу кіраваць, я — п’яны.
— Кіруй! На маю адказнасць.
— Пабачыш,— сказаў я і сеў за руль.
Матор зароў. Руль задрыжаў у маіх руках. Матляючыся, праляталі вуліцы міма, дамы хісталіся, ліхтары моклі пад дажджом.
— He атрымліваецца, Ота,— сказаў я.— Я дзесьці ўрэжуся.
— Цісні,— адказаў ён.
Я зірнуў на яго. Твар быў светлы, напружана-спакойны. Я сціснуў зубы і прыжмурыўся. Паволі дарога стала бачыцца выразна.
— Куды, Ота? — спытаў я.
— Наперад. За горад.
Мы даехалі да ўскраіны і выскачылі на шашу.
— Уключы фары,— сказаў Кёстэр.
Светла-шэрая бетонка блішчала. Дождж быў ужо невялікі, але кроплі білі мне ў твар, як градзіны. Вецер налятаў рэзкімі парывамі, хмары плылі нізка, над самым лесам яны віселі шматамі, а паміж імі свяцілася серабро. Туман спаў з маіх вачэй. Шум матора праз рукі перадаваўся ва ўсё цела. Я адчуваў машыну і яе сілу. Выхлапы ў цыліндрах праганялі тупую анямеласць маёй галавы. Поршні нібы пампавалі маю кроў. Я паддаў газу. Машына ляцела па шашы.
— Хутчэй,— сказаў Кёстэр.
Шыны засвісталі. Дрэвы і тэлеграфныя слупы з гудам праляталі міма. Прамільгнула нейкая вёска. Я канчаткова працверазеў.
— Больш газу,— сказаў Кёстэр.
— А ці ўтрымаю я машыну? Дарога мокрая.
— Убачыш. Перад паваротамі пераключай на трэцюю хуткасць, не збаўляючы газу.
Матор зароў. Паветра ўдарыла мне ў твар. Я прыгнуўся за ветравым іпчытком. I раптам праваліўся ў гул матора, цела злілося з машынай у адзіным напружанні, у з’яднанай высокай вібрацыі. Я адчуваў колы пад нагамі, я адчуваў зямлю, шашу, хуткасць; адным штуршком нешта раптам стала на месца, ноч раўла і свістала, яна выбіла з мяне ўсё, вусны сціснуліся, рукі зрабіліся як абцугі, і я ператварыўся ў шалёную язду, да беспрытомнасці абыякавы і бязмежна ўважлівы.
На павароце зад машыны занесла. Я некалькі разоў ірвануў руль у адваротным напрамку і зноў даў газу. На нейкі момант машына завісла, як паветраны шар, потым зноў набыла ўстойлівасць.
— Добра,— сказаў Кёстэр.
— Трапілі на мокрае лісце,— адказаў я і адчуў цеплыню палёгкі, якая заўсёды прыходзіць пасля небяспекі.
Кёстэр кіўнуў.
— Такая д’ябальшчына здараецца восенню на паваротах у лесе. Даць закурыць?
— Давай,— сказаў я.
Мы спыніліся і закурылі.
— Цяпер можна вяртацца,— сказаў потым Кёстэр.
Мы прыехалі ў горад, і я выйшаў з машыны.
— Добра, што мы пакаталіся, Ота. Усё прайшло.
— Наступны раз я табе пакажу яшчэ адзін спосаб упісвацца ў паварот,— сказаў ён.— Паварот з адначасовым тармажэннем. Але гэта робіцца толькі на сухой дарозе.
— Цудоўна, Ота. Дабранач.
— Дабранач, Робі.
«Карл» імкліва знік. Я пайшоў у дом. Я вельмі замарыўся, але супакоіўся. Сум мой прайшоў.
XXIII
У пачатку лістапада мы прадалі «сітраэн». Грошай хапіла, каб яшчэ нейкі час трымаць майстэрню, але наша становішча з кожным тыднем пагар-
шалася. Людзі на зіму ставілі машыны ў гаражы, каб зэканоміць на бензіне і падатках. Рамонт перападаў нам усё радзей. Праўда, мы так-сяк перабіваліся заробкамі на таксі, але грошай не хапала. Таму я вельмі ўзрадаваўся, калі гаспадар «Інтэрнацыяналя» прапанаваў мне са снежня пачаць зноў іграць у яго вечарамі на піяніна. Яму ў апошні час пашанцавала: саюз жывёлапра-
мыслоўцаў праводзіў свае штотыднёвыя сустрэчы ў адным з задніх пакояў «Інтэрнацыяналя»; іх прыклад пераняў саюз гандляроў коньмі, а потым, нарэшце, і таварыства па крэмацыі ў імя агульнаграмадскай карысці. Такім чынам, я мог пакінуць таксі Ленцу і Кёстэру, а мне і так добра было — я часта і без таго не ведаў, як мне забавіць вечар.
Пат пісала рэгулярна. Я чакаў яе пісьмаў, але не мог уявіць сабе, як яна жыве, і часам у змрочныя гразкія снежаньскія дні, калі нават аполудні не было па-сапраўднаму светла, мне здавалася, што я ўжо даўно страціў яе, што ўсяму канец. Здавалася, што з дня яе ад’езду прайшло бясконца шмат часу, і я не мог уявіць сабе, што яна вернецца. Потым надыходзілі вечары, напоўненыя цяжкой, дзікай журбой, калі нічога не дапамагала. Заставалася толькі сядзець і піць да раніцы з прастытуткамі і гандлярамі скацінай.
Гаспадар «Інтэрнацыяналя» атрымаў дазвол не зачыняць кафэ і на куццю. Халасцякі ўсялякіх таварыстваў адзначалі вялікае свята. Старшыня саюза гандляроў жывёлай, свінагандляр Стэфан Грыгаляйт ахвяраваў на свята двух малочных парасят і некалькі кумпякоў. Грыгаляйт — добрая душа — ужо два гады быў удавец. Яму захацелася правесці калядны вечар у кампаніі.
Гаспадар прыдбаў ёлку вышынёй у чатыры метры, якую паставілі побач са стойкай. Роза — аўтарытэт па стварэнні ўтульнай даверлівай атмасферы — узялася ўпрыгожваць ёлку. Ёй дапамагалі Марыон і Кікі, які ў адпаведнасці са сваімі схільнасцямі таксама меў адчуванне прыгожага. Гэтыя трое пачалі сваю працу аполудні. Яны навешалі процьму стракатых шароў, свечак і бліскучай паперы — дрэва ўрэшце выглядала шыкоўна. У знак асаблівай павагі да Грыгаляйта яны павесілі яшчэ шмат ружовых свінак з марцыпана.
Паполудні я прылёг на гадзінку-другую паспаць. Калі я прачнуўся, было цёмна. Я не адразу ачомаўся, каб зразумець: вечар цяпер ці раніца? Штосьці мне прыснілася, але я не мог прыпомніць што. Быццам я быў недзе далёка і, здавалася, пачуў, як за мной з шумам зачыніліся чорныя дзверы. Потым пачуў, што нехта стукае.
— Хто там? — адазваўся я.
— Я, пан Локамп.
Я пазнаў голас фраў Залеўскі.
— Заходзьце,— крыкнуў я.— Дзверы адчынены.
Клямка забразгала, і ў дзвярах я ўбачыў фраў Залеўскі, асветленую жоўтым святлом з калідора.
— Фраў Хасэ з’явілася,— прашаптала яна.— Хадзем хутка. Я не магу ёй сказаць.
Я не паварухнуўся. Мне трэба было зарыентавацца.
— Пашліце яе ў паліцыю,— сказаў я потым.
— Пан Локамп! — Фраў Залеўскі ўзмахнула рукамі.— Больш нікога няма. Вы мусіце дапамагчы мне. Вы ж хрысціянін!
У чатырсхкутніку дзвярэй яна была як чорны цень, які танцуе.
— Перастаньце,— незадаволена сказаў я.— Зараз іду.
Я выйшаў. Фраў Залеўскі чакала мяне ў калідоры.
— Яна ўжо што-небудзь ведае? — спытаў я.
Яна пахітала галавой і прыціснула хусцінку да вуснаў.
— А дзе яна?
— У былым сваім пакоі.
Каля дзвярэй кухні стаяла Фрыда, узмакрэлая ад хвалявання.
— На ёй капялюш са страусінымі пёрамі і брошка з брыльянтамі.
— Сачыце, каб гэтая ідыётка не падслухоўвала,— сказаў я фраў Залеўскі і ўвайшоў у пакой.
Фраў Хасэ стаяла каля акна. Калі я ўвайшоў, яна імкліва павярнулася. Відавочна, яна чакала кагосьці іншага. Я паводзіў сябе як дурань: мой першы позірк мімаволі быў скіраваны на капялюш і брошку. Фрыда мела рацыю: капялюш быў шыкоўны. Брошка — больш сціплая. Кабета прыбралася, быццам жадаючы паказаць камусьці, як добра ёй жывецца. Увогуле яна глядзелася нядрэнна. Ва ўсякім разе лепш, чым раней.
— Хасэ, мусіць, працуе і на куццю? — з’едліва спытала яна.
— He,— сказаў я.
— Дзе ж ён? У водпуску?
Яна падышла да мяне, круцячы сцёгнамі. У нос мне ўдарыў пах парфумы.
— А што вам трэба ад яго? — спытаў я.
— Упарадкаваць свае справы. Разлічыцца. Урэшце, мне належыць мая доля.
— He турбуйцеся,— сказаў я.— Цяпер вам належыць усё.
Яна ўтаропілася на мяне.
— Ён памёр,— сказаў я.
Лепш было б сказаць неяк інакш. He так паспешліва, падрыхтаваўшы. Але я не ведаў, як пачаць. Акрамя таго, мая галава была яшчэ пустая пасля сну. Пасля такога сну, прачнуўшыся, можна пакончыць жыццё самагубствам.
Фраў Хасэ стаяла пасярэдзіне пакоя, і, як ні дзіўна, у той момант, калі я ёй гаварыў, я вельмі яскрава бачыў, што яна, калі будзе падаць, ні аб што не ўдарыцца. Гэта было неверагодна, але я сапраўды больш нічога не бачыў і ні пра што не думаў.
Але яна не ўпала. Яна трымалася на нагах і пазірала на мяне.
— Так,— сказала яна,— так...— Толькі пёры на яе страусіным капелюшы ўздрыгвалі. I раптам — я не заўважыў, як гэта адбылося,— на маіх вачах гэта расфранчаная, напарфумленая кабета пачала старэць. Здавалася, што час, нібы навальнічны лівень, зваліўся на яе і кожная секунда была роўная году. Напружанасць знікла, урачыстасць згасла, твар азыз. Зморшчыны напаўзлі на яго, як чарвякі, і калі яна потым, няўпэўнена мацаючы рукамі, ухапілася за спінку крэсла і села, нібы баючыся нешта разбіць, перада мной была іншая жанчына — змораная, надломаная, старая...
— Што ў яго было? — спытала яна нерухомымі вуснамі.
— Ён памёр раптоўна,— сказаў я.
Яна не слухала. Яна ўзіралася на свае рукі.
— Што я цяпер буду рабіць? — мармытала яна.— Што мне цяпер рабіць?
Я крыху пачакаў. Я адчуваў сябе агідна.
— Нехта ж ёсць у вас, да каго вы можаце пайсці,— нарэшце сказаў я.— Вам лепш тут не заставацца. Ды вы і не хацелі заставацца тут.
— Цяпер усё змянілася,— адказала яна, не гледзячы на мяне.— Што ж мне цяпер рабіць...
— У вас жа, напэўна, нехта ёсць, хто чакае вас. Пайдзіце да яго і абмяркуйце ўсё з ім. А потым, пасля каляд, схадзіце ў паліцыю. Там усе дакументы і банкаўскія чэкі таксама. Вам трэба з’явіцца туды. Тады вы зможаце атрымаць грошы.
— Грошы, грошы,— прамармытала яна.— Якія грошы?
— Даволі шмат. Тысячу дзвесце марак прыблізна.
Яна ўзняла галаву. Раптам у яе вачах бліснула вар’яцтва.
— He,— зашыпела яна,— гэта няпраўда!
Я не адказаў.
— Скажыце, што гэта няпраўда,— прашаптала яна.
— Магчыма, гэта няпраўда. Але магчыма, што ён патаемна адкладваў на чорны дзень.
Яна ўстала. Яна раптам зусім змянілася. Яе рухі сталі аўтаматычнымі. Яна наблізіла свой твар да майго.
— Так, гэта праўда,— прашаптала яна.— Я адчуваю, што гэта праўда! Нягоднік! О, які нягоднік! Прымушае мяне пайсці на такое — і на табе! Але я вазьму іх і выкіну ўсё ў адзін вечар, проста на вуліцу, каб нічога ад іх не засталося. Нічога! Нічога!
Я маўчаў. 3 мяне хапіла. Пачатак яна перажыла, яна ведала, што Хасэ нежывы, а з астатнім няхай спраўляецца сама. Магчыма, яна яшчэ раз скаланецца, калі даведаецца, што ён павесіўся, але гэта — яе справа. Вярнуць ёй Хасэ — немагчыма.
Цяпер яна заплакала. Яна залівалася слязьмі. Яна галасіла тоненькім жалобным голасам, як дзіця. Гэта цягнулася даволі доўга. Я шмат заплаціў бы за магчымасць закурыць. Я не мог трываць чужыя слёзы.
КНІГІ ОНЛАЙН
