Тры таварышы
Эрых Марыя Рэмарк
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 367с.
Мінск 1994
— Мне кепска,— сказаў мне Георгі.
— Пайшлі выйдзем.
Я завёў яго ў прыбіральню, а сам сеў у фае пачакаць. Саладжавы пах свечак мяшаўся з пахам хвойных іголак, якія згаралі, патрэскваючы.
I раптам мне здалося, быццам я пачуў лёгкія любімыя крокі, быццам адчуў цёплае дыханне і ўбачыў перад сабой вочы...
— Пракляцце! — сказаў я і ўстаў.— Што са мной робіцца?
У той самы момант я пачуў магутны рык.
•— Потэр! Брава! Алозіус!
Перамагла крэмацыя.
У заднім пакоі дымілі цыгары. Разносілі каньяк. Я ўсё яшчэ сядзеў каля стойкі. Дзяўчаты выйшлі з-за стала, аб нечым энергічна шушукаючыся.
— Што ў вас там? — спытаў я.
— Для нас таксама ёсць падарункі,— адказала Марыон.
— Ах, вось што.
Я прыхіліў галаву да стойкі і падумаў: чым цяпер займаецца Пат? Я ўявіў сабе залу санаторыя, камін, у якім палае агонь, і Пат за сталом каля акна з Хэльгай Гутман і іншымі людзьмі. Усё было так даўно. Часам я думаў, што аднойчы прачнуся, а ўсё былое прайшло, забыта, знікла. Няма нічога надзейнага — нават успамінаў.
Зазвінеў званок. Дзяўчаты, нібы чародка спалоханых курэй, пабеглі ў більярдную. Там стаяла Роза са званочкам у руцэ. Яна кіўнула, каб і я падышоў. Пад маленькай ёлачкай на більярдным стале стаялі талеркі, накрытыя шаўковай паперай. На кожнай ляжалі скрутачкі з падарункамі і паперкі з надпісамі. Дзяўчаты ўручалі іх адна адной. Роза ўсё падрыхтавала. Падарункі яна атрымала гатовыя ад дзяўчат і расклала іх на талеркі.
Дзяўчаты ўсхвалявана залапаталі, спяшаючыся, як дзеці, хутчэй паглядзець, што ім дасталося.
— А ты не хочаш узяць сваю талерку? — спытала Роза.
— Якую талерку?
— Тваю. Табе ж таксама ёсць падарунак.
I сапраўды, маё імя таксама было напісана шыкоўным рандо, двума колерамі — чырвоным і чорным. Яблыкі, арэхі, апельсіны, ад Розы вязаны жакет, ад гаспадыні — травяніста-зялёны гальштук, ад Кікі — ружовыя шкарпэткі са штучнага шоўку, ад прыгажуні Валі — скураная дзяга, ад кельнера Алоіса — паўбутэлькі рому, ад Марыон, Ліны і Лілі — паўтузіна хусцінак, а ад гаспадара — дзве бутэлькі
каньяку.
— Дзеці,— сказаў я.— Дзеці, гэта ж зусім нечакана.
— Сюрпрыз? — усклікнула Роза.
— Як піць даць.
Я стаяў сярод іх, разгублены і, дальбог, крануты да глыбіні душы.
— Дзеці,— сказаў я.— Ці ведаеце вы, калі я апошні раз атрымліваў падарункі? Я ўжо і сам не памятаю. Гэта, мусіць, было да вайны. А ў мяне няма нічога вам.
Усе былі бязмежна радыя, што мяне так здорава ўразілі.
— За тое, што ты нам заўсёды нешта іграў,— сказала Ліна, чырванеючы.
— Сапраўды, зайграй нам што-небудзь, вось і будзе твой падарунак,— заявіла Роза.
— Што захочаце,— сказаў я.— Усё, што захочаце.
— Зайграй «Маю маладосць»,— крыкнула Марыон.
— He, што-небудзь вясёлае,— не пагадзіўся Кікі.
На яго не звярнулі ўвагі. Яго як «гома» ўвогуле ўсур’ёз не прымалі. Я сеў да піяніна і зайграў. Усе заспявалі.
Песеньку вясны Ветры прыняслі... Маладыя сны, А ці вы былі?
Гаспадыня выключыла ўсе электралямпачкі. Заставалася толькі святло ад свечак. Нібы далёкая крынічка ў лесе, ціха булькатаў піўны кран, а пласкаступы Алоіс блукаў на заднім плане, нібы чорны Пан. Я пачаў другі куплет. 3 ззяючымі вачыма, з добрымі тварамі мяшчанак дзяўчаты стоўпіліся вакол піяніна. I — вось дык дзіва! — нехта заплакаў горкімі слязьмі. Гэта быў Кікі — салодкі Кікі з Люкенвальдэ.
Ціха адчыніліся дзверы з вялікай залы. Пад меладычны напеў сюды гужам уплыў хор на чале з Грыгаляйтам, які курыў чорную бразільскую цыгару. Спевакі выстраіліся за дзяўчатамі.
3 дому я пайшоў —
Свет багаты цвіў, А вярнуўся зноў — Ён пустэльны быў...
Ціха адгучаў хор.
— Выдатна,— сказала Ліза.
Роза запаліла бенгальскія агні. Яны шыпелі і стралялі іскрамі.
— Добра, а цяпер што-небудзь вясёленькае! — усклікнула яна.— Трэба падбадзёрыць Кікі.
— I мяне таксама,— сказаў Стэфан Грыгаляйт.
У адзінаццаць гадзін прыйшлі Кёстэр і Ленц. Мы з бледным Георгі селі за стол каля стойкі. Георгі далі некалькі сухарыкаў, каб паставіць яго на ногі. Неўзабаве пасля гэтага Ленц растварыўся ў шумнай кампаніі жывёлапрамыслоўцаў. Праз пятнаццаць хвілін мы ўбачылі яго з Грыгаляйтам каля стойкі. Яны скрыжавалі рукі і пілі на брудэршафт.
— Стэфан! — прадставіўся Грыгаляйт.
— Готфрыд! — адказаў Ленц, і яны выпілі па чарцы каньяку.
— Я прышлю табе заўтра крывяной і лівернай каўбасы. Добра, Готфрыд?
— Цудоўна! — Ленц ляпнуў яго па плячы.— Добра, стары Стэфан!
Стэфан ззяў.
— Ты так добра смяешся,— гаварыў ён у захапленні.— Я люблю, хто так прыгожа смяецца. Я занадта хутка паддаюся суму, гэта мая слабасць.
— I мая! — адказаў Ленц.— Вось таму я і смяюся. Хадзем, Робі, выпі з намі чарку за бясконцы сусветны смех!
Я падышоў да іх.
— Што з тым хлопцам?— спытаў Стэфан і паказаў на Георгі.— У яго вельмі сумны выгляд.
— Яго лёгка зрабіць шчаслівым,— сказаў я.— Яму патрэбна толькі крыху працы.
— Задачка,— адказаў Стэфан.— На сённяшні дзень.
— Ён гатовы на любую працу.
— Сёння ўсе на ўсё гатовыя,— Стэфан працверазеў.
— Хлопцу трэба 75 марак у месяц.
— Глупства. Столькі яму не хопіць.
— Яму хопіць,— сказаў Ленц.
— Готфрыд,— адказаў Грыгаляйт,— я стары п’яніца. Добра. Але праца — справа сур’ёзная. Яе нельга сёння даць, а заўтра забраць. Гэта яшчэ горш, чым ажаніць чалавека, а заўтра зноў адабраць жонку. Але калі хлопец сумленны і задаволіцца сямюдзесяццю пяцю маркамі, яму пашанцавала. Няхай прыйдзе да мяне ў аўторак у восем гадзін. Мне патрэбен памочнік на ўсякую бегатню па справах саюза і ўсякае такое. Акрамя платы атрымае тады-сяды пакунак мяса. Здаецца, яму не пашкодзіла б крыху падсілкавацца.
— Гэта цвёрдае слова? — спытаў Ленц.
— Слова Стэфана Грыгаляйта.
— Георгі,— усклікнуў я,— падыдзі сюды.
Даведаўшыся, у чым справа, ён закалаціўся. Я вярнуўся да Кёстэра.
— Паслухай, Ота,— сказаў я,— ты хацеў бы пачаць жыццё яшчэ раз спачатку, калі б было можна?
— Яшчэ раз гэтаксама?
Ну.
— He,— сказаў Кёстэр.
— I я — не,— сказаў я.
Гэта здарылася праз тры тыдні, халодным студзеньскім вечарам. Я сяДЛ" ТТ Т дзеў у «Інтэрнацыяналі» і гуляў з гасI у падаром у «дваццаць адно». Шынок быў пусты, нават прастытуткі не прыйшлі. У горадзе было неспакойна. Па вуліцы ўвесь час праходзілі калоны — адны маршыравалі пад аглушальныя вайсковыя маршы, другія, спяваючы «Інтэрнацыянал». Потым зноў цягнуліся доўгія маўклівыя калоны з лозунгамі, якія патрабавалі працы і хлеба. Шматлікія ногі адбівалі крок на асфальце, быццам гэта ішоў вялізны няўмольны гадзіннік. Пад вечар паміж забастоўшчыкамі і паліцыяй адбылася сутычка, у час якой дванаццаць чалавек былі паранены. Цяпер уся паліцыя была ў баявой гатоўнасці. На вуліцах завывалі сірэны паліцэйскіх машын.
— Няма спакою,— сказаў гаспадар і адкрыў карты. У яго было шаснаццаць.— Вайна скончылася, а спакою няма і няма. А мы ж толькі і марылі пра спакой. Вар’яцкі свет!
У мяне было семнаццаць, і я забраў банк.
— Свет не звар’яцеў,— сказаў я.— Людзі звар’яцелі.
Алоіс, які стаяў за крэслам гаспадара і «хварэў» за яго, запратэставаў:
— Яны не звар’яцелі, проста сквапныя. Зайздросцяць адзін аднаму. Ад таго, што ўсяго шмат, у большасці няма нічога. Уся справа ў размеркаванні.
— Вядома,— сказаў я і, узяўшы дзве карты, спасаваў.— Але такое становішча існуе ўжо некалькі тысяч гадоў.
Гаспадар адкрыўся. У яго было пятнаццаць. Ён з адчаем зірнуў на мяне. Потым прыкупіў туза. Перабор. Я адкрыў свае карты. У мяне было толькі дванаццаць ачкоў, і з пятнаццаццю ён выйграў бы.
— Д’ябальшчына! Я кідаю гуляць,— лаяўся ён.— Які подлы блеф. Я падумаў, што ў вас не менш васемнаццаці.
11—2088 305
Алоіс штосьці прагундосіў.
Я забраў грошы. Гаспадар пазяхнуў і паглядзеў на гадзіннік.
— Скора адзінаццаць. Здаецца, трэба зачыняць. Больш ужо ніхто не прыйдзе.
— Хтосьці ідзе,— сказаў Алоіс.
Дзверы адчыніліся. Гэта быў Кёстэр.
— Ёсць навіны, Ота?
Ён кіўнуў галавой.
— Бойка ў залах «Барусіі». Двое цяжка параненых, некалькі дзесяткаў лёгка параненых і каля сотні арыштаў. Дзве перастрэлкі ў паўночнай частцы горада. Адзін паліцэйскі забіты. He ведаю, колькі параненых. Ну, галоўнае, відаць, пачнецца толькі зараз, калі закончацца вялікія сходы. Ты ўжо закончыў?
— Так,— сказаў я.— Мы ўжо хацелі канчаць.
— Тады пайшлі.
Я зірнуў на гаспадара. Ён кіўнуў.
— Тады прывітанне,— сказаў я.
— Бывайце,— адказаў гаспадар.— Паасцеражыцеся.
Мы выйшлі. На вуліцы пахла снегам. Усюды ляжалі лістоўкі, падобныя да вялікіх мёртвых белых матылёў.
— Готфрыда няма,— сказаў Кёстэр.— Дзесьці тырчыць на адным з гэтых сходаў. Я чуў, што іх будуць разганяць, і думаю, што яшчэ ўсяго будзе. Было б добра захапіць яго да канца. Ён жа не стрымаецца.
— Ты ведаеш, дзе ён? — спытаў я.
— He дакладна. Але, напэўна, на адным з трох галоўных сходаў. Трэба зазірнуць на іх. Готфрыда лёгка пазнаць па яго вогненнай шавялюры.
— Добра.— Мы селі ў машыну і панесліся ў «Карле» да рэстарана, дзе праходзіў адзін сход.
На вуліцы стаяў грузавік з паліцэйскімі. Раменьчыкі фуражак былі апушчаны. Рулі карабінаў матава паблісквалі ў святле ліхтароў. 3 вокнаў звісалі стракатыя сцягі. Каля ўвахода тоўпіліся людзі ў форме. Амаль усе маладыя.
Мы купілі два білеты, адмовіўшыся ад брашур, не кінуўшы ніводнага пфеніга ў скарбонкі і не аб’яўляючы сваёй партыйнай прыналежнасці. Мы зайшлі ў залу. Яна была запоўнена і добра асветлена, каб адразу выявіць, хто падае голас з месца. Мы спыніліся каля ўвахода, і Кёстэр, у якога быў вельмі востры зрок, пачаў разглядаць рады.
На подыуме стаяў дужы каржакаваты мужчына і гаварыў. У яго быў гучны грудны голас, які быў добра чуваць у зале. Гэта быў голас, які пераконваў, калі нават не асабліва ўдумвацца ў сэнс прапановы. А сэнс быў лёгка зразумелы. Чалавек нязмушана хадзіў па сцэне, рабіў скупыя жэсты, час ад часу выпіваў глыток вады і жартаваў. Потым ён раптам моўчкі спыняўся, паварочваўся тварам да публікі і змененым рэзкім голасам высякаў сказ за сказам, ён выдаваў ісціны, усім вядомыя,— пра беднасць, пра голад, пра беспрацоўе, усё больш распаляючыся, вабячы за сабой слухачоў. Урэшце ён палка шпурнуў у залу: «Далей так быць не можа! Патрэбны перамены!»
Публіка шалёна пляскала і крычала, быццам перамены ўжо наступілі. Чалавек на сцэне чакаў, пакуль супакояцца. Яго твар блішчаў. А потым наступіла галоўнае — шырока, пераканаўча, нястрымна: абяцанні за абяцаннямі, цэлы град абяцанняў, і над галовамі слухачоў з’яўляўся купал раю, казачна стракаты, як латарэя, дзе ўсе нумары — выйгрышныя, дзе кожны знойдзе сваё асабістае шчасце і асабістыя правы і асабістую помсту.
КНІГІ ОНЛАЙН
