Тры таварышы
Эрых Марыя Рэмарк
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 367с.
Мінск 1994
— Адкуль вы такая, казачная? Я ж увесь час назіраў за дзвярыма.
Яна паказала направа.
— Там ёсць яшчэ адны дзверы. Але я спазнілася. Вы даўно чакаеце?
— He, дзве-тры хвіліны, не болей. Я таксама толькі што прыйшоў.
Аматаркі кавы за маім сталом прыціхлі. Я адчуў, як патыліцу свідруюць пагардлівыя позіркі чатырох салідных маці.
— Застанемся тут? — спытаў я.
Дзяўчына хутка зірнула на стол. Вусны яе таргануліся. Яна весела зірнула на мяне.
— Баюся, што кавярні ўсюды аднолькавыя.
Я пахітаў галавой.
— Найлепшыя тыя, дзе нікога няма. Вось гэтая — нёйкая д’ябальская забягалаўка, тут заражаешся комплексам непаўнацэннасці. Найлепш пайсці куды-небудзь у бар.
— У бар? Няўжо бываюць бары, якія працуюць сярод белага дня?
— Ёсць адзін,— сказаў я.— Ва ўсякім разе там вельмі спакойна. Калі вы не супроць...
— Для разнастайнасці...
Я зірнуў на яе. Адразу я не змог зразумець, што яна мае на ўвазе. Я не супроць іроніі, але не ў свой адрас. На душы ў мяне было нядобра.
— Тады пайшлі,— сказала яна.
Я паклікаў кельнера.
— Тры двайных каньякі,— гыркнуў гэты пугач такім голасам, быццам патрабаваў разлік з нябожчыка ў магіле.— Тры трыццаць!
Дзяўчына павярнулася да мяне.
— Тры каньякі за тры мінуты? Нядрэнны тэмп!
— Два я выпіў учора.
— Які хлус,— прашаптала атлетка за маёй спіной. Ёй абрыдла маўчаць.
Я павярнуўся і пакланіўся.
— Блаславёных каляд, панны.
Я хутка выйшаў.
— Вы паспрачаліся? — спытала мяне дзяўчына на вуліцы.
— Нічога асаблівага. Раблю нядобрае ўражанне на салідных дам.
— Я таксама,— сказала яна.
Я глянуў на яе. Здавалася, яна з’явілася з іншага свету. Я ніяк не мог сабе ўявіць, хто яна і як жыве.
У бары я аказаўся ў сваёй стыхіі. Калі мы ўвайшлі, Фрэд, бармен, стаяў за стойкай і да бляску цёр вялікія чаркі. Ён павітаўся са мной, як быццам бачыў мяне ўпершыню, а не цягнуў два дні назад на сабе дадому. У яго была выдатная школа і вялізны вопыт. Толькі адзін столік быў заняты. Там сядзеў, як заўсёды, Валянцін Хаўзер. Я ведаў яго яшчэ з вайны. Мы былі ў адной роце. Праз загараджальны агонь ён прынёс мне аднойчы пісьмо на перадавую, падумаўшы, што яно ад маёй маці. Ён ведаў, што я чакаю пісьма, бо маці перанесла аперацыю. Але ён памыліўся — гэта быў усяго толькі рэкламны лісток пра падшлемнікі
з крапіўнай тканіны. Калі ён вяртаўся назад, яго паранілі ў нагу. Неўзабаве пасля вайны Валянцін атрымаў спадчыну.
3 таго часу ён яе прапіваў. Ён сцвярджаў: ён п’е за тое, што ацалеў. Няважна, што ўжо прайшло шмат гадоў. На яго думку, такое свята можа цягнуцца вечна. Ён быў адзін з тых, у каго вельмі трывалая памяць на вайну. Іншыя шмат пра што забыліся. Ён жа памятаў кожны дзень і кожную гадзіну.
Я заўважыў, што ён ужо шмат выпіў. Цяпер ён з адсутна-задумлівым позіркам сядзеў у кутку. Я памахаў рукой.
— Салют, Валянцін.
Ён зіпнуў і кіўнуў.
— Салют, Робі!
Мы селі ў кутку. Падышоў бармен.
— Што вып’ем? — спытаў я дзяўчыну.
— Мусіць, марціні,— адказала яна.— Сухога марціні.
— У гэтым Фрэд спецыяліст,— сказаў я.
Фрэд дазволіў сабе ўсмешку.
— Мне, як заўсёды,— сказаў я.
У бары панавалі прахалода і паўзмрок. Пахла разлітым джынам і каньяком. Гэты востры водар напамінаў пах ядлоўцу і хлеба. Пад столлю вісеў драўляны макет парусніка. Сцяну за стойкай упрыгожвала медная чаканка. Няяркае святло люстры стварала на ёй чырвоныя водблескі, як быццам у ім адлюстроўваўся падземны агонь. Гарэлі толькі дзве лямпачкі ў маленькіх каваных бра — адна каля Валянціна і адна каля нас. На іх былі жоўтыя папяровыя абажуры, зробленыя са старых геаграфічных карт — вузкія, асвечаныя часткі свету.
Я быў крыху збянтэжаны і не ведаў, з чаго пачаць размову. Я ж увогуле не ведаў гэтай дзяўчыны і чым больш глядзеў на яе, тым больш чужой яна мне здавалася. Я даўно ўжо ні з кім так не сядзеў, я страціў навык. Больш практыкі ў мяне было ў абыходжанні з мужчынамі. Там, у кавярні, для мяне было зашмат шуму, а цяпер, тут, раптам здалося занадта ціха. Кожнае слова дзякуючы цішыні набывала такую важкасць, што цяжка было размаўляць нязмушана. Мне ўжо здавалася, што лепш было б вярнуцца ў кавярню.
Фрэд прынёс чаркі. Мы выпілі. Ром быў моцны і свежы. У яго быў смак сонца. Гэты было якраз тое, што ўтрымлівала. Я выпіў чарку і адразу зноў аддаў яе Фрэду.
— Вам тут падабаецца? — спытаў я.
Дзяўчына кіўнула.
— Лепш, чым у той кавярні?
— Я ненавіджу кавярні,— сказала яна.
— Чаму ж менавіта там мы павінны былі сустрэцца? — спытаў я здзіўлена.
— He ведаю.— Яна зняла шапачку.— Іншае не прыйшло ў галаву.
— Тым лепш, што вам тут падабаецца. Мы часта бываем тут. Вечарам тут амаль што наш дом.
Яна засмяялася.
— Ці не сумна гэта?
— He,— сказаў я.— Адпавядае часу.
Фрэд прынёс мне другую чарку. Ён паклаў на стол у дадатак зялёную «гавану».
— Ад пана Хаўзера.
Валянцін кіўнуў са свайго кутка і падняў чарку.
— 31 ліпеня 17-га года, Робі,— сказаў ён, запінаючыся.
Я кіўнуў яму і падняў чарку ў адказ.
Яму заўсёды хацелася піць за чыёсьці здароўе. Бывала, што вечарам я сустракаў яго, калі ён піў да месяца або да бярозавага куста каля вясковага шынка. А потым ён прыпамінаў якісьці дзень з акопнага жыцця, калі было асабліва цяжка, і быў удзячны за тое, што выжыў і можа сядзець тут.
— Гэта мой сябра,— сказаў я дзяўчыне.— Таварыш па акопах. Ён — адзіны знаёмы мне чалавек, які з вялізнага няшчасця зрабіў сабе маленькае шчасце. Ён не ведае, што рабіць са сваім жыццём, таму ён проста радуецца, што жывы.
Яна ў задуменні глянула на мяне. Палоска святла коса перакрэсліла ёй лоб і рот.
— Гэта мне зразумела,— сказала яна.
Я зірнуў на яе.
— Як вы можаце зразумець? Вы замаладая для гэтага.
Яна засмяялася. Гэта была лёгкая, трапяткая ўсмешка — смяяліся толькі вочы. Твар амаль зусім не змяніўся, ён толькі пасвятлеў, нібы засвяціўся з сярэдзіны.
— Замаладая,— сказала яна.— Што гэта за слова? Мне здаецца, нельга быць замаладым. Заўсёды — занадта стары.
Я хвіліну памаўчаў.
— Тут ёсць процьма контраргументаў,— запярэчыў я і падаў Фрэду знак прынесці што-небудзь выпіць.
Дзяўчына была такая ўпэўненая і натуральная. Я адчуваў сябе каля яе бервяном. Мне весці б лёгкую, гуллівую размову, такую размову, якая звычайна прыдумваецца толькі потым, калі застаешся адзін. Гэтак размаўляць умеў
Ленц. А я рабіўся ў такіх выпадках няўклюдным і цяжкім. Готфрыд не без падставы сцвярджаў, што як субяседнік я недзе на ўзроўні паштовага сакратара.
На шчасце, Фрэд ведаў сваю справу. Ён прынёс мне замест маленькага напарстка сапраўдны кілішак, напоўнены па край. Цяпер яму не трэба будзе бегаць туды-сюды, ды і не так будзе кідацца ў вочы, колькі я п’ю. Мне неабходна было выпіць, інакш я не мог пазбавіцца ад гэтай гнятлівай цяжкасці.
— Можа, заказаць яшчэ марціні? — спытаў я дзяўчыну.
— А што вы п’яце?
— Ром.
Яна зірнула на мой бакал.
— Тое ж самае вы пілі і надоечы.
— Так,— адказаў я.— Я звычайна п’ю ром.
Яна пахітала галавой.
— He магу ўявіць сабе, што нехта знаходзіць смак.
— Які ў ім смак, я ўжо даўно забыўся,— сказаў я.
Яна зірнула на мяне.
— Навошта ж вы тады п’яце?
— Ром,— сказаў я, узрадаваўшыся, што знайшлася тэма гаворкі,— ром п’юць не дзеля смаку. Ён не проста пітво, ён хутчэй за ўсё — сябра. Сябра, які аблягчае ўсё. Ён змяняе свет. Вось чаму п’юць...— Я адсунуў ад сябе келіх.— Але ці заказаць вам яшчэ марціні?
— Лепш рому,— сказала яна.— Мне таксама хочацца пакаштаваць.
— Добра,— адказаў я.— Але не гэтага. Гэты напачатак занадта цяжкі... Прынясі кактэйль «бакардзі»,— крыкнуў я Фрэду.
Фрэд прынёс келіхі. Да кактэйля ён падаў салёны міндаль і смажаныя зярняты кавы.
— Пакінь тут бутэльку,— сказаў я.
Паступова ўсё набыло адчувальнасць і бляск. Знікла няўпэўненасць, словы нараджаліся самі, і я больш не звяртаў увагі на тое, што гавару. Я піў і адчуваў, як мяне накрывае вялікая мяккая хваля, як пустая шарая гадзіна напаўняецца вобразамі і, нібы ў казцы, над абыякавымі шэрымі ўчасткамі быцця з’яўляецца бязгучны шэраг летуценняў. Сцены бара расхінуліся, і ўжо гэта быў не бар, а куток свету, прытулак, паўзмрочны акоп, вакол якога грымела адвечная бітва хаосу і дзе мы бяспечна сядзелі,
прыгнаныя загадкавым ветрам змяркання. Дзяўчына скурчылася ў сваім крэсле, чужая і таямнічая, як занесеная сюды з другога жыцця. Я чуў, што нешта гавару, але здавалася, што гавару не я, а нехта іншы, той, кім я хацеў бы стаць. Словы ўжо не адпавядалі думкам, яны зрушваліся, яны пранікалі ў іншыя, больш стракатыя сферы, чым тыя, у якіх адбываліся дробныя падзеі майго жыцця. Я ведаў, што яны ўжо не былі праўдзівыя, што яны — выдумка і хлусня, але мне было ўсё роўна — праўда — безуцешная і бляклая, і толькі пачуццё і адбіткі мары — жыццё...
На медзі бара адбівалася святло. Час ад часу Валянцін падымаў чарку і мармытаў сабе пад нос дату. За сцяной прыглушана шумела вуліца. Гул машын напамінаў крыкі драпежных птушак. Вуліца ўрывалася ў пакой, калі хтонебудзь адчыняў дзверы. Яна ўскрыквала, як зайздрослівая сварлівая старая кабета.
Ужо сцямнела, калі я праводзіў Патрыцыю Хольман дадому. Я паволі вяртаўся. Раптам я адчуў сябе адзінокім і пустым. Церусіў дробны дожджык. Я прыпыніўся каля вітрыны. Цяпер я заўважыў, што выпіў зашмат. He таму, што я хістаўся_. я адчуваў гэта выразна.
Мне раптам зрабілася невыносна горача. Я расшпіліў плашч і ссунуў капялюш на патыліцу. Чорт! Зноў я завёўся. Што я ёй наплёў? Я не адважваўся нават прыпамінаць. Я ўжо нічога не памятаў, гэта было горш за ўсё. Тут, аднаму, на халоднай вуліцы, дзе гулі аўтобусы, усё выглядала зусім інакш, чым у паўзмроку бара. Я праклінаў сябе. Зайздроснае ўражанне, пэўна, вынесла ад мяне дзяўчына! Ёй жа, пэўна, кінулася ў вочы. Сама ж яна амаль нічога не піла. На развітанне яна так дзіўна паглядзела на мяне...
Божа літасцівы! Я павярнуўся і сутыкнуўся з тоўстым нізенькім чалавекам.
— Ну! — сказаў я раз’юшана.
— Разуйце свае глядзелкі, вы — казёл набіты! — брахнуў ён.
Я ўтаропіўся ў яго.
— Мусіць, даўно людзей не бачылі, ці што? — гаўкаў ён. Ён мне трапіў пад гарачую руку.
— Людзей бачыў,— сказаў я,— а вось піўных бочак на • шпацыры — не.
Таўстун не мог апамятацца. Ён стаяў і надзімаўся.
— Ведаеце што? — зашыпеў ён.— Ваша месца ў звярынцы. Летуценным кенгуру няма чаго рабіць на вуліцы.
КНІГІ ОНЛАЙН
