КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
ШКОЛЬНАЯ БІБЛІЯТЭКА ТЫСЯЧА I АДНА НОЧ ШКОЛЬНАЯ БІБЛІЯТЭКА ТЫСЯЧАIАДНА НОЧ АРАБСКІЯ НАРОДНЫЯ КАЗКІ (Выбранае) Мінск “Беларуская навука” 1998 УДК 892.7-3+398.2(=927) ББК 82.3(5) Т93 Серыя заснавана ў 1966 годзе Друкуецца паводле выдання: Тысяча н одна ночь. йзбранные сказкн/ Пер. е араб. М. Салье. — Омск: “Кннжное нздательство”, 1989. 544 с. Укладанне, каментарый, пасляслоўе і пераклад на беларускую мову Алы Канапелькі Для сярэдняга і старэйшага школьнага узросту Тысяча і адна ноч: Араб. нар. казкі: Выбранае: Т93 Для сярэд. і стар. шк. узросту/ Уклад., камент., пасляслоўе і пер. на бел. мову А. Канапелькі. — Мн.: Беларуская навука, 1998. — 543 с. — (Школьная бібліятэка). ISBN 985-08-0237-5. Гэта першае выданне арабскіх казак на беларускай мове. У кнігу ўваншлі выбраныя творы са збору арабскай народнай прозы, што стваралася на працягу стагоддзяў многімі пакаленнямі. УДК 892.7-3+398.2(=927) ББК 82.3(5) ISBN 985-08-0237-5 © Афармленне. Выдавецтва “Беларуская навука”, 1998 УСТУП Слава Алаху, Богу Сусвету! Прывітанне і благаславенне пану пасланых, гаспадару і ўладару нашаму Мухамеду'! Няхай Алах благаславіць яго і няхай прывітае благаславеннем і вітаннем вечным да самага Суднага дня! А пасля таго: сапраўды, сказанні пра першыя пакаленні сталі павучаннем для наступных, каб бачыў чалавек, якія падзеі адбыліся з іншымі, і навучаўся. I каб ён спасцігаў паданні пра мінулыя народы і тое, што здарылася з імі, і ўстрымліваўся ад граху. Хвала ж таму, хто зрабіў сказанні пра старажытных урокам для народаў наступных! Да такіх сказанняў адносяцца і аповяды, якія называюцца “Тысяча і адна ноч”, і ўзвышаныя аповесці і прытчы, якія тут. Апавядаюць у паданнях народаў аб тым, што было і даўно мінула (а Алах больш дасведчаны ў невядомым, і прамудры, праслаўлены, і самы шчодры, і міласэрны, і літасцівы), што ў старажытныя часы і мінулыя стагоддзі быў на астравах Індыі і Кітая* цар з цароў роду Сасана*, уладар войскаў, варты, чэлядзі і слуг. I было ў яго два сыны, старэйшага звалі Шахрыяр, які пасля смерці бацькі стаў цараваць замест яго. „ ...I так адбылося, што з гадамі цар Шахрыяр зрабіуся злосным і жорсткім. Кожны дзень ён браў сабе ў жонкі маладую дзяўчыну, а на раніцу забіваў яе. Бацькі хавалі ад цара Шахрыяра сваіх дачок і ўцякалі з імі ў іншыя краі. Хутка ў гэтым горадзе з усіх дзяўчат засталася толькі адна — дачка візіра*, галоўнага дарадчыка цара, — Шахразада. I вось цар загадаў свайму візіру прывесці да яго, як звычайна, дзяўчыну. Візір пайшоў шукаць яе, але не змог знайсці. Сумны, ён вярнуўся дамоў, баючыся царскага гневу. А ў візіра было дзве дачкі: старэйшая — Шахразада і малодшая — Дуньязада. Старэйшая чытала кнігі, летапісы і жыцці старажытных цароў, паданні пра даўнія народы. Яна сабрала тысячу летапісных кніг пра мінулыя часы, колішніх цароў і паэтаў. — Ад чаго ты сумны і якім замаркочаны клопатам? — спыталася яна ў бацькі. — Бо сказаў жа нехта аб гэтым: Спасцігні мудрых слоў красу: “0 ты, хто сум хавае, На гэтым свеце ўсё: і сум, I радасць — прамінае!” Калі візір пачуў ад сваёй дачкі такія словы, ён расказаў ёй усё, што здарылася ў яго з царом. I Шахразада ўсклікнула: — Заклінаю цябе Алахам, татачка, аддай мяне за гэтага цара. I тады або я застануся жыць, або стану выкупам за дачок мусульман і выратую іх ад цара. — Заклінаю цябе Алахам, — усклікнуў візір, — не рызыкуй так небяспечна! Але Шахразада сказала: — Гэта непазбежна павінна быць. I тады візір сабраў яе і адвёў да цара Шахрыяра. A Шахразада падвучыла сваю малодшую сястру: — Калі я прыйду да цара, я пашлю па цябе, а ты, калі прыйдзеш, скажы: “0 сястра, пагавары з намі і раскажы нам што-небудзь, каб скараціць бяссонную ноч”. I я раскажу табе штосьці, у чым будзе, па волі Алаха, наша вызваленне. I вось візір, бацька Шахразады, прывёў яе да цара, і цар, пабачыўшы яго, спытаў: — Прывёў ты мне тую, што трэба? I візір адказаў: — Так. Калі цар сустрэўся з Шахразадай, яна пачала плакаць, і тады ён спытаўся: — Што з табой? Шахразада сказала: 0 цар, у мяне ёсць маленькая сястра, і я хачу з ёй развітацца. I цар тады паслаў па Дуньязаду. Яна прыйшла да сястры, абняла яе і села на падлозе каля ложка. Яны сталі размаўляць, і малодшая сястра сказала Шахразадзе: — Заклінаю цябе Алахам, сястра, раскажы нам штонебудзь, каб сталі карацейшымі бяссонныя гадзіны ночы. 3 любоўю і задавальненнем, калі дазволіць мне дастойнейшы цар. Пачуўшы гэтыя словы, цар, які пакутаваў ад бяссоння, абрадаваўся, што паслухае расказ, і дазволіў. КАЗКА ПРА КУПЦА IДУХА Першая ноч Шахразада сказала: Расказваюць, о шчаслівы цар, што быў адзін купец між купцоў, і быў ён вельмі багаты, вёў вялікія справы ў розных краях. Аднойчы ён накіраваўся ў нейкую краіну вяртаць пазыкі. Спёка адолела яго, і тады ён прысеў пад дрэвам, выняў з мяшка пры сядле кавалачак хлеба і фінікі і пачаў іх есці. З’еў фінік, а каменьчык ад яго выкінуў. Раптам бачыць — перад ім іфрыт* аграмаднага росту, і ў руках ён трымае аголены меч. Іфрыт наблізіўся да купца і сказаў: м Падымайся, я заб’ю цябе, як ты забіў майго сына! — Як жа я забіў твайго сына? — спытаўся купец. Іфрыт адказаў: _ — Калі ты з’еў фінік і кінуў каменьчык, ён патрашу майму сыну ў грудзі, і сын памёр у той жа момант. Сапраўды, мы належым Алаху і да яго вяртаемся! усклікнуў купец. — Няма моцы і сілы ні ў кога, акрамя Алаха, высокага, вялікага! Калі я забіў твайго сына, то забіў неспадзявана. Я хачу, каб ты дараваў мне! ~ — Я абавязкова павінен цябе забіць, — адказаў джын. Ён схапіў купца і паваліў на зямлю, і ўзняў ужо меч, каб ударыць яго. Але купец заплакаў і ўсклікнуў. — Аддаю сябе ў рукі Алаха! Тады джын сказаў яму: — Скараці твае словы! Клянуся Алахам, я абавязкова заб’ю цябе! I купец адказаў: — Ведай, о іфрыт, піто на мне ляжыць доўг. У мяне ёсць многа грошай, і дзеці, і жонка, і чужыя залогі. Дазволь мне вярнуцца дадому, я аддам доўг і прыйду да цябе на пачатку года. Я абяцаю табе і клянуся Алахам, што вярнуся назад, і ты зробіш са мною, што захочаш. I Алах табе паручыцель у тым, што я гавару. Джын заручыўся клятвай купца і адпусціў яго, а купец вярнуўся ў свой край, закончыў усе справы, аддаўшы кожнаму тое, што быў вінен. Ён расказаў жонцы і дзецям, што здарылася, падрыхтаваў завяшчанне і жыў з імі да канца года. А потым абмыўся, узяў свой саван і, развітаўшыся з сям’ёю, суседзямі і ўсімі сваякамі, пайшоў да іфрыта. У першы дзень новага года ён дайшоў да таго гаю, дзе ўпершыню сустрэўся з іфрытам. Калі купец у чаканні джына сядзеў і плакаў над сваім горам, нечакана падышоў да яго састарэлы чалавек з газеллю на ланцугу. Ён прывітаў купца, пажадаў яму доўгага жыцця і спытаўся: — Чаму ты сядзіш адзін у гэтым месцы, калі тут жывуць джыны? I купец расказаў старому, што ў яго здарылася з іфрытам. Стары, гаспадар газелі, моцна здзівіўся і ўсклікнуў: — Клянуся Алахам, о брат мой, твая сумленнасць сапраўды вялікая і расказ твой дзіўны. Калі б ён быў нават напісаны іголкамі ў куточках вока, ён усё роўна стаў бы павучальным. ІІотым стары сеў побач з купцом: — Клянуся Алахам, брат мой, я не пакіну цябе, пакуль не пабачу, што далей адбудзецца ў цябе з гэтым іфрытам! Яны сядзелі, гутарылі, і купцом авалодалі страх, і жах, і вялікае гора, і глыбокі роздум, а гаспадар газелі знаходзіўся разам з ім. Раптам да іх падышоў другі састарэлы чалавек, а з ім былі два сабакі — чорныя, з паляўнічых. Пасля прывітання ён запытаўся: — Чаму вы сядзіце ў гэтым месцы, калі тут жывуць джыны? I яму расказалі ўсё ад пачатку да канца. He паспеў гэты чалавек сесці, як раптам прыйшоў трэці стары, а з ім — рабы мул. Ён прывітаўся і таксама запытаўся, чаму яны тут сядзяць. Яму расказалі ўсё ад пачатку да канца, і трэці стары застаўся з імі. Раптам, як віхор, наляцеў з пустыні вялізны слуп пылу. Калі пыл рассеяўся, усе ўбачылі, што гэта джын. У яго руках быў аголены меч, а вочы іскрыліся злосцю. Джын ухапіў купца за руку і закрычаў: — Падымайся, я заб’ю цябе, як ты забіў маё дзіця, якое было мне даражэй за жыццё! Купец моцна заплакаў, а тры старыя чалавекі таксама ўсчалі плач і галашэнні. Першы стары, гаспадар газелі, адышоў ад астатніх і, пацалаваўшы іфрыту руку, сказаў: — О джын, вянец цароў джынаў! Калі я раскажу табе, што ў мяне адбылося з гэтай газеллю, і ты палічыш мой аповяд незвычайным, ці падорыш ты мне адну трэцюю частку крыві гэтага купца? — Добра, стары, — адказаў іфрыт, — калі ты раскажаш мне дзіўную, незвычайную гісторыю, я падару табе трэцюю частку яго крыві*. АПОВЯД ПЕРШАГА СТАРЦА Ведай, о іфрыт, што гэта газель — дачка майго дзядзькі* і як бы мая плоць і кроў. Я ажаніўся з ёю, калі яна была зусім юнай, і пражылі мы разам трыццаць гадоў. Але ў нас не было дзяцей. Тады я ўзяў наложніцу, і яна нарадзіла мне сына, падобнага на месяц у час поўні, а вочы і бровы яго былі ўзорам прыгажосці! Ён вырас, стаў вялікім, меў ужо пятнаццаць гадоў. Мне трэба было паехаць у нейкі горад па тавар. А дачка майго дзядзькі, вось гэта газель, яшчэ з малалецтва навучылася чарадзейству. Яна ператварыла хлопчыка ў цялятка, а яго маці — у карову і аддала іх пастуху. Праз доўгі час я вярнуўся і запытаўся пра майго сына і яго маці. Дачка майго дзядзькі адказала: — Твая жонка памерла, а твой сын уцёк, і я не ведаю, куды ён пайшоў. Год я пражыў з сумам на сэрцы і слязьмі на вачах, пакуль не надышло вялікае свята Алаха*. Тады я паклікаў пастуха і загадаў яму прывесці тлустую карову. Пастух прывёў самую тлустую карову (а гэта была якраз зачараваная гэтай газеллю мая жонка), я ўзяў у рукі нож і хацеў яе зарэзаць. Але карова пачала раўці, стагнаць і плакаць. Я здзівіўся гэтаму, і мяне апанаваў жаль. Я аддаў яе пастуху і сказаў: — Прывядзі мне іншую карову. Але дачка майго дзядзькі закрычала: — Зарэж гэтую! У мяне няма лепшай і тлусцейшай за яе! I я зноў падышоў да каровы, каб зарэзаць яе, а яна зноў зараўла. Тады я загадаў пастуху зарэзаць яе і абадраць. Пастух усё зрабіў, але, акрамя скуры і касцей, ён не ўбачыў нічога — ні мяса, ні тлушчу. Я пашкадаваў, што зарэзаў карову, аддаў яе пастуху і сказаў: — Прывядзі мне тлустае цяля!