Тысяча і адна ноч
Арабскія народныя казкі
Выдавец: Вышэйшая школа
Памер: 543с.
Мінск 1998
— Ды пакарае цябе Алах, няшчасная птушка! Ты не дала папіць ні мне, ні каню, ні сабе!
Ён ударыў сокала мячом і адсек яму крылы.
I тады птушка ўзняла галаву, каб цар паглядзеў на верхавіну дрэва. I цар убачыўтам дзіцяня яхідны, а кроплі, якія сцякалі, былі ядам.
Горка раскаяўся цар, што адсек сокалу крылы. Пасадзіўшы яго, як звычайна, на руку, цар са здабычай прыскакаў да шатра. Ён аддаў газель повару і загадаў:
— Вазьмі і засмаж яе.
Сам жа з сокалам на руцэ сеў на прастол. Раптам птушка ўскрыкнула і памерла. А цар заплакаў ад смутку і гора, што забіў сокала, калі той паратаваў яго ад пагібелі. Вось і ўсё, што было з царом Ас-Сіндбадам.
Выслухаўшы Юнана, візір сказаў:
— 0 цар, высокі санам, што дрэннага зрабіў мне доктар? Я не бачыў ад яго зла, а ўчынак мой выкліканы толькі жалем да цябе. Ведай, мае словы праўдзівыя, бо іначай ты загінеш, як загінуў візір, які ладзіў падкопы сыну аднаго з цароў.
— А як гэта было? — запытаўся цар Юнан.
КАЗКА ПРА ВЕРАЛОМНАГА ВІЗІРА
— Ведай, о цар, што ў аднаго цара быў візір і быў сын, які любіў паляванне і ловы. Цар загадаў свайму візіру быць з царэвічам, куды той ні паедзе.
Аднаго разу юнак выехаў на паляванне, разам з ім выправіўся і візір. Візір згледзеў вялікага звера і сказаў царэвічу:
— Вось табе звер, дагані яго.
Царэвіч паімчаўся за зверам і прапаў з вачэй. Звер жа ўцёк ад яго ў пустыню. Царэвіч заблудзіўся і, разгублены, не ведаў, у які бок яму накіравацца. Раптам ён убачыў дзяўчыну, якая сядзела наўзбоч дарогі і плакала.
— Хто ты? — запытаўся ў яе царэвіч.
Дзяўчына адказала:
— Я дачка цара з цароў Індыі. Калі я ехала па пустыні, мяне апанавала дрымота. Я звалілася з каня і цяпер адбілася ад сваіх, і згубілася.
Царэвіч пашкадаваў яе, пасадзіў ззаду сябе на каня і паехаў. А калі яны праязджалі каля нейкіх развалін, дзяўчына сказала:
— 0 пане, я хачу сысці па патрэбе.
Царэвіч спусціў яе з каня, і яна ўвайшла ў разваліны. Але дзяўчыны доўга не было, царэвіч занепакоіўся і пайшоў за ёю следам, не ведаючы, хто яна. Раптам бачыць: гэта — гуль*, і яна гаворыць сваім дзецям:
— Дзеці, я прывяла вам сёння тлустага юнака!
А дзеці адказваюць:
— О маці, вядзі яго сюды, каб мы напоўнілі хутчэй свае жываты.
Ад пачутага ў царэвіча затрымцелі паджылкі, ён пераканаўся, што загіне, і моцна спалохаўся. Царэвіч вярнуўся да каня, а гуль выйшла з развалін і заўважыла, што ён нібыта напалоханы і калоціцца.
— Чаго ты баішся? — сказала яна.
— У мяне ёсць вораг, — і я яго баюся, — адказваў царэвіч.
— Ты казаў, што ты сын цара?
— Так, — пацвердзіў царэвіч.
— Дык чаму ты не дасі свайму ворагу грошай, каб задаволіць яго? — запыталася гуль.
— Ён не задаволіцца грашыма, а толькі маім жыццём, — сказаў царэвіч, — я чалавек пакрыўджаны.
— Калі ты кажаш, што пакрыўджаны, звярніся па дапамогу да Алаха, і ён пазбавіць цябе ад твайго злоснага ворага і таго зла, якога ты страшышся, — параіла гуль.
Тады царэвіч узвёў позірк да неба і ўсклікнуў:
— 0 ты, хто прыходзіць на дапамогу па поклічу ўсякага ў бядзе, хто адводзіць зло, о божа, дапамажы мне і адвярні майго ворага ад мяне! Сапраўды, табе падуладна ўсё, чаго хочаш!
I калі гуль пачула яго малітву, яна аддалілася. A царэвіч, вярнуўшыся дамоў, расказаў бацьку пра ўчынак візіра. Цар разгневаўся і пакараў візіра смерцю.
А калі ты, о цар, даверышся гэтаму доктару, ён злосна заб’е цябе. Той, каго ты наблізіў да сябе і адорваеш, хоча
тваёй пагібелі. Ён лячыў цябе ад хваробы толькі тым, што ты ўзяў у рукі. Але ён можа даць табе ў рукі іншую рэч, небяспечную, якая заб’е цябе.
— Ты кажаш праўду, о візір, — сказаў цар Юнан. — Як ты гаворыш, так і будзе, о добразычлівы візір! Сапраўды, калі гэты доктар вылечыў мяне толькі тым, што я ўзяў у рукі, то ён зможа пагубіць мяне чым-небудзь, што я панюхаю.
Пасля гэтага цар Юнан пачаў раіцца з візірам:
— 0 візір, як жа нам быць?
I візір адказаў:
— Пашлі па яго зараз жа, а калі ён з’явіцца, адсячы яму галаву. Так ты паратуешся ад яго зла і ад яго самога. Ашукай яго раней, чым ён ашукае цябе.
Цар пагадзіўся з візірам і загадаў прывесці доктара. Той жа прыйшоў радасны, не ведаючы, што яго чакае. Некалі хтосьці сказаў:
He бойся долі! Гэтак павялося, Што ўсё ў руках прадвесніка ляжыць.
Хоць слоў не выкрасліць у кнізе лёсаў, Чаму не суджана — таму не быць.
I калі доктар увайшоў да цара, то прамовіў:
Калі я не падзякую табе найперш, Спытай: “Каму ты прысвячаеш верш?”
Мяве ты ласкаю сваёю адарыў, Я слаўлю сэрца шчодрага парыў.
Няўжо я не магу цябе ўсхваляць, Салодкіх слоў уголас прамаўляць?
За ўсе дары пяю хвалу яшчэ, Хоць іхні цяжар не для тых плячэй.
— Ведаеш, чаму я цябе паклікаў? — спытаўся цар.
А доктар Дубан адказаў:
— He ведае тайнага ніхто, акрамя вялікага Алаха!
— Я паклікаў цябе, каб забіць і звесці са свету тваю душу-
Доктар Дубан моцна здзівіўся і спытаў:
— О цар, за што ты забіваеш мяне і які я ўчыніў грэх?
— Мне казалі, што ты лазутчык і прыйшоў мяне забіць. Я адыму ў цябе жыццё раней, чым ты ў мяне.
Потым цар паклікаў ката і загадаў:
— Ссячы галаву гэтаму ашуканцу, каб мы адпачылі ад ягонага зла!
— Злітуйся нада мною — злітуецца над табою Алах, не забівай мяне — не заб’е цябе Алах, — сказаў доктар.
Цар Юнан адказаў яму:
— Ты мяне вылечыў нечым, што я ўзяў у руку. I я страшуся, што ты заб’еш мяне таксама чым-небудзь, што я вазьму ў рукі або панюхаю. Гэта вельмі небяспечна.
— О цар, вось узнагарода твая мне! За дабро ты плаціш злом.
Але цар усклікнуў:
— Цябе абавязкова трэба забіць, і неадкладна!
I тады доктар пераканаўся, што цар несумненна заб’е яго. Ён заплакаў і пашкадаваў, што зрабіў дабро чалавеку, нявартаму яго. Аб гэтым некалі ўжо было сказана.
На свеце лёсам толькі той адораны, Хто асцярожным і разумным створаны.
Будзь крок хаця б адзіны невядомым, Тым шляхам ён не пойдзе незнаёмым.
Кат падышоў да доктара, завязаў яму вочы і агаліў меч. А Дубан плакаў і гаварыў цару:
— Пашкадуй мяне — пашкадуе цябе Алах, не забівай мяне — не заб’е цябе Алах. — I ён прамовіў:
Няшчасны я — хаця ад сэрца даў параду, Шчаслівыя яны, якія тояць праўду.
Я ў прыніжэнні, а яны — у красамоўі. Калі жыць буду — то заўжды ў бясслоўі,
А згіну — той няхай аплача, памяне, Хто шчырасцю падобны да мяне.
Затым доктар сказаў:
— О цар, вось твая мне ўзнагарода! Ты дзячыш мне падзякай кракадзіла.
— А які расказ пра кракадзіла? — спытаўся цар.
— Я не магу яго расказаць, калі знаходжуся ў такім стане. Заклінаю цябе Алахам: злітуйся нада мною — злітуецца над табою Алах!
Доктар моцна заплакаў і загаласіў, і тады падняўся нехта з набліжаных да цара і сказаў:
— 0 цар, падары мне жыццё гэтага доктара! Мы не бачылі, каб ён учыніў злачынства супраць цябе. Ён пазбавіў цябе ад хваробы, якую не маглі вылечыць усе лекары.
— Хіба вы не ведаеце, чаму я забіваю гэтага доктара? — сказаў цар. — Калі я пакіну яго ў жывых, то сам загіну. Той, хто вылечыў мяне прадметам, які я ўзяў у рукі, гэтакім жа чынам можа і забіць чым-небудзь, да чаго я дакрануся або панюхаю. Яго абавязкова трэба ўмярцвіць, тады я за сябе буду спакойным.
— Пашкадуй мяне — пашкадуе цябе Алах, не забівай мяне — не заб’е цябе Алах! — ізноў сказаў доктар. Але, пераканаўшыся, што цар, несумненна, яго заб’е, сказаў: — О цар, калі мая смерць неадступная, адтэрмінуй яе ненадоўга. Я схаджудамоў, накажу родным і суседзям пахаваць мяне, ачышчу сваю душу і раздару лекарскія кнігі. Адну з іх, асаблівую, падару табе, а ты хаваіі яе ў сваёй скарбніцы.
— А што ў гэтай кнізе? — спытаўся цар.
— Ей няма роўных, і самая дробная з яе таямніц наступная. Калі ты адрэжаш мне галаву, перагарні тры старонкі і прачытай тры радкі на левай з іх. Мая галава загаворыць і адкажа на ўсё, аб чым ты ў яе запытаешся.
Цар бязмерна здзівіўся і перапытаў:
— 0 мудрэц, калі я адрэжу табе галаву, яна са мной загаворыць?
— Так, цар.
— Гэта незвычайная справа! — усклікнуў цар. Потым ён адпусціў доктара пад вартай, і той у гэты ж дзень вырашыў усе свае справы. А назаўтра Дубан прадстаў перад царом, у яго была з сабою старая кніга і невялікі гаршчок з парашком. Доктар сеў і папрасіў:
— Прынясі мне блюда.
Потым ён высыпаў на блюда парашок, разраўняў яго і сказаў:
— 0 цар, вазьмі гэту кнігу, але не раскрывай яе, пакуль не адсячэш мне галаву. А калі галава будзе адсечана, пастаў
яе на блюда і загадай нацерці гэтым парашком, каб перастала цячы кроў. I толькі апасля разгарні кнігу.
Цар Юнан загадаў адсекчы доктару галаву, а сам узяў кнігу. Калі галава ўпала на блюда, цар нацёр яе парашком, і кроў сапраўды спынілася. Доктар Дубан расплюшчыў вочы і сказаў:
— О цар, разгарні кнігу!
Цар разгарнуў кнігу, але ўбачыў, што лісты зліпліся. Тады ён наслюніў палец і пачаў гартаць лісты. I кожны раз цар кранаўся пальцам свайго языка. Ён перагарнуў ужо шэсць старонак, але нідзе не ўбачыў напісаных слоў і сказаў:
— Але тут нічога не напісана.
— Гартай далей, — сказаў Дубан.
Цар паслухаўся і адгарнуў яшчэ тры старонкі. Ён не ведаў, што лісты былі насычаны атрутай, якая хутка разыходзілася ў целе цара. I раптам цар затросся ўвесь, адчуўшы страпіэнны боль, і закрычаў:
— Яд разліўся ўва мне!
А доктар Дубан прамовіў:
Бязмежна валадарылі, уладу мацавалі, Мінуў іх час — усіх пазабывалі.
Хто справядлівым быў, таму дабром аддзячаць, Несправядлівыя цяпер над лёсам плачуць.
He наракай на лёс, бо ён не вінаваты!
За мерку меркаю — яго адплата!
Калі галава доктара скончыла гаварыць, цар у тое ж імгненне ўпаў мёртвым.
— Ведай жа, іфрыт, калі б цар Юнан пакінуў у жывых доктара Дубана, Алах быў бы ласкавым да яго. Але цар шукаў смерці для доктара, і Алах забіў яго самога. Калі б ты, іфрыт, пашкадаваў бы мяне, Алах, напэўна, пашкадаваў бы і цябе. Але ты не хацеў нічога, акрамя маёй смерці. I вось я зняволіў цябе ў гэтым збане і зараз выкіну ў мора.
Тут іфрыт закрычаў:
— Заклінаю цябе Алахам, о рыбак, не рабі гэтага! Злітуйся нада мною і даруй маю правіну! Калі я быў няўдзячным, то будзь ты велікадушным.
— Пакінь пры сабе гэтыя словы, ты непазбежна будзеш кінуты ў мора. I няма надзеі, што цябе адтуль дастануць, бо я раскажу кожнаму, хто цябе вылавіць, як ты абышоўся са мною.
— Адпусці мяне, — сказаў іфрыт. — Час быць велікадушным. Я абяцаю табе, што ніколі ні ў чым цябе не аслухаюся, і дам табе тое, што цябе абагаціць.
КНІГІ ОНЛАЙН
