Тысяча і адна ноч
Арабскія народныя казкі
Выдавец: Вышэйшая школа
Памер: 543с.
Мінск 1998
— Гэта будзе іншым разам, — адказаўся я і засмяяўся ў гневе. — Закончы сваю справу, і я пайду пад аховаю Алаха ўсявышняга, а ты выпраўляйся да сваіх сяброў: яны чакаюць твайго прыходу.
— О пане, — сказаўцырульнік, — яхачутолькіпазнаёміць цябе з гэтымі цудоўнымі людзьмі, сынамі радавітых, між якіх не будзе балбатуноў і шматслоўных. 3 таго часу, як я стаў дарослым, я зусім не магу сябраваць з такімі, як сам, нешматслоўнымі. Калі б ты пасябравау з імі ці хоць бы аднойчы пабачыў, ты пакінуў бы ўсіх сваіх сяброў.
— Няхай увянчае Алах дзякуючы ім тваю радасць! Я абавязкова прыйду да вас, у які-небудзь іншы дзень, — сказаў я.
I цырульнік усклікнуў:
— Я хацеў бы, каб гэта было сёння! Калі ты вырашыў пайсці са мною да маіх сяброў, дазволь мне аднесці да іх тое, чым ты мяне адарыў. А калі ты абавязаны сёння ісці да сваіх сяброў, то аднясу твае шчадроты маім сябрам: няхай яны ядуць і п’юць, і не чакаюць мяне, — затым я вярнуся і пайду з табою да тваіх сяброў, Паміж мною і маімі сябрамі няма ўмоўнасцей, якія б перашкодзілі іх пакінуць. Я хутка вярнуся і пайду з табою разам, куды б ты не выпраўляўся.
— Няма моцы і сілы, акрамя як у Алаха, высокага, вялікага! — усклікнуў я. — Ідзі да сваіх сяброў і весяліся з імі, і дай мне пайсці да маіх сяброў сёння: яны чакаюць мяне.
— Я не дам табе пайсці аднаму, — адказваў цырульнік.
I я сказаў:
— Туды, куды я іду, ніхто не можа выпраўляцца са мной.
Але цырульнік не здаваўся:
— Я думаю, ты ўмовіўся з якой-небудзь жанчынай, іначай бы ты ўзяў мяне з сабою. Я маю права і дапамагу табе ў тым, чаго ты хочаш. Баюся, што ты пойдзеш да чужой жанчыны — і твая душа прападзе. У нашым горадзе Багдадзе ніхто не можа зрабіць падобнага, асабліва ў такі дзень, як сёння. I валі ў Багдадзе — чалавек строгі, паважаны.
— Гора табе, няшчасны стары, прэч адсюль. 3 якімі словамі ты да мяне звяртаешся! — закрычаў я.
Але цырульнік не збянтэжыўся:
— 0 неразумны, ты думаеш: “Як яму не сорамна!” — і ўтойваеш ад мяне праўду. Але я зразумеў і ўпэўніўся ва ўсім, і хачу толькі дапамагчы табе сёння.
Я спалохаўся, што мае родныя і суседзі пачуюць словы цырульніка, і доўга маўчаў. Нас заспеў час малітвы і ўжо пачалася пропаведзь. Цырульнік закончыў галіць мне галаву, і я сказаў яму:
— Ідзі да сваіх сяброў з гэтай ежай і напоямі, а я дачакаюся, калі ты вернешся, і мы пойдзем разам.
Я не пераставаў падмазваць гэтага праклятага і маніць яму ў спадзяванні, што ён, можа быць, адчэпіцца ад мяне.
Але ён сказаў:
— Ты мяне падманваеш, пойдзеш адзін і патрапіш у бяду, ад якой не будзе табе паратунку. Алахам заклінаю цябе: не адыходзь, пакуль я не вярнуся.
— Добра, не прымушай мяне чакаць, — сказаў я.
I гэты пракляты ўзяў ежу, напоі і астатняе і аддаў насільшчыку, а сам схаваўся ў нейкім завулку.
А я хутчэй падняўся, апрануўся і накіраваўся да дома, у якім жыла дзяўчына. Аказалася, што старая стаіць і чакае мяне там. Я з ёй падняўся і ўвайшоў у пакой да дзяўчыны. I раптам бачу: гаспадар дома вярнуўся з малітвы, увайшоў у дом і зачыніў вароты. Я выглянуў у акно і ўбачыў, што гэты цырульнік — пракляцце Алаха над ім! — сядзіць каля варотаў.
“Адкуль гэты нячысцік праведаў пра мяне?” — падумаў я, і ў той жа момант здарылася, што адна з нявольніц гаспадара дома зрабіла нейкую правіну. Гаспадар пачаў біць яе, а яна закрычала. Яго раб хацеў заступіцца за яе, але гаспадар пабіў і яго, і ён таксама закрычаў.
А пракляты цырульнік вырашыў, што гаспадар дома б’е мяне, і закрычаў, і разарваў на сабе адзенне, і пасыпаў сабе галаву зямлёй. Ён пачаў галасіць і клікаць на дапамогу. Каля яго сабраліся людзі, якім ён казаў:
— Забілі майго пана ў доме кадзі!
Потым з крыкамі і енкамі ён пайшоў да майго дома, людзі ішлі за ім следам, і сказаў аб гэты маім родным і слугам. He паспеў я апамятацца, як яны, у разарванай адзежы і з распушчанымі валасамі, з’явіліся з крыкамі:
— Наш пане, наш пане! Забіты, забіты!
Гаспадар дома пачуў крыкі каля варотаў і сказаў некаму са слуг:
— Паглядзі, што здарылася.
Слуга вярнуўся і сказаў:
— Пане, каля варотаў больш за дзесяць тысяч чалавек, мужчын і жанчын, і яны крычаць: “Забіты!” — і паказваюць на наш дом.
Калі кадзі гэта пачуў, справа здалася яму сур’ёзнай, ён разгневаўся і выйшаў за вароты. Убачыўшы вялікі натоўп, ён знямеў і запытаўся:
— О людзі, у чым справа?
А мае слугі закрычалі яму:
— О пракляты, о сабака, о кабан, ты забіў нашага гаспадара!
Кадзі запытаўся:
— А што ўчыніў ваш гаспадар, каб мне забіць яго? Вось мой дом перад вамі.
I цырульнік сказаў:
— Ты зараз біў яго бізунамі, і я чуў яго енкі.
— Але што ж зрабіў ён такога, каб мне забіць яго? I хто ўвёў яго ў мой дом? — спытаў кадзі.
I цырульнік выгукнуў:
— Я ведаю ўсе абставіны гэтай гісторыі! Твая дачка кахае яго, і ён кахае яе. I калі ты ўведаў, што ён увайшоў у твой дом, ты загадаў сваім слугам, і яны пабілі яго. Клянуся Алахам, або нас рассудзіць толькі халіф, або выведзі да нас нашага пана.
Кадзі ахапіў сорам перад людзьмі, і ён адказаў:
— Калі ты кажаш праўду, уваходзь сам і выведзі яго.
I цырульнік адным скачком апынуўся ў доме. Убачыўшы гэта, я пачаў шукаць шляхі да ўцёкаў, але не знаходзіў іх. Раптам я заўважыў у пакоі вялізную скрыню. Я залез туды і зачыніўся, бездыханны. А цырульнік увайшоў у пакой, шукаючы мяне, і стаў аглядаць усё, дзе я мог быць схаваны. Ён спыніўся каля скрыні, узваліў яе на плечы і панёс — і мужнасць пакінула мяне. Я зразумеў, што цырульнік ад мяне не адчэпіцца. I я адчыніў скрыню і выскачыў на зямлю, пры гэтым я паламаў сабе нагу. Вароты расчыніліся, і я ўбачыў натоўп людзей.
А ў мяне ў рукаве было шмат золата на выпадак, падобны гэтаму. Я стаў сыпаць золата людзям, каб адцягнуць іх увагу.. I людзі кінуліся падбіраць золата, забыўшыся на мяне, а я пабег па завулках Багдада. Гэты пракляты цырульнік бег за мною ўслед. Куды б я ні заходзіў, ён не пакідаў мяне, гаворачы ўсім:
— Яны хацелі засмуціць мяне, учыніўшы майму пану зло. Дзякуй Алаху, які дапамог мне і вызваліў майго пана з іхніх рук! Твая неабачлівасць увесь час непакоіла мяне. Калі б Алах не паслаў мяне табе, ты не выратаваўся б з бяды, у якую патрапіў. Колькі ж ты хочаш, каб я жыў і выручаў цябе? Клянуся Алахам, ты пагубіў мяне сваёй неабачлівасцю, а яшчэ хацеў ісці адзін! Але мы не будзем дакараць цябе за тваё глупства, бо ты яшчэ ў малым розуме.
— Мала з цябе таго, што здарылася, дык ты яшчэ ганяешся за мною і гаворыш такія словы на рынках! закрычаў я, а мая душа ледзь не пакінула мяне ад моцнага гневу на цырульніка.
Я ўвайшоў у хан, што знаходзіўся пасярод рынку, і папрасіў абароны ў гаспадара. Ён не пусціў да мяне цырульніка. Я сядзеў у пакоіі гаварыў сабе: “Я ўжо не магу расстацца з гэтым цырульнікам. Ён будзе са мною і ў дзень, і ў ночы, а ў мяне больш няма духу бачыць яго твар!”
Я зараз жа паслаў сведак і напісаў завяшчанне сваім родным, раздзяліў грошы і загадаў прадаць дом і зямлю. I выехаў з Багдада. 3 таго часу я вандрую, каб пазбавіцца ад гэтага няшчаснага. Я прыехаў і спыніўся ў вашым горадзе, пражыў тут нейкі час. Вьі запрасілі мяне, і вось я прыйшоў да вас і ўбачыў у вас гэтага праклятага на ганаровым месцы. Як жа мне заставацца тут, калі ён прычыніў мне столькі благога, і маё жыццё паламанае з-за яго?
Пасля гэтага юнак адмовіўся есці. А мы запыталіся ў цырульніка:
— Ці праўда тое, што гаворыць пра цябе гэты юнак?
I ён адказаў: о
— Клянуся Алахам, я зрабіў гэта на падставе майго вопыту, розуму і мужнасці, і калі б не я, ён мог бы загінуць. Прычына яго паратунку — толькі ўва мне. I добра яшчэ, што пацярпела яго нага, а не душа. Калі б я быў шматслоўным, я не зрабіў бы яму дабра. Але я раскажу вам гісторыю, якая здарылася са мною, і вы паверыце, што я мала гавару і не балбатун у адрозненні ад маіх шасці братоў.
Аповяд цырульніка пра самога сябе
Я быў у Багдадзе ў часы аль-Мустансіра білаха*, сына аль-Мустадзі білаха, і ён быў халіфам у той час у Багдадзе. Ён любіў беднякоў і бавіў час з вучонымі і праведнікамі.
Аднойчы ён разгневаўся на дзесяцярых злачынцаў і загадаў правіцелю Багдада прывесці іх да сябе ў дзень свята. А гэтыя злачынцы — злодзеі, якія рабавалі на дарогах^ Правіцель горада схапіў іх і сеў з імі ў лодку, а я пабачыў гэта і падумаў: “Людзі сабраліся няйначай як на баль, і яньі ў лодцы зараз бавяць час за ежай і піццём. Падзялю я з імі
трапезу!” I я ўвайшоў у лодку, а яны пераплылі рэчку і высадзіліся на другім беразе. У той жа момант з’явілася варта і воіны халіфа з ланцугамі. Яны накінулі іх на шыі злодзеяў і на маю шыю таксама. Здарылася гэта са мной ці не з-за мужнасці маёй і маўклівасці, бо я не пажадаў нічога тлумачыць. Нас прывялі за ланцугі і паставілі перад альМустансірам білахам, уладаром прававерных. I ён загадаў знесці галовы дзесяці чалавекам.
Кат падышоў да нас, пасадзіў перад сабою на дыване крыві' і пачаў збіваць галовы аднаму за другім, пакуль не абезгаловіў дзесяцярых, а я застаўся. Халіф паглядзеў і запытаўся ў ката:
— Чаму ты знёс галовы дзевяці?
А палач усклікнуў:
— Алах ратуй, каб ты загадаў збіць галовы дзесяці, а я абезгаловіў бы толькі дзевяць!
Але халіф сказаў:
— Я думаю, што ты адсек галовы дзевяці, а вось гэты, што застаўся, — дзесяты.
— Клянуся, іх дзесяць, — адказаў кат.
Тады іх пералічылі, і раптам сапраўды абезгалоўленых аказалася дзесяць. Халіф паглядзеў на мяне і запытаўся:
— Што змусіла цябе маўчаць у такі момант? I як ты апынуўся разам з прыгаворанымі? Ты глыбокі старац, але розуму ў цябе мала.
Пачуўшы словы ўладара прававерных, я сказаў яму:
— Ведай, о ўладар, што я старац-маўчальнік, і мудрасці ў мяне нямала. А што да сталасці майго розуму і малой гаварлівасці, то ім няма мяжы. А парамяству я цырульнік. Учора раніцай я ўбачыў гэтых дзесяцярых, якія накіроўваліся да лодкі. Я сышоў разам з імі ў лодку, бо думаў, што яны наладзілі баль. А праз хвіліну з’явілася варта, і нам усім усклалі на шыі ланцуг. Я ж ад вялікай мужнасці прамаўчаў і не загаварыў. Нас прывялі і паставілі перад табой, і ты загадаў збіць галовы дзесяці. Я ж нічога не сказаў вам пра сябе — і што гэта іншае, як не вялікая мужнасць, з-за якой я хацеў падзяліць з імі смерць? Са мной жа так бывае на працягу ўсяго жыцця: я раблю людзям добрае, а яны плацяць мне самай жахлівай адплатай.
КНІГІ ОНЛАЙН
