Тысяча і адна ноч
Арабскія народныя казкі
Выдавец: Вышэйшая школа
Памер: 543с.
Мінск 1998
Аповяд пра чацвёртага брата цырульніка
А што да майго чацвёртага брата, о ўладар прававерных, — працягваў я, — то ён крывы, і быў ён мясніком у Багдадзе. Гадаваў бараноў, прадаваў мяса, і да яго ішлі купляць мяса вяльможы і людзі багатыя. Ён нажыў вялікія грошы і набыў жывёлу і дамы. Так ён жыў доўгі час.
Аднойчы ён быў у сваёй лаўцы, калі каля яе запыніўся стары з вялікай барадой. Ён працягнуў некалькі дзірхемаў і сказаў:
— Дай мне на гэтыя грошы мяса.
Брат узяў грошы, даў яму мяса, і стары пайшоў. А брат паглядзеў на срэбра і заўважыў, што гэтыя дзірхемы белыя і блішчаць, і адклаў іх убок.
Стары хадзіў да яго на працягу пяці месяцаў, і мой брат кідаў яго дзірхемы асобна ў скрынку. А потым ён пажадаў іх дастаць, каб купіць на іх бараноў. Адчыніў скрынку, але ўбачыў: усё, што ёсць у ёй, — белая нарэзаная папера.
I мой брат пачаў біць сябе па твары і крычаць. На крык сабраўся народ, і ён расказаў сваю гісторыю, і ўсе здзівіліся ёй. А потым мой брат, як звычайна, зарэзаў барана, павесіў тушу ў лаўцы і стаў гаварыць:
— Алах! Калі б прыйшоў гэты нягодны стары!
He мінула і хвіліны, як сапраўды з’явіўся стары са сваім срэбрам. I тады мой брат ухапіў яго і закрычаў:
— О мусульмане, да мяне! Паслухайце маю гісторыю з гэтым нячысцікам!
I пачуўшы яго словы, стары спытаў:
— Што табе больш прыемнае: адчапіцца ад мяне, або каб я зганьбаваў цябе перад людзьмі?
— А чым ты мяне зганьбіш? — спытаўся брат.
— Тым, што ты прадаеш чалавечае мяса замест бараніны, — адказваў стары.
— Ты маніш, пракляты! — усклікнуў мой брат.
I стары сказаў:
— Той пракляты, у каго чалавек у лаўцы павешаны.
— Калі гэта праўда, як ты кажаш, мае грошы і мая кроў табе дазволеныя, — адказваў мой брат.
I тады стары сказаў:
— О людзі, увайдзіце ў лаўку — вы паверыце ў праўдзівасць маіх слоў!
Людзі ўварваліся ў лаўку майго брата і ўбачылі, што замест барана павешаны чалавек. Яны ўчапіліся ў майго брата і закрычалі:
— 0 няверны, о нягодны!
I самы дарагі яму чалавек біў яго па твары і казаў:
— Ты корміш нас мясам сыноў Адама!
А стары ўдарыў яго па воку і выбіў яго.
I людзі панеслі гэтага зарэзанага да начальніка аховы, a стары сказаў яму:
— О эмір, гэты чалавек рэжа людзей, прадае іх мяса замест бараніны, і мы прывялі яго да цябе. Здзейсні ж правасуддзеАлаха, вялікага, слаўнага!
I мой брат бараніўся, але начальнік не стаў яго слухаць, а загадаў даць яму пяцьсот удараў палкамі, і забраў у яго ўсе грошы. А калі б не грошы, то яго, напэўна, забілі б.
I мой брат падняўся і пайшоў куды вочы глядзяць. Ён патрапіў у вялікі горад і падумаў: “Добра было б стаць шаўцом”. Ён адчыніў лаўку і працаваў, каб пракарміцца. Аднаго разу ён выйшаў па справе і пачуў тупат коней. На яго пытанне, што гэта за тупат, адказалі:
— Гэта цар выязджае на паляванне і ловы.
I тут з’явіўся цар са світаю. Мой брат залюбаваўся прыгажосцю цара, і позірк цара сустрэўся з позіркам майго брата. Цар апусціў галаву і сказаў:
— Да Алаха прыбягаю ад зла гэтага дня! — і павярнуў свайго каня. Усе слугі таксама вярнуліся.
А потым слугі па загадзе цара дагналі майго брата і моцна збілі яго, так што ён ледзь не памёр. I мой брат не ведаў, у чым прычына гэтаму. Ён вярнуўся дахаты ні жывы ні мёртвы.
Пасля ён пайшоў да аднаго са слуг цара і распавёў, што з ім здарылася. А той так зарагатаў, што ўпаў дагары, і сказаў:
— 0 брат мой, ведай, што цар не можа бачыць крывога, асабліва калі ён крывы на правае вока. Цар яго не адпусціць раней, чым заб’е.
Пачуўшы гэта, мой брат вырашыў уцякаць з горада. Ён накіраваўся ў іншую мясцовасць, дзе нікога не было, хто б ведаў яго. Там ён жыў доўгі час.
Аднойчы ён выйшаў прагулявда і пачуў за сабою тупат коней. Ён спалохаўся і пачаў шукаць месца, дзе схавацца. Але не знайшоў. Раптам бачыць зачыненыя дзверы. Ён кінуўся туды, іптурхануў гэтыя дзверы, яны ўпалі, і мой брат увайшоў. He паспеў ён апамятацца, як двое людзей схапілі яго і сказалі:
— Слава Алаху, які аддаў цябе ў нашу ўладу! 0 вораг Алаха, вось ужо тры начы не даеш нам спаць, і нам няма спакою. Ты прымусіў нас адчуць смерць!
— 0 людзі, у чым ваша справа? — спытаўся мой брат.
А яны сказалі:
— Ты падманваеш нас і жадаеш нам ганьбы! Ты выдумляеш хітрасці і хочаш зарэзаць гаспадара дома! Мала табе і тваім памагатым разарыць яго! Даставай жа нож, якім ты штоночы пагражаеш нам!
Яны абшукалі яго і знайшлі за поясам нож. I мой брат сказаў ім:
— 0 людзі, пабойцеся Алаха! Ведайце, што мая гісторыя дзіўная.
— А якая твая гісторыя? — запыталі яны.
I ён расказаў ім сваю гісторыю, жадаючы, каб яго адпусцілі. Але яны не сталі слухаць майго брата і не звярнулі ўвагі на яго словы. Яны разарвалі на ім адзежу і знайшлі на целе сляды ўдараў бізунамі, і сказалі:
— 0 пракляты, вось сляды ўдараў!
Потым майго брата прывялі да валі, і мой брат сказаў: “Я цярплю за мае грахі, і ніхто не вызваліць мяне, калі не Алах вялікі!”
I валі спытаў майго брата:
— Няшчасны, што падштурхнула цябе на такую справу? Ты ўвайшоў у дом дзеля забойства!
Мой брат усклікнуў:
— Дзеля Алаха, прашу цябе, о эмір, выслухай мяне!
Але валі сказаў:
— Станем мы слухаць злодзея, у якога на спіне сляды пабояў! 3 табою ўчынілі такое няйначай як за вялікі грэх, — дадаў ён і загадаў даць майму брату сто ўдараў.
I майго брата пабілі сотняй удараў, і пасадзілі на вярблюда, і крычалі:
— Вось адплата таму, хто ўрываецца ў чужыя дамы!
Валі загадаў выгнаць яго з горада. I мой брат пайшоў няведама куды. Я дачуўся аб гэтым, знайшоў яго і распытаўся аб усім. А ён распавёў мне сваю гісторыю і тое, што з ім здарылася. Я хадзіў з ім вакол горада, пакуль крычалі пра яго: йВось адплата, і найменшая адплата таму,
хто ўрываецца ў чужыя дамы!” А калі яго адпусцілі, я тайна прывёў яго ў горад. I дзяліўся з ім тым, што сам меў есці і піць.
Аповяд пра пятага брата цырульніка
А што тычыцца майго пятага брата, то ў яго былі адрэзаныя вушы, о ўладар прававерных. Быў ён чалавек бедны і прасіў у людзей па вечарах, а ўдзень спажываў выпрашанае.
Бацька напі быў нямоглым старым чалавекам доўгага веку. Ён памёр і пакінуў нам семсот дзірхемаў. Кожны з нас узяў па сто дзірхемаў. I мой пяты брат, узяўшы сваю долю, разгубіўся і не ведаў, што з ёю рабіць. Калі ён раздумваў гэтак, прыйшло яму на розум купіць на гэтыя грошы шкляны посуд, і такім чынам атрымаць выгаду.
Ён купіў на сто дзірхемаў шкла, паставіў яго на вялікі паднос і сеў у адным месцы прадаваць. Побач была сцяна, і ён прытуліўся да яе спіною і сядзеў у роздуме.
Ён думаў: “ Маіх грошай у гэтым шкле сто дзірхемаў, a я прадам яго за дзвесце дзірхемаў і затым куплю на дзвесце дзірхемаў шкла і прадам яго за чатырыста дзірхемаў. I гэтак буду прадаваць і купляць, пакуль у мяне не стане шмат грошай. I я набуду за іх шмат тавараў, каштоўнасцей і духмяньіх рэчываў і атрымаю вялікі прыбытак. А пасля гэтага я куплю прыгожы дом, куплю нявольнікаў, і коней, і залатыя сёдлы. Я стану есці і піць, і не пакіну ў горадзе ніводнага спевака ці спявачкі, якіх бы не прывёў да сябе. A калі захоча Алах вялікі, я скаплю капітал у сто тысяч дзірхемаў...”
Усё гэта ён прыкідваў у галаве, а паднос са шклом стаяў перад ім; і ён думаў далей: “А калі грошай стане сто тысяч дзірхемаў, я пашлю пасрэднікаў, каб пасватацца да дачок цароў і візіраў. Я пасватаюся да дачкі візіра, бо чуў, што яна вельмі прыгожая. Я дам за яе пасаг у тысячу дынараў, і калі яе бацька пагодзіцца — так і будзе, а калі не пагодзіода — я забяру яе сілай, насуперак яго волі. А калі яна апынецца ў маім доме, я куплю дзесяць маленькіх еўнухаў* і накуплю сабе адзежы, як у цароў і султанаў, зраблю залатое сядло з самацветамі, а потым выеду. Пры мне будуць рабы, і я паеду
па горадзе, і людзі будуць мяне вітаць і бласлаўляць. A потьім я прыйду да візіра, бацькі дзяўчыны, рабы ж будуць акружаць мяне ззаду і спераду, справа і злева. I калі візір мяне пабачыць, ён падымецца мне насустрач і пасадзіць мяне на сваё месца, а сам сядзе ніжэй, бо ён мой цесць. А са мною будуць два еўнухі з двума кашалькамі, у кожным кашальку па тысячы дынараў. I я дам яму тысячу дынараў у пасаг за яго дачку і падару яму другую тысячу дынараў, каб ён ведаў маю высакароднасць, і шчодрасць, і веліч маёй душы, і нікчэмнасць усяго мірскога ў маіх вачах. I калі ён звернецца да мяне з дзесяццю словамі, я адкажу яму двума словамі і паеду да сябе дамоў. А калі прыйдзе хто-небудзь з родзічаў маёй жонкі, я падару яму грошай і ўзнагароджу яго адзежай. А калі ён з’явіцца да мяне з падарункам, я не прыму яго, каб ведалі, што я горды душою. А потым я загадаю ўвабраць мяне і прывесці нявесту і ў доме ўпрыгожу ўсё лепшым чынам. А калі прыйдзе шлюбны час, я апрануся ў самую пышную адзежу і буду сядзець ва ўборы з парчы, не пазіраючы ні ўправа, ні ўлева — ад майго вялікага розуму і фанабэрыі. I мая жонка будзе стаяць перада мною, як месяц, у сваіх адзежах і каштоўнасцях. I я не буду глядзець на яе, пакуль усе, хто будзе тут, не скажуць: “ О пане мой, твая жонка і служанка стаіць перад табою, зрабі ласку, паглядзі на яе — ёй цяжка так стаяць”. I яны шмат разоў □ацалуюць перада мной зямлю, тады я ўзніму галаву і зірну на яе адным толькі вокам, а потым схілю галаву да зямлі. I яе адвядуць у пакой сну, а я перамяню свае адзежы і апрану што-небудзь яшчэ лепшае, чым было на мне. I калі нявесту прывядуць, я нават не гляну на яе, пакуль мяне не папросяць шмат разоў. А потым я загадаю каму-небудзь са слуг падаць кашалёк з пяццю сотнямі дынараў і ў прысутнасці нявесты я аддам яго прыслужніцам, каб яны вялі мяне да яе. I калі мяне прывядуць, я не стану глядзець на яе і не загавару з ёй з пагарды, каб усе гаварылі, што я горды душою. I яе маці прыйдзе, і пацалуе мне галаву і руку, і скажа: “0 пане, паглядзі на тваю служанку, яна хоча твайго кахання, залячы яе сэрца”. Ая не дам ёй адказу. Калі яна гэта пабачыць, то' падымецца і пацалуе мне ногі некалькі разоў, і скажа: “О пане мой, мая дачка — прыгожая дзяўчына, якая яіпчэ не бачыла мужчыны, і калі ты будзепі
такім стрыманым, то яе сэрца разаб’ецца. Будзь схільны да яе і паразмаўляй з ёю”. I яна прынясе мне кубак з віном, і яе дачка возьме кубак, і калі яна падыдзе да мяне, я пакіну яе стаяць перад сабой, а сам адкінуся на вышываную падушку, не глянуўшы на яе, — з-за велічы сваёй душы, — пакуль яна мне не скажа, што я султан, высокі санам, і папросіць мяне: “О пане мой, заклінаю цябе Алахам, не адмоўся ад кубка з рук тваёй служанкі, бо я твая нявольніца”. Але я нічога ёй не адкажу, і яна будзе ўпрошваць: “Яго абавязкова трэба выпіць”, — і паднясе да маіх вуснаў. I я махну рукой ёй у твар, і адпіхну нагой, зраблю вось так!” — I ён узмахнуў нагой, і паднос са шклом упаў з высокага месца, дзе ён стаяў, на зямлю, і ўсё, што было на ім, разбілася.
КНІГІ ОНЛАЙН
