Тысяча і адна ноч
Арабскія народныя казкі
Выдавец: Вышэйшая школа
Памер: 543с.
Мінск 1998
— Калі ласка, частуйцеся! — і пачаў рабіць рухі, нібыта есць, і ўвесь час гаварыў брату: — Калі ласка, пакаштуй гэту страву, не саромся! — або: — Здзіўляюся, чаму ты так мала ясі! He адмаўляй сабе, бо я ведаю, што ты моцна галодныі
I мой брат стаў таксама рабіць выгляд, што есць. A гаспадар казаў:
— Еш і глядзі, які цудоўны і белы гэты хлеб.
Аднак брат нічога не бачыў і думаў пра сябе: “ Гэты чалавек любіць здзекавацца з людзей”.
— О пане мой, — сказаў яму брат, — я ў жыцці не бачыў бялей хлеба і смачней за гэты.
— Яго выпекла нявольніца, якую я купіў за шэсцьсот дынараў, — адказваўтой, а потым загадаў: — Гэй, хлопчык, падай мясны пірог і дабаў да яго тлушчу!
I запытаўся ў майго брата:
— О госць, заклінаю цябе Алахам, ці бачыў ты пірог, лепшы за гэты? Дзеля майго жыцця, еш, не саромся! Гэй, хлопчык, — крыкнуў ён потым, — падай нам мяса ў воцаце і тлустых курапатак! — I зноў звярнуўся да майго брата: — Еш, госць, ты галодны і маеш патрэбу ў ежы.
I мой брат пачаў варочаць сківіцамі і жаваць, а той чалавек патрабаваў страву за стравай, але нічога не прыносілі. Ён жа ўсё запрашаў і запрашаў майго брата есці.
Потым ён крыкнуў:
— Гэй, хлопчык, падай нам куранят, начыненых фісташкамі! — і звярнуўся да майго брата: — Еш, не саромся, такога ты ў жыцці не спрабаваў.
Потым гэтакім жачынам “прыносілі” іншыя шматлікія стравы, і гаспадар угаворваў майго брата есці ўволю. А ў таго ад голаду ўжо закісла сліна ў роце, і нарэшце ён сказаў:
— Дзякую, пане, з мяне дастаткова ежы!
I гаспадар дома загадаў усё прыбраць і прынесці прысмакі, садавіну, сокі і віно.
— Еш гэты міндаль, не саромся, — казаў гаспадар дома майму брату, і ўсё частаваў і частаваў яго: — Заклінаю Алахам, не будзь галодны!
— О пане мой, як можа быць галодным той, хто з’еў усю гэту ежу? — адказаў брат. А сам падумаў: “Абавязкова зраблю з гэтым чалавекам тое, ад чаго ён раскаецца ў сваіх учынках!”
Гаспадар жа крыкнуў у гэты час:
— Падайце нам віна!
Слугі пачалі рухаць у паветры рукамі, нібыта падаюць віно. Гаспадар даў кубак брату і сказаў:
— Бяры гэты кубак, і калі табе віно спадабаецца, скажы мне. -
— Яно добра пахне, сказаў мой брат, — але я прызвычаіўся піць віно, якому дваццаць гадоў.
— Адчыні гэтыя дзверы — ты атрымаеш віно, якое хочаш, — сказаў гаспадар.
I мой брат усклікнуў:
— О пане, з твае ласкі! — і зрабіў рухі, нібыта п’е.
А гаспадар пажадаў:
— На здароўе і ў асалоду!
Потым ён падаў майму брату другі кубак, і той выпіў яго і зрабіў выгляд, што ап’янеў. Ён схапіў аднаго са слуг і даў яму моцную аплявуху, ад якой зазвінела ў пакоі. A потым у другі раз яго ўдарыў. I той слуга ўсклікнуў:
— Ты што, нягоднік?
А мой брат адказваў:
— О пане мой, ты быў міласэрны да свайго раба, і ўвёў яго ў свой дом, і даў яму паесці, і напаіў старым віном, і ён захмялеў і пачаў буяніць. Але ты высакародны і даруеш яму глупства і віну.
Гаспадар дома гучна засмяяўся і сказаў:
— Я ўжо доўгі час пацяшаюся з людзей і здзекуюся з сяброў, але ні ў кога не бачыў такой вытрымкі і кемлівасці, каб так пажартаваць з мяне. А цяпер я дараваў табе, і будзь маім сатрапезнікам і ніколі не пакідай мяне.
Ён загадаў прьінесці ежу, якую пералічваў раней, і яны з маім братам елі, а потым пілі. Неўзабаве з’явіліся нявольніцы, падобныя да месяца, і сталі спяваць на ўсе галасы, іграць на розных інструментах. Гэты чалавек так моцна пасябраваў з маім братам, што той стаў для яго, як родны. А калі наступіла раніца, яны зноў прыняліся за ежу і напоі — так было на працягу дваццаці гадоў.
А потым гэты чалавек памёр, і султан захапіў яго маёмасць і тое, што было ў майго брата. Султан адабраў у яго ўсе грошы і зрабіў майго брата бедняком.
I мой брат пакінуў гэты горад і пайшоў куды вочы глядзяць. Па дарозе на яго напалі качэўнікі і ўзялі ў палон. Яго прывялі ў стан, і той, хто яго забраў, пачаў мучыць і казаць брату:
— Выкупі ў мяне сваю душу за грошы, а не то я цябе заб’ю!
А мой брат плакаў і гаварыў:
— Клянуся Алахам, у мяне нічога няма! Я твой палонны, рабі са мною, што хочаш.
Тады качэўнік адрэзаў майму брату губы і яшчэ настойлівей патрабаваў грошы. А ў качэўніка была прыгожая жонка, яна ўвесь час шкадавала майго брата. Аднойчы качэўнік заўважыў гэта і закрычаў на яго:
— Пракляты, ты хочаш украсці маю жонку! — і ён схапіў майго брата і адрэзаў яму мужчынскае цела, а потым ускінуў брата на вярблюда і адвёз яго на пустую гару, дзе і пакінуў.
Паблізу праходзілі падарожнікі, яны пазналі майго брата, накармілі яго, напаілі і паведамілі мне, што з імі здарылася. Я адразу пайшоў і прынёс брата ў горад, і дзяліўся з ім тым, што сам меў піць і есці.
I вось я, о ўладар прававерных, прыйшоў да цябе і пабаяўся пайсці адсюль, пакуль не раскажу табе ўсё: бо ў мяне шэсць братоў, і я клапачуся пра іх.
I калі ўладар прававерных пачуў маю гісторыю, ён засмяяўся і сказаў:
— Твая праўда, о Маўчальнік, ты нешматслоўны і не балбатун, а цяпер ідзі з гэтага горада і жыві ў іншым!
I ён выгнаў мяне пад наглядам варты.
Я абышоў шмат гарадоў і краёў, пакуль не пачуў аб ягонай смерці і што халіфам стаў іншы. Тады я вярнуўся ў гэты горад, але мае браты ўжо памёрлі. Потым я сустрэўся з гэтым юнаком і зрабіў яму вялікую паслугу: калі б не я, яго, пэўна б, забілі. Але ён абвінаваціў мяне немаведама ў чым. Я абышоў не адну краіну ў пошуках гэтага юнака і вось спаткаў яго ў вас. Ці не сведчыць гэта аб маёй вялікадушнасці, о шаноўныя?
I калі мы пачулі гісторыю цырульніка і ягоны расказ, мы з прычыны той крыўды, якою ён пакрыўдзіў юнака, схапілі цырульніка і зняволілі. А пасля наша гулянка і баль працягваліся, пакуль не раздаліся поклічы да вячэрняй малітвы.
Я вярнуўся дахаты, а мая жонка насупілася і сказала:
— Тьі весялішся і забаўляешся, а я сумую! Калі ты не пойдзеш са мною зараз на вуліцу, я пакіну цябе.
I мы выйшлі пагуляць на вуліцу, а па дарозе дамоў сустрэлі гэтага гарбуна, які быў п’яны ўшчэнт і чытаўтакія вершы:
Віно і кубак, і скрозь іх святло ідзе, Аднак празрыстасць іх не ясная да дна:
Вось прада мной віно — а кубак дзе?
Вось кубак прада мной — няма ж віна.
Я запрасіў яго ў дом, а сам пайшоў купіць смажанай рыбы. Мы селі есці, і мая жонка дала яму кавалак хлеба і рыбы і запіхнула іх яму ў рот. I гарбун памёр. Я аднёс яго і падкінуў у дом гэтага лекара-яўрэя, а той у сваю чаргу злаўчыўся і кінуў яго ў дом наглядчыка. Наглядчык жа ўхітрыўся і таксама пазбавіўся ад гарбуна, а хрысціянінмаклер наткнуўся на яго на дарозе.
Вось мая гісторыя і тое, што я перажыў учора. Ці не больш дзіўная яна за гісторыю гарбуна?
Цар Кітая затрос галавою ад захаплення і сказаў:
— Гэтая гісторыя, што адбылася паміж юнаком і цырульнікам, сапраўды лепшая і цікавейшая, чым гісторыя з гарбуном!
Потым цар загадаў прывесці цырульніка, каб выслухаць яго, а гарбуна пасля пахаваць і ўзвесці па-над ім грабніцу.
Праз хвіліну прывялі з турмы цырульніка. Цар прыгледзеўся да яго і ўбачыў: гэта моцна стары чалавек, якому больіп за дзевяноста, з чорным тварам, белай барадой і брывамі, адсечанымі вушамі і доўгім носам. Цар засмяяўся з яго выгляду і сказаў:
— 0 Маўчальнік, я хачу, каб ты расказаў мне адну са сваіх гісторый.
I цырульнік запытаўся:
0 цар часу, а якая гісторыя гэтага хрысціяніна, яўрэя, мусульманіна і мёртвага гарбуна? I ў чым прычына вашага сходу?
— Раскажыце цырульніку ўсё, аб чым ён пытаецца, — загадаў цар.
I яўрэй, хрысціянін, наглядчык і кравец расказалі тое, што з імі адбылося.
Цырульнік паківаў галавою і ўсклікнуў:
— Клянуся Алахам, гэта сапраўды дзіва дзіўнае! Адкрыйце гэтага гарбуна!
Калі з гарбуна знялі покрыва, цырульнік прысеў, узяў ягоную галаву на калені, паглядзеў у твар і стаў так смяяцца, што паваліўся на зямлю, а потым усклікнуў:
— Усякая смерць дзіўная, але пра смерць гэтага гарбуна трэба запісаць залатымі чарніламі!
Усе здзівіліся яго словам, а цар запытаўся:
— Што з табою, Маўчальнік?
— 0 цар часу, — адказаў цырульнік, — клянуся тваёй літасцю, што ў гарбуну ёсць дух!
I цырульнік выцяг з-за пазухі шкатулку, дастаў з яе горшчык з тлушчам і змазаў ім шыю гарбуна і жылы на ёй. А потым ён узяў два жалезныя кручкі і выцяг імі з горла гарбуна кавалак рыбы з косткаю. Гарбун жа чыхнуў раз і ўскочыў на ногі. Ён пагладзіў сябе па твары і ўсклікнуў:
— Сведчу, што няма бога, акрамя Алаха, і што Мухамед — пасланнік Алаха!
Цар і прысутныя моцна здзівіліся таму, што адбылося ў іх на вачах. I цар Кітая так смяяўся, што страціў прытомнасць. А потым ён сказаў:
— Клянуся Алахам, у жыцці не бачыў больш дзіўнай гісторыі! О мусульмане, о воіны, ці бачыў хто з вас, каб чалавек памёр, а потым ажыў? Калі б Алах не паслаў гэтага цырульніка, то гарбун памёр бы.
А потым цар Кітая загадаў запісаць гэтую гісторыю залатымі чарніламі і пакласці ў казну цара. Ён узнагародзіў яўрэя, хрысціяніна і наглядчыка дарагой адзежай і адпусціў. Краўцу таксама цар падарыў цудоўную вопратку і пакінуў яго пры сабе краўцом. I гарбуну ад цара дасталіся дарагія падарункі, а яшчэ цар зрабіў яго сваім сатрапезнікам. Вялікую ласку меў ад цара і цырульнік, які быў прызначаны галоўным цырульнікам царства і сабутыльнікам самога цара.
I ўсе яны жылі прыемным і салодкім жыццём, пакуль не прыйшла да іх Разбуральніца асалоды і Разлучніца людзей.
Але гэта менш дзіўная гісторыя, чым расказ пра двух візіраў і Аніс аль-Джаліс.
— А як гэта было? — спыталася Дуньязада.
АПОВЯД ПРА ДВУХ ВІЗІРАЎ I АНІС АЛЬ-ДЖАЛІС
Дайшло да мяне, о шчаслівы цар — сказала Шахразада — што быў у Басры цар між цароў, які любіў беднякоў і жабракоў, быў добры да сваіх падданых і адорваў граіпыма тых, хто верыў у Мухамеда, няхай благаславіць і прывітае яго Алах! Імя таго цара было Мухамед ібн Сулейман азЗэйні. У яго было два візіры, адзін па імені аль-Муін ібн Саві, а другі — аль-Фадл ібн Хакан.
Аль-Фадл ібн Хакан быў велікадуіпным чалавекам, жыў па-добраму з людзьмі, і ўсе маліліся аб яго доўгім жыцці і ішлі да яго па параду. А візір аль-Муін ібн Саві ненавідзеў людзей і не любіў дабра, у ім было адно зло. I таму людзі наколькі любілі аль-Фадла ібн Хакана, настолькі ненавідзелі аль-Муіна ібн Саві.
Аднойчы цар паклікаў свайго візіра аль-Фадла ібн Хакана і сказаў яму:
КНІГІ ОНЛАЙН
