Тысяча і адна ноч
Арабскія народныя казкі
Выдавец: Вышэйшая школа
Памер: 543с.
Мінск 1998
— Ты добра абышоўся са мною, але калі б гэта дзяўчына нам паспявала, я быў бы цалкам задаволены.
— Заклінаю цябе жыццём, о Аніс аль-Джаліс, — сказаў Нур ад-Дзін, — праспявай нам што-небудзь дзеля гэтага рыбака!
Дзяўчына ўзяла лютню, наладзіла струны і прамовіла:
0 стройная дзева! Ледзь струны кранула рукой, Ты душы ў нас выкрала і супакой.
Ад спеву твайго слых вярнуўся глухому без мукі, I мовіў нямы: “Якія цудоўныя гукі!”
А потым яна зайграла на неверагодныя лады так, што паланіла сэрцы і розум усіх:
Вы ззяннем рассеялі мглу гэтай ночы сырой, Нам ласку зрабілі, аздобіўшы горад сабой.
Прыйшоў час і мне ўласны дом акрапіць
Мускусам, камфарай, ружавай пахкай вадой.
Халіф не змог схаваць свайго захаплення і хвалявання і ўсклікнуў:
— Цудоўна, клянуся Алахам! Цудоўна!
A Hyp ад-Дзін запытаўся ў яго:
— О рыбак, табе спадабалася нявольніца?
— Так, клянуся Алахам! — адказваў халіф.
— Яна — мой падарунак табе, — сказаў тады Нур ад-Дзін, — падарунак удзячнага, які не адмяняе свайго слова і не бярэ назад дароў.
Затым ён падняўся на ногі, узяў свой плашч і кінуў яго рыбаку. Дзяўчына паглядзела на Нур ад-Дзіна і сказала:
— О гаспадар, ты пакідаеш нас, не развітаўшыся? Калі гэта непазбежна, затрымайся, я развітаюся з табою і раскажу, што ў мяне на душы. — I яна загаварыла вершамі:
Пакута, самота і горкая памяць былога
Мне змучылі душу, празрыстае цела, як дым.
Каханы, не трэба сцвярджаць, што суцешуся скора, He бачу кангта ні самоце, ні слёзам маім.
Калі хто ў слязах здольны плыць і загінуць, Я ў іх патану, нібы човен у віры рачным.
0 вы, хто душою маёй завалодаў навечна, Як хмель вінаградны — кубкам сваім залатым.
Разлука паблізу. Баюся я гэтай хвіліны!..
О той, хто іграў маёй страсцю і сэрцам жывым!
0 парастак горды Хакана — як мара і смага, Душою каханы і сэрцам любімы самім!
Ты дзеля мяне не збаяўся высокага гневу, Цяпер на чужбіну ты выгнаны ім.
0 мой уладар, нам Алах дапаможа ў расстанні!
Аддаў ты Карыму мяне. Будзь у славе, Карым!
I калі яна скончыла верш, Нур ад-Дзін адказаў ёй такімі строфамі:
Хвілінай расстайнай, у дзень ракавы, Скрозьслёзы наўзрыд гаварылі мне вы:
“Скажы, як жа будзеш ты жыць без мяне?” Адказ мой: “Спытай утаго, хто жывы”.
Калі халіф пачуў іхнія вершы, яму зрабілася цяжка іх разлучаць, і ён звярнуўся да юнака:
— Раскажы мне, з кім ты варагаваў і хто цябе шукае?
— Клянуся Алахам, о рыбак, — адказаў Нур ад-Дзін, — са мной і гэтай нявольніцай здарылася дзіўная, незвычайная гісторыя.
I халіф спытаўся:
— Ці не раскажаш ты нам аб гэтым?
— 0 рыбак, — запытаўся юнак, — ці выслухаеш ты наш расказ у нанізаных вершах, у рассыпанай мове?
I халіф адказаў:
— Рассыпаная мова —■ словы, а вершы — нанізаныя жамчужыны.
Тады Нур ад-Дзін схіліў галаву да зямлі і прамовіў такія вершы:
Сябар сардэчны, даўно я расстаўся са сном, Цяжка таму, хто бацькоўскі пакінуў свой дом.
Бацька пялегаваў, песціў мяне, Але на свеце не вечна жывём.
Новыя беды на яве прыйшлі, а не ў сне, Беды ж старыя пакрыты быллём.
Бацька аднойчы мне дзеву-рабыню купіў, 3 постаццю вербачкі, з ясным чалом. ’
Спадчыну я разбазарыў і хутка спусціў, I прагуляў за заможным сталом.
Цяжка расстацца з каханай было, Гора ж на рынак і нас прывяло.
Кошт ёй назвалі. Яе ўпадабаў сам візір, Быццам крумкач, па-над любай занёс ён крыло.
I я раз’юшыўся з гэтага гневам і злом, I ў ліхадзея адбіў я здабычу сілком.
Вораг мой даўні зусім ашалеў, звар’яцеў, Быццам драпежнік стары, на мяне наляцеў.
Я ж адказаў яму ўдарам, пацешыў свой смех, Справа яго біў і злева мясіў кулаком.
Потым з дзяўчынай з базару я збег, I захаваўся я ў доме за моцным замком.
Але ўладар загадаў мяне ўзяць, адшукаць.
Брамнік знаёмы, прыйіпоўшы тайком,
Раіў з дзяўчынай у край нам далёкі ўцякаць, Дзе невядомы я імем ці тварам, ці хоць завітком.
Ноччу, глыбокай, глухой, мы пакінулі дом
I да Багдада плылі многа дзён караблём.
Ведай, рыбак, што меў сам — я табе падарыў, Быў я багаты — застаўся з пустым кашальком.
Зараз табе аддаю я апошнюю радасць сваю, Хочаш, рыбак, — забірай ты і душу маю.
Калі халіф падрабязней распытаўся пра становішча Нур ад-Дзіна і зразумеў усе акалічнасці, ён сказаў:
— Я напішу табе паперку, а ты адвязі яе султану Мухамеду ібн Сулейману аз-Зэйні. Ён прачытае яе і не прычыніць табе зла.
I Нур ад-Дзін Алі ўсклікнуў:
— А хіба ёсць на свеце рыбак, які перапісваецца з царамі? Такога не здаралася ніколі!
— Ты кажаш праўду, — адказаў халіф, — але я табе патлумачу. Мы з ім вучыліся ў адной школе і ў аднаго настаўніка, і я быў старэйшым. Потым яму выпала шчасце, і ён стаў султанам, а мяне Алах зрабіў рыбаком. Але каго б я не пасылаў да яго з просьбай, не было яшчэ выпадку, каб султан не выканаў яе. I калі б я штодня звяртаўся да яго з тысячай просьбаў, ён бы іх, пэўна, выконваў.
Тады Нур ад-Дзін сказаў:
— Добра, пішы, а я пагляджу.
I халіф узяў чарнільніцу і калам* — пяро з трасніка, і напісаў наступнае: “ Гэтае пісьмо ад Харуна ар-Рашыда, сына аль-Махіда, яго высокасці Мухамеду ібн Сулейману аз-Зэйні, атуленаму маёй ласкай, якога я зрабіў маім намеснікам над часткаю маёй дзяржавы. Гэта пісьмо дасягне цябе разам з Нур ад-Дзінам Алі ібн Хаканам, сынам візіра, і ў тую ж хвіліну, калі ён з’явіцца ў вас, складзі з сябе ўладу і перадай яму, і не пярэч майму загаду. Мір табе!”
Нур ад-Дзін узяў пісьмо, пацалаваў яго і, паклаўшы ў цюрбан, зараз жа выправіўся ў шлях. А халіф загадаў пасяліць дзяўчыну ў асобным памяшканні, прызначыў ёй слуг і сказаў:
— Ведай, што я твайго гаспадара паслаў султанам у Басру.
Праз колькі часу Нур ад-Дзін дасягнуў Басры і прыйшоў у палац султана. Ён пацалаваў зямлю перад султанам і падаў яму пісьмо. I калі султан прачытаў яго, то падняўся з прастола, тройчы пацалаваў ліст і ўсклікнуў:
— Увага і пакора перад Алахам вялікім і ўладаром прававерных!
Потым ён паклікаў чатырох суддзяў і эміраў і хацеў скласці з сябе ўладу. Але раптам з’явіўся візір аль-Муін ібн Саві. Султан падаў яму пісьмо, і той, прачытаўшы, разарваў яго на кавалачкі, запіхнуў у рот, пажаваў і выплюнуў. Султан закрычаў разгневана:
— Гора табе, што ты ўчыніў?
А візір адказваў:
— Клянуся тваім жыццём, о султан, гэты шыбенік не сустракаўся ні з халіфам, ні з яго візірам. Ён падрабіў пісьмо. Халіф не пасылаў яго забраць у цябе ўладу, бо няма ў гэтага нягоднага ні высакароднага ўказу, ні граматы аб прызначэнні. Калі б тое, што ён сцвярджае, было праўдай, то халіф прыслаў бы разам з ім свайго візіра або прыдворнага.
— Як жа быць? — запытаўся султан.
— Я вазьму гэтага юнака і пашлю яго ў Багдад у суправаджэнні прыдворнага, — сказаў візір. — Калі яго словы праўда, ён прывязе нам высокі ўказ і грамату, а калі не прывязе, то я належным чынам паквітаюся са сваім крыўдзіцелем.
Султан пагадзіўся, і візір прывёў Нур ад-Дзіна ў свой дом, паклікаў слуг і загадаў ім біць юнака, пакуль не страціць прытомнасць. Потым на ногі Нур ад-Дзіна наклалі цяжкія кайданы і адвялі яго ў турму, пры гэтым візір загадаў катаваць яго і ноччу, і днём.
Турэмшчык зачыніў дзверы, і Нур ад-Дзін апынуўся ў няволі. Турэмшчык заслаў дываном лаўку, пасадзіў на яе Нур ад-Дзіна і раскаваў кайданы. Штодня візір загадваў біць юнака, і турэмшчык на працягу сарака дзён бараніў яго.
А на сорак першы дзень ад халіфа прывезлі падарункі, султан абрадаваўся ім, але нехта сказаў:
— А можа, яны прысланы новаму султану?
Тады візір сказаў:
— Самы час забіць Нур ад-Дзіна.
I султан загадаў прывесці яго і адсячы галаву. Шчаслівы і радасны візір прыйшоў да валі і пераказаў яму загад султана. Па ўсім горадзе пачалі склікаць людзей паглядзець на смерць Нур ад-Дзіна Алі ібн Хакана. Людзі засмуціліся і заплакалі, калі пачулі гэта.
Візір прыйшоў да турэмшчыка і сказаў:
— Прывядзі мне гэтага шыбеніка!
Турэмшчык увайшоў да Нур ад-Дзіна і пачуў, як той прамаўляе вершы:
Хто мне дапаможа? Я ў жорсткіх абдымках бяды.
Дзе лекі ад смерці, дзе кроплі жывое вады?
Калі мне разлука ссушыла, як кветку, душу, I сябар стаў ворагам воляю лёсу тады.
О людзі, хто з вас адгукнецца на покліч таго, Які невіноўны ні ў чым і які малады?
Смерць — гэта дробязь адна, не страшна цяпер забыццё.
Навошта жыццё? — Ты адстаў ад сваёй чарады.
О божа адзіны, прымаю прысуд з тваіх рук!
У гэта імгненне малю, як маліў я заўжды:
“Даруй мне грахі і пазбаў ад нясцерпных разлук, I душу ўратуй ад бязлітаснай долі і мук!”
Турэмшчык адвёў Нур ад-Дзіна да візіра, і ён, пабачыўшы свайго лютага ворага, заплакаў і запытаўся ў яго:
— Няўжо ты абаронены перад лёсам? Ці ты не чуў слоў паэта:
Дзе зараз Хасроі*? Тыраны сышлі назаўжды.
Няма іх больш скарбаў. I зніклі іх нават сляды.
Потым ён сказаў:
— Ведай, о візір, што толькі Алах вольны тварыць, што жадае!
Візір запярэчыў:
— О Алі, ты палохаеш мяне гэтымі словамі? Я сёння адсяку табе галаву і не стану нават раздумваць, а лёс няхай робіць, што хоча. Паэт сказаў:
Спакойна, з пакорай даверся ты лёсу,
Бо гэта адно, што табе засталося.
А якія цудоўныя наступныя словы:
Хто ворагаў сваіх хоць на хвіліну перажыў, Той мэты дасягнуў і славы заслужыў.
Потым візір загадаў узваліць Нур ад-Дзіна на спіну мула, і яго вазілі па Басры, пакуль не спыніліся перад
вокнамі палаца і не паставілі на дыване крыві. Кат наблізіўся да яго і сказаў:
— Я паднявольны раб, о пане. Калі ў цябе ёсць якоенебудзь жаданне — скажы мне, і я выканаю яго. Табе засталося жыцця да таго моманту, пакуль султан не выгляне v акно.
I тады Нур ад-Дзін паглядзеў наўкола і прамовіў:
Я ўбачыў ката, і дыван, і меч ля горла, Я закрычаў: “О ганьба мне і гора!”
Хто мне руку падасць і дапаможа? I гэтым зменіць цяжар прыгавору?
Прабіў мой час, пагібель прада мною.
Баюся: і ў раі я ўбачу цень дакору.
Хто мне падасць вады, паменшыўшы пакуту?
Хто спачуваннём дапаможа майму ropy?
I людзі пачалі плакаць, і кат падаў юнаку кубак з вадою, але візір разбіў кубак і закрычаў на ката, каб той хутчэй адсек галаву Нур ад-Дзіну. Тады кат завязаў яму вочы, a народ узняў крык на візіра. У гэты ж якраз час узняўся на дарозе пыл, ён напоўніў сабою паветра і раўніну. I султан, які сядзеў у палацы, сказаў слугам:
— Паглядзіце, у чым справа!
КНІГІ ОНЛАЙН
