Тысяча і адна ноч
Арабскія народныя казкі
Выдавец: Вышэйшая школа
Памер: 543с.
Мінск 1998
Удачай пазначаны, вабіш людзей, Як дрэва, калі паспяваюць плады.
Плады абарвуць — і нікога тут больш не знайсці, А дрэва пакутуе, гіне яно без вады.
Дзе ўдзячнага ўзяць — аднаго з дзесяці?
Хай згінуць бяздушныя з ганьбай у прорве бяды!
Потым ён вярнуўся да сваёй Аніс аль-Джаліс, і яна ў горы сказала яму:
— 0 гаспадар, ці не казала я, што яны адвернуцца ад цябе? Прадавай хатнія рэчы і посуд і жыві за гэтыя грошы, пакуль Алах вялікі не паспрыяе табе.
I Нур ад-Дзін жыў так, пакуль не прадаў усё, што было ў доме. Ён паглядзеў на Аніс аль-Джаліс і запытаўся:
— Што ж мы будзем рабіць цяпер?
— О пане мой, — адказала яна, — я думаю, што табе трэба зараз жа падняцца, пайсці са мною на рынак і прадаць мяне. Ты ж ведаеш, што твой бацька купіў мяне за дзесяць тысяч дынараў. Можа, Алах пашле пакупніка, які дасць
табе суму, блізкую да той. А калі воля Алаха, каб нам быць разам — то мы будзем разам.
— О Аніс аль-Джаліс, — адказваў Нур ад-Дзін, — клянуся Алахам, мне нялёгка расстацца з табой на адну хвіліну.
I яна адказала:
— Клянуся Алахам, гаспадар мой, і мне таксама. Але ў бяды свае законы, як сказаў паэт:
Часам нас вымушаюць патрэба і доля
Крочыць сцежкаю сораму ў роспачным полі.
I калі б не змушалі, не гналі няшчасці, На такое ніхто не рашыўся б ніколі.
I тады Нур ад-Дзін падняўся на ногі, узяў Аніс альДжаліс (а слёзы цяклі ў яго па шчоках, як дождж) і сказаў:
Чакайце, адзін падарыце пагляд —
Суцешыцца сэрца, разлукі спазнаўшае яд.
Калі няма моцы глядзець на мяне, Хай лепш мяне ласкаю смерць не міне.
Затым ён прывёў Аніс аль-Джаліс на рынак і аддаў яе пасрэдніку. А той запытаўся:
— Ці гэта не Аніс аль-Джаліс, якую купіў у мяне твой бацька за дзесяць тысяч дынараў?
I той сказаў:
— Так.
Пасрэднік дачакаўся, калі рынак запоўніцца нявольніцамі, і пачаў прапаноўваць дзяўчыну на продаж. У гэты час на рынку з’явіўся візір аль-Муін ібн Саві, ён заўважыў Нур ад-Дзіна Алі і падумаў : “Няўжо ў яго ёсць грошы, каб набываць нявольніц?” А потым візір уважліва агледзеўся і зразумеў, што Нур ад-Дзін прывёў прадаваць нявольніцу Аніс аль-Джаліс. Візір паклікаў гандляра рабамі і сказаў яму:
— Я хачу купіць нявольніцу, якую ты прадаеш.
Дзяўчыну прывялі, і яна спадабалася візіру.
— Хасан, колькі табе давалі за яе? — спытаўся ён.
— Продаж толькі пачаўся, і напачатку давалі чатыры тысячы пяцьсот дынараў.
I аль-Муін крыкнуў:
— Прынесці мне чатыры тысячы пяцьсот дынараў! — A потым паглядзеў на пасрэдніка і сказаў: — Чаго ты стаіш? Ідзі і прапануй гаспадару ад мяне чатыры тысячы дынараў, а пяцьсот забярэш сабе.
Пасрэднік падышоў да Нур ад-Дзіна, пераказаў яму словы візіра і параіў не прадаваць Аніс аль-Джаліс, і навучыў, як гэтага пазбегнуць.
Калі пасрэднік выйшаў на сярэдзіну рынка, узяў нявольніцу за руку і сказаў візіру аль-Муіну, што ідзе яе гаспадар, тады Нур ад-Дзін вырваў дзяўчыну з ягоных рук і закрычаў:
— Гора табе, дзеўка, я прывёў цябе на рынак, каб стрымаць клятву! Ідзі дамоў і не пярэч мне наступным разам!
А візір аль-Муін ібн Саві не мог у гневе авалодаць сабою. I ён сказаў купцам:
— Клянуся Алахам, калі б не вы, я, напэўна, забіў бы яго.
Купцы любілі Нур ад-Дзіна. Яны паказалі яму знакамі: “Распраўся з ім!” — і сказалі:
— Ніводны з нас не ўстане паміж ім і табою.
Тады Нур ад-Дзін сцягнуў візіра з сядла, і той упаў у мясілку для гліны. Юнак пачаў малаціць візіра кулакамі, і адзін удар патрапіў яму ў зубы, адчаго барада візіра афарбавалася крывёю.
А з візірам было дзесяць нявольнікаў. Калі яны ўбачылі, што адбываецца, то схапіліся за рукаяткі мячоў. Але людзі сказалі ім:
— Гэты — візір, а той — сын візіра. Можа стацца, што яны хутка памірацца, а вы трапіце ў няміласць і да таго, і да іншага. А раптам ваш меч патрапіць у аль-Муіна? Больш разумна будзе вам не ўмешвацца ў іх справы.
Нур ад-Дзін здаволіўся біць візіра, забраў сваю нявольніцу і пайшоў дамоў. Візір хуценька падняўся і таксама пайшоў адгэтуль. Яго адзежа зрабілася трохколернай: чорнай — ад гліны, чырвонай — ад крыві і шэрай — ад зямлі. Візір прыйшоў да палаца султана і закрычаў.
— 0 цар часу, тут пакрыўджаны, пакрыўджаны!
Яго прывялі да султана, і той пазнаў свайго старшага візіра.
— 0 візір, — спытаў ён, — хто гэтак з табою абышоўся? I як такое здарылася?
— Ведай, уладар, — адказаў візір, — што я сёння пайшоў на рынак, каб купіць кухарку, і нечакана ўбачыў дзяўчыну, прыгажэй за якую ніколі не сустракаў. Я захацеў купіць яе для цябе, уладар, і запытаўся ў пасрэдніка пра яе цану і гаспадара. Гаспадаром яе аказаўся сын аль-Фадла ібн Хакана. Некалі наш султан даў ягонаму бацьку дзесяць тысяч дынараў, каб купіць для ўладара прыгожую нявольніцу. Ён купіў такую дзяўчыну, але яна яму спадабалася, і былы візір аддаў яе свайму сыну. А калі бацька памёр, сын прадаў паступова сады, дамы, гаспадарку і нават посуд, пакуль наогул не разарыўся. I тады ён павёў на рынак нявольніцу ў надзеі атрымаць за яе грошы. Купцы пачалі гандаль, і цана дайшла да чатырох тысяч дынараў. Я падумаў: “Куплю гэту нявольніцу для нашага ўладара — султана, тым больш што ён ужо заплаціў за яе дзесяць тысяч дынараў”. I я сказаў: “0 дзіця маё, вазьмі ад мяне чатыры тысячы дынараў і аддай яе”. — Але ён паглядзеў на мяне і закрычаў: “Нягодны стары, я прадам яе яўрэям і хрысціянам, але не табе!” — I я сказаў: “Я купляю яе не для сябе, а для нашага ўладара — султана”. — Але ён моцна раззлаваўся ад гэтых слоў, скінуў мяне з каня і, нягледзячы на тое што я стары чалавек, біў мяне і лупцаваў. I ўсё гэта я сцярпеў таму, што хацеў купіць для цябе гэту прыгожую нявольніцу.
Візір упаў на зямлю і пачаў плакаць. А султан так разгневаўся ад пачутага, што загадаў сарака вяльможам царства:
— Зараз жа ідзіце да дома Алі ібн Хакана, разрабуйце і разбурыце яго, а сына і нявольніцу прывядзіце да мяне са звязанымі рукамі!
Гэта пачуў прыдворны па імені Алам ад-Дзін Санджар, які раней быў нявольнікам у бацькі Нур ад-Дзіна. Ён непрыкметна пакінуў палац султана і паскакаў на кані да сына свайго былога гаспадара. Ён пастукаўся ў дзверы і сказаў:
— О пане мой, зараз не час для прывітанняў і размоў; паслухай, што сказаў паэт:
Ратуйся хутчэй, пакуль не знаёмы з бядою, Ад роднага дома спяшайся нялёгкай хадою.
Збудуем палац у краях, куды пойдзем, А іншай душы анідзе мы не знойдзем.
— Што здарылася? — запытаўся Нур ад-Дзін.
I прыдворны адказаў:
— Уцякай разам з нявольніцай! Аль-Муін ібн Саві абылгаў цябе, і калі вы патрапіце да яго ў рукі, ён заб’е вас. Султан ужо паслаў сюды сорак чалавек, каб разбурыць твой дом і захапіць цябе з нявольніцай.
Потым Санджар даў сорак дынараў Нур ад-Дзіну — усё, што ў яго было, і параіў неадкладна ўцякаць.
Нур ад-Дзін і Аніс аль-Джаліс прыйшлі на бераг ракі і ўбачылі там карабель, які вось-вось павінен быў адплыць.
— Кудьі вы кіруецеся? — запытаўся Нур ад-Дзін у капітана.
I той адказаў:
— У Горад міру і свету, у Багдад.
Тады Нур ад-Дзін і нявольніца ўзышлі на карабель, і ў той жа час судна распусціла ветразі і рушыла ў мора.
А пасланыя султанам воіны прыйшлі ў дом Нур ад-Дзіна Алі, але нікога там ужо не знайшлі. Яны разбурылі дом і вярнуліся ні з чым да султана.
— Шукайце іх, дзе б яны не былі! — закрычаў султан.
— Слухаем і падпарадкоўваемся, — адказалі воіны.
Але колькі не шукалі яны, у горадзе Нур ад-Дзіна не было.
Праз колькі часу ён і Аніс аль-Джаліс прыбылі ў Багдад. Капітан сказаў ім:
— Вось і Багдад, зіма мінула, і тут цвіце вясна, квітнеюць ружы, цякуць каналы.
Нур ад-Дзін заплаціў капітану і пайшоў з нявольніцай у горад. Яны селі адпачыць каля саду, вароты якога былі зачыненыя. Ад свежага паветра і стомы яны заснулі.
А гэты сад належаў халіфу Харуну ар-Рашыду і называўся Сад Весялосці. Пасярод яго стаяў Палац Задавальненняў і Выяў, у якім было восемдзесят акон, на іх восемдзесят свяцільняў, а ў цэнтры велізарны падсвечнік з золата. I калі халіфу было сумна, ён прыходзіў сюды, загадваў запаліць усе свяцільні, расчыніць усе вокны,
а нявольніцам i Ісхаку ібн Ібрахіму ан-Надзіму* — спяваць. Тады яго грудзі напаўняліся радасцю, а смутак і турботы міналі.
Даглядаў сад стары садоўнік па імені шэйх Ібрахім. Халіф дазволіў яму хапаць усіх юнакоў і жанчын, якія прыходзяць да варотаў саду, каб схавацца ад чужых вачэй у зацішку і рабіць з імі, што пажадае. I вось у гэты дзень садоўнік шэйх Ібрахім аглядаў сад і заўважыў каля варотаў юнака і дзяўчыну, якія спалі. “Халіф дазволіў мне забіваць усіх гуляшчых, але гэтых я моцна адлуплю, каб ведалі, што нельга падыходзіць да гэтага саду”, — падумаў шэйх Ібрахім.
Ён выразаў дубец і ўжо ўзняў руку, каб ударыць. Але раптам сказаў сабе:
— 0 Ібрахім, як ты будзеш іх біць, калі не ведаеш іх становішча? Можа, яны чужаземцы?
Ён адсланіў покрыва з твараў спячых і ўбачыў, што гэта вельмі прыгожыя юнак і дзяўчына. “He, я не павінен іх біць”, — вырашыў садоўнік. Ён прысеў на зямлю і пачаў расціраць ногі Нур ад-Дзіну.
Юнак прачнуўся і ўбачыў у сябе ў нагах паважанага старога чалавека, і моцна засаромеўся. Ён пацалаваў рукі шэйха Ібрахіма, а стары садоўнік запытаўся:
— Дзіця маё, адкуль ты?
— О пан, мы чужаземцы, — адказаў Нур ад-Дзін, і слёзы пабеглі з яго вачэй.
Тады шэйх Ібрахім запрасіў яго зайсці ў сад і пагуляць у ім.
— А чый гэта сад? — пацікавіўся Нур ад-Дзін.
Садоўнік, каб супакоіць яго, сказаў:
— Дзіця маё, гэты сад я атрымаў у спадчыну ад сваіх родных.
Юнак падзякаваў старому, падняўся, і яны разам з нявольніцай увайшлі ў сад. Якіх толькі дрэў у ім не было! Абрыкосы — ад камфарных да міндальных і харасанскіх, слівы, падобныя колерам да твару прыгажуні, вішні, ад якіх знікала жаўцізна зубоў, вінныя ягады — белыя і чырвоныя. У садзе цвілі памеранцы і ружы, фіялкі, мірты, ляўконіі, лаванда, нарцысы, рамонкі. Зямлю пакрываў шматколерны дыван з кветак, звінелі ручаіны і спявалі на ўсе галасы птушкі.
Шэйх Ібрахім прывёў юнака і дзяўчыну ў палац, і Нур ад-Дзін усклікнуў:
— Клянуся Алахам, гэта цудоўна!
Потым ён папрасіў у садоўніка чаго-небудзь папіць, і той прынёс яму вады — чыстай, халоднай, свежай. Але Нур ад-Дзін сказаў:
— Я не гэтага хачу выпіць.
— Можа, ты хочаш віна? — запытаўся садоўнік.
КНІГІ ОНЛАЙН
