Тысяча і адна ноч
Арабскія народныя казкі
Выдавец: Вышэйшая школа
Памер: 543с.
Мінск 1998
Рыбак перайшоў на іншае месца і стаў прасіць у Алаха вялікага сабе надзелу. Але да канца дня ён не злавіў ніводнай рыбкі. I ён здзівіўся гэтаму і сказаў сабе: “Хіба Алах стварыў гэтае немаўля і не даў яму надзелу? Такога не бывае, бо той, хто адтуліў куточкі рота, узяў на сябе яго надзел, а Алах шчодры і надзяляе”.
Тады ён падняў сетку і вярнуўся дамоў з разбітаю душою, а думкі яго былі занятыя сям’ёю: ён жа пакінуў іх усіх без ежы. Ён дайшоў да пякарні і ўбачыў, што людзі тоўпіліся і прапаноўвалі хлебапёку грошы. А гэта быў час дарагавізны, і хлебапёк не звяртаў на іх увагі. Рыбак спыніўся, удыхнуў пах свежага хлеба і ад голаду яму вельмі моцна захацелася пакласці ў рот хоць крошку хлеба. Хлебапёк заўважыў рыбака і закрычаў:
— Ідзі сюды, о рыбак! — I калі рыбак падышоў, запытаўся: — Ты хочаш хлеба? — Але рыбак прамоўчаў, і пекар мовіў: — Гавары, не саромся, Алах шчодры, і калі ў цябе няма грошай, то я дам табе хлеба і пачакаю, пакуль не стане лепшым тваё жыццё.
— Клянуся Алахам, о майстар, няма ў мяне грошай, — адказаў рыбак, — але дай мне хлеба, пад заклад — я пакіну да заўтрашняга дня сетку.
I хлебапёк сказаў яму:
— О бедны, гэтая сетка — твая лаўка і вароты твайго надзелу. Калі ты яе закладзеш, чым ты будзеш лавіць? Скажы мне, колькі табе патрэбна хлеба?
— На дзесяць шэлегаў* срэбра, — адказаў рыбак.
I хлебапёк даў яму хлеба на дзесяць шэлегаў, а яшчэ даў дзесяць шэлегаў срэбра і сказаў:
— Вазьмі іх і купі ежы. За табою будзе доўг у дваццаць шэлегаў, заўтра ты мне прынясеш на іх рыбы.
— Няхай узнагародзіць цябе Алах вялікі і аддзячыць табе дабром! — сказаў рыбак.
Ён узяў хлеб і дзесяць шэлегаў срэбра і, радасны, пайшоў. Ён накупіў ежы і прыйшоў дамоў. Яго жонка сядзела і суцяшала дзяцей, якія плакалі ад голаду. I рыбак увайшоў да іх і паклаў перад імі хлеб. Усе сталі есці, а рыбак расказаў жонцы аб усім, піто з ім было, і яна ўсклікнула:
— Алах шчодры!
Назаўтра рыбак узяў сваю сетку і выйшаў з дому, сказаўшы:
— Прашу цябе, о божа, дай мне сёння тое, каб апраўдацца перад хлебапёкам.
Ён закідваў сетку ў мора і выцягваў яе раз-пораз, але ў сетку не трапляла рыба. I пайшоў ён увечары дамоў сумны і зажураны. Адарогавяла паўз пякарню хлебапёка, ірыбак гаварыў сабе: “Як мне прайсці да дома? Я прыспешу крок, каб хлебапёк мяне не ўбачыў”. Ад сораму перад хлебапёкам ён пайшоў шпарчэй, але раптам хлебапёк падняў вочы і закрычаў:
— О рыбак, падыдзі сюды, забяры твой хлеб і грошы — ты забыўся!
— He, клянуся Алахам, я не забыўся, — адказваў рыбак, — мне толькі вельмі сорамна. Я сёння не злавіў рыбы.
— He саромся, — адказваў хлебапёк, — хіба я не казаў табе: “He спяшайся — пакуль не стане лепшым тваё жыццё”?
I ён даў яму хлеба і дзесяць шэлегаў срэбра. I рыбак прыйшоў дамоў і расказаў аб усім жонцы, і яна сказала:
— Алах шчодры! Калі захоча Алах вялікі, да цябе прыйдзе дабро, і ты спаўна аддасі тое, што яму вінны.
I так цягнулася сорак дзён. Кожную раніцу на ўсходзе сонца рыбак ішоў да мора і вяртаўся ў час захаду сонца — без рыбы. I ён браў хлеб і грошы ў хлебапёка, і той ні разу не запытаўся ў яго аб рыбе і нічым не прыніжаў яго. Наадварот, калі рыбак гаварыў:
— Обрат мой, звядзі са мной рахункі, — хлебапёк адказваў:
— Ідзі сабе з богам, не час зараз зводзіць рахункі. Калі прыйдзе да цябе дабро, ты са мной разлічышся.
I рыбак жадаў яму шчасця і пакідаў яго, дзякуючы.
А на сорак першы дзень ён сказаў сваёй жонцы:
— Мне хочацца разарваць гэтую сетку і адпачыць ад такога жыцця.
I жонка яго запыталася:
— Чаму?
— Мой надзел у моры як быццам скончыўся, — адказаў рыбак. — Да якога часу будзе ўсё так доўжыцца? Клянуся Алахам, я згарэў ад сораму перад хлебапёкам. Я не пайду больш да мора, каб не праходзіць паўз яго пякарню, а іншай дарогі да мора няма.
I жонка рыбака сказала:
— Хвала Алаху вялікаму, які змякчыў яго сэрца да цябе, і ён дае табе ежу. Што ў гэтым брыдкага?
— Я вінен яму вялікую суму грошай, і ён абавязкова запатрабуе доўг, — сказаў рыбак.
I жонка спытала:
— Хіба ён пакрыўдзіў цябе словамі?
— He, ён нават не згаджаецца звесці са мною рахунак і гаворыць: “Калі прыйдзе да цябе дабро”.
I яго жонка сказала:
— Калі ён з цябе запатрабуе доўг, ты адкажы: “Калі прыйдзе дабро, на якое мы з табой спадзяёмся”.
— А калі прыйдзе дабро, на якое мы спадзяёмся? — спытаў рыбак.
I жонка яго сказала:
— Алах шчодры!
I рыбак мовіў:
— Твая праўда!
Ён зноў узяў сваю сетку і пайшоў да мора, гаворачы ў думках: “О божа, пашлі мне хоць адну рыбіну, каб я прынёс яе хлебапёку”. I ён закінуў сваю сетку ў мора. I калі стаў выцягваць, адчуў, што яна цяжкая. Ён стаміўся, выцягваючы яе, а калі выцягнуў, то ўбачыў у сетцы мёртвага асла, які ўжо раздзьмуўся і смярдзеў. I яго душы зрабілася агідна. Рыбак дастаў асла з сеткі і ўсклікнуў:
— Няма моцы і сілы, акрамя як у Алаха, высокага, вялікага! Я выбіўся з сілы, гаворачы гэтай жанчыне, што няма мне больш надзелу ў моры, і каб яна дазволіла мне пакінуць гэтае рамяство, але яна адказвала: “Алах шчодры, да цябе прыйдзе дабро!” Хіба гэты здохлы асёл і ёсць дабро?
У вялікім клопаце ён перайшоў на іншае месца, каб не чуць смуроду ад асла, і зноў закінуў сетку. Счакаўшы пэўны час, ён пацягнуў яе і адчуў, што яна цяжкая. I ён да таго часу біўся над сеткаю, пакуль не скрывавіў сабе рукі. А калі выцягнуў, то ўбачыў у ёй чалавечую істоту. I рыбак падумаў, што гэта іфрыт з іфрытаў пана нашага Сулеймана, якіх той знявольваў у медных збанах, закаркоўваў і кідаў у мора. I калі адзін збан разбіўся ад часу, гэты іфрыт выйшаў з яго і падняўся ў сетку. I рыбак кінуўся бегчы ад яго з крыкам:
— Літасці, літасці, о іфрыт Сулеймана!
I чалавек з сеткі закрычаў яму:
— Ідзі сюды, о рыбак, не ўцякай ад мяне — я нашчадак Адама, як і ты. Вызвалі ж мяне, каб атрымаць за мяне ўзнагароду.
Калі рыбак пачуў гэтыя словы, яго сэрца супакоілася, і ён падышоў да чалавека і сказаў:
— Хіба ты не іфрыт з джынаў?
— He, — адказваў ён, — я чалавек, і веру ў Алаха і яго іасланца.
■— Хто кінуў цябе ў мора? — спытаўся рыбак.
I чалавек сказаў:
— Я з дзяцей мора. Я гуляў, а ты накінуў на мяне сетку. Мы людзі, паслухмяныя законам Алаха, і клапоцімся аб стварэннях Алаха вялікага. Калі б я не баяўся аслухацца Алаха, я парваў бы тваю сетку, але я пагадзіўся з тым, што прызначыў мне Алах. А ты, калі вызваліш мяне, станеш маім уладаром, а я — тваім нявольнікам. Ці не хочаш ты вызваліць мяне і заключыць са мною пагадненне? Ты будзеш маім сябрам, і кожны дзень я стану прыходзіць на гэтае месца. Ты будзеш прыносіць мне ў падарунак тое, што родзіць зямля. У вас жа ёсць вінаград, смоквы', кавуны, персікі, гранаты і іншае. Усё, што ты мне прынясеш, будзе мне ў радасць. А ў нас ёсць каралы, жэмчугі, тапазы, смарагды, яханты і іншыя каштоўныя камяні.І я напоўню твой кошык, у якім ты мне прынясеш плады, дарагімі металамі і каштоўнымі камянямі. Што мне скажаш на гэта, о брат мой?
— Фаціха няхай будзе паміж мною і табою пры гэтых словах, — сказаў рыбак.
I кожны з іх прачытаў фаціху, і рыбак вызваліў чалавека з сеткі, а потым запытаўся, як яго імя. I чалавек сказаў:
— Маё імя Абдалах марскі. Пастой тут, а я прынясу табе падарунак. — I Абдалах марскі знік у моры.
А Абдалах зямны стаў раскайвацца, што вызваліў яго з сеткі, і сказаў сабе: “Адкуль я ведаю, што ён да мяне вернецца? Ён толькі пасмяяўся з мяне, а я яго вызваліў. Калі б я пакінуў яго ў сетцы, то я мог бы паказваць яго людзям у горадзе і ўваходзіў бы ў дамы багатых . Ён пачаў гараваць аб гэтым і гаварыць сабе: “Выслізнула твая здабыча з тваіх рук!”
I раптам вярнуўся Абдалах марскі з поўнымі жменямі жэмчугу, каралаў, смарагдаў і каштоўных камянёў і сказаў:
— Бяры, брат мой, і не крыўдуй, — у мяне няма кошыка, каб напоўніць яго.
I тут Абдалах зямны абрадаваўся, узяў каштоўнасці, і яны дамовіліся штодня сустракацца на гэтым самым месцы да ўсходу сонца. Абдалах марскі развітаўся з рыбаком і пайшоў у мора.
Што ж тычыцца рыбака, то ён, радасны, пайшоў у горад, I як толькі згледзеў хлебапёка, сказаў яму:
— О брат мой, прыйшло да нас дабро — звядзі са мной рахунак.
— He трэба зводзіць рахунак, — адказаў хлебапёк, — калі ў цябе што-небудзь ёсць, дай мне, а калі няма нічога — бяры свой хлеб і грошы і ідзі дамоў.
— 0 сябар мой, — сказаў рыбак, — дабро прыйшло да мяне дзякуючы Алаху. Табе належыць з мяне многа, але вазьмі вось гэтае. — I ён захапіў жменю жэмчугу, каралаў, яхантаў і іншых каштоўных камянёў — роўна палову таго, што меў, — і аддаў іх хлебніку, сказаўшы: — Дай мне крыху дробязі на сёння, пакуль не прадам гэтыя каштоўнасці.
I хлебапёк аддаў яму ўсе грошы, якія былі ў яго пад рукой, і ўвесь хлеб, што быў у яго. Ён абрадаваўся каштоўнасцям і сказаў рыбаку:
— Я твой раб і слуга.
I ён аднёс хлеб, які ў яго быў, у дом рыбака і аддаў хлеб яго жонцы і дзецям. Потым прынёс з рынку мяса і розных пладоў і частаваў сям’ю рыбака. I кінуў хлебапёк сваю пякарню і стаў служыць Абдалаху зямному, і дапамагаць у яго справах.
Рыбак расказаў сваёй жонцы пра выпадак з Абдалахам марскім, і жонка яго абрадавалася і параіла:
— Няхай гэта будзе тайна, і нікому яе не адкрывай, каб цябе не схапілі суддзі.
— Калі я схаваю сваю тайну ад усіх людзей, то не схаваю яе ад хлебапёка, — адказаў рыбак.
I на другі дзень раніцай ён узяў кошык, напоўнены звечара рознымі пладамі, і да ўсходу сонца прыйшоў на бераг мора.
— Дзе ты, о Абдалах марскі? — запытаўся рыбак.
I раптам той адказаў яму:
— Перад табой, — і выйшаў да яго.
Рыбак аддаў яму плады, і Абдалах марскі ўзяў іх і пайшоў у мора, і неўзабаве вярнуўся з поўным кошыкам усякіх дарагіх металаў і каштоўнасцей. I Абдалах зямны паставіў кошык на галаву і панёс дамоў. Па дарозе каля пякарні хлебапёк сустрэў яго і сказаў:
— 0 пан мой, я выпек сорак пышак і адаслаў табе дамоў. А цяпер я пяку хлеб для цябе, і калі ён будзе гатовы, я дастаўлю яго табе дадому і прынясу зеляніну і мяса.
I рыбак узяў з кошыка тры прыгаршчы камянёў і аддаў іх хлебапёку. А потым ён прынёс дамоў кошык, выбраў па аднаму каменю кожнага віду і пайшоў на рынак. Ён спыніўся перад лаўкаю старасты рынку і сказаў:
— Купі ў мяне гэтыя каштоўнасці.
— Пакажы мне іх, — сказаў стараста. Рыбак паказаў, і стараста запытаўся: — Ці ёсць у цябе яшчэ камяні, акрамя гэтых?
КНІГІ ОНЛАЙН
