Тысяча і адна ноч
Арабскія народныя казкі
Выдавец: Вышэйшая школа
Памер: 543с.
Мінск 1998
— У мяне іх поўны кошык, — адказваў рыбак.
I стараста рынку запытаўся:
— Дзе твой дом?
I рыбак адказаў, дзе яго дом.
Тады стараста адабраў у яго камяні і сказаў слугам:
— Схапіце яго! Гэта разбойнік, які абакраў царыцу, жонку султана. — I ён загадаў пабіць рыбака, і яго пабілі і звязалі, а стараста і людзі з рынку сталі гаварыць: — Мы злавілі разбойніка.
Ал е рыбак маўчаў і нічога на гэта ім не адказваў, пакуль яго не паставілі перад царом. I тады стараста сказаў:
— О цар часу, калі ўкралі каралі царыцы, ты паведаміў нам аб гэтым і патрабаваў адшукаць злодзея. Я стараўся больпі за іншых і вось злавіў яго.
I цар сказаў еўнуху:
— Вазьмі гэтыя каштоўнасці і пакажы іх царыцы, і запытайся, ці не яе гэтыя рэчы з тых, што прапалі?
Еўнух аднёс камяні царыцы і запытаўся, як загадваў цар. ...
Яна паглядзела на камяні, моцна здзівілася і сказала.
— Я знайшла свае каралі ў сябе, а гэта не мае рэчы. Але гэтыя камяні лепшыя, чым у маіх каралях. He крыўдзі
гэтага чалавека, і калі ён іх прадае, то купі іх сваёй дачцэ, Ум ас-Сууд, — мы зробім ёй з іх каралі.
Еўнух вярнуўся да цара і пераказаў яму словы царыцы, і цар пракляў старасту ювеліраў і яго людзей, а тыя сказалі:
— О цар часу, мы ведалі, што гэты чалавек — бедны рыбак, і падумалі, што гэтыя камяні ў яго — крадзеныя.
— 0 нягоднікі, — сказаў цар, — чаму вы не давяраеце прававернаму? I чаму вы ў яго не спыталіся? Можа, Алах вялікі надзяліў яго гэтым багаццем? Як жа вы называеце яго разбойнікам і зневажаеце яго перад людзьмі?! Ідзіце прэч, і няхай не благаславіць вас Алах!
I ювеліры выйшлі напалоханыя.
Вось тое, што было з імі. А што да цара, то ён сказаў рыбаку:
— О чалавек, няхай благаславіць Алах тое, чым ён цябе надзяліў. Табе нішто не пагражае! Але скажы мне праўду, адкуль у цябе гэтыя каштоўнасці? Я — цар, але ў мяне не знойдзецца падобных.
— О цар часу, — адказаў рыбак, — у мяне іх поўны кошык. — Ён расказаў аб сяброўстве з Абдалахам марскім, і сказаў: — У нас з ім пагадненне: я кожны дзень прыношу яму поўны кошык пладоў зямных, а ён вяртае мне кошык, напоўнены каштоўнасцямі.
I цар сказаў яму:
— О чалавек, гэта твая доля, але грашам патрэбны сан. Я абараню цябе на нейкі час сваёю апекаю, але можа стацца, што я памру або буду змешчаны — і ўладу атрымае іншы, і тады ён заб’е цябе, каб завалодаць тваім багаццем. Я хачу ажаніць цябе са сваёю дачкою і зрабіць сваім візірам, і перадаць табе ўладу пасля сябе, каб ніхто не змог пакрыўдзіць цябе пасля маёй смерці. — I цар сказаў сваім людзям: — Вазьміце гэтага чалавека і адвядзіце яго ў лазню.
I рыбака ўзялі, вымылі, апранулі ў адзежу цароў і прывялі да цара, і цар зрабіў яго сваім візірам. Затым цар паслаў скараходаў, музыкаў і жонак усіх вяльмож у дом рыбака, і яны апранулі яго жонку і дзяцей у царскія адзежы, пасадзілі жонку ў насілкі і прыйшлі ўсе разам да цара. Салдаты, скараходы і музыкі ішлі паперадзе насілак. Жонку рыбака і яго дзяцей ўвялі да цара, і ён прыняў іх з вялікай павагай, пасадзіў каго да сябе на калені, а каго
побач з сабою. I было ў рыбака дзевяць дзяцей мужчынскага полу, а цар не меў нашчадкаў мужчынскага полу, у яго была толькі дачка па імені Ум ас-Сууд.
Царыца таксама з павагай прыняла жонку Абдалаха зямнога, была з ёю ласкавай і зрабіла яе сваёй візіркай. Тады цар загадаў напісаць запіс Абдалаха зямнога са сваёю дачкою. I Абдалах прызначыў за яе пасаг — усе каштоўныя камяні і металы, якія меў. I адчыніліся вароты радасці, і цар загадаў упрыгожваць горад з нагоды вяселля яго дачкі. На наступны дзень, пасля таго як рыбак увайшоў да дачкі цара і пазбавіў яе дзявоцкасці, цар выглянуў у акно і ўбачыў, што Абдалах нясе на галаве кошык з пладамі.
— Што гэта ў цябе , о зяць мой, і куды ты ідзеш? — запытаўся ён.
— Да майго сябра Абдалаха марскога, — адказаў рыбак.
— О мой зяць, — сказаў цар, — не час зараз ісці да твайго сябра.
— Баюся, што, калі я парушу дамову, ён падумае пра мяне, што я падманшчык, і скажа: “Зямное жыццё яму даражэй за мяне”, — адказаў рыбак.
I цар сказаў:
— Ты кажаш, праўду, ідзі да свайго сябра, і няхай дапаможа табе Алах!
I рыбак пайшоў па горадзе да свайго сябра, а людзі ўжо ведалі яго і гаварылі ўслед:
— Вось царскі зяць ідзе мяняць плады на камяні.
А тыя, хто яго не ведаў і не пазнаваў, крычалі:
— Гэй, чалавек, прадай свой тавар мне!
I рыбак гаварыў:
— Пачакай, пакуль я вярнуся да цябе, — і нікога не засмучаў.
Ён сустрэўся з Абдалахам марскім, абмяняў свае плады на каштоўныя камяні — ітак паўтаралася кожны дзень. I кожны дзень ён праходзіў паўз пякарню хлебапёка і бачыў, што яна зачыненая. I калі праз дзесяць дзён ён не сустрэў хлебапёка і пабачыў яго пякарню зачыненай, ён сказаў сабе: “Гэта дзіўна! Куды падзеўся хлебапёк?” I рыбак запытаўся ў яго суседа.
— 0 брат мой, дзе твой сусед і што зрабіў з ім Алах?
— 0 пан мой, — адказаў сусед, — ён хварэе і не выходзіць
з дому.
— А дзе яго дом? — спытаў рыбак.
I сусед хлебапёка расказаў, як знайсці яго дом.
Рыбак адшукаў дом хлебапёка і пастукаўся ў вароты. Гаспадар выглянуў у акно і ўбачыў свайго сябра, які трымаў на галаве поўны кош камянёў. Ён адчыніў рыбаку вароты, і сябры абняліся.
— Як ты маешся, о сябар мой? — сказаў рыбак. — Я кожны дзень хаджу паўз пякарню і бачу яе зачыненай. Я распытаў у твайго суседа, дзе твой дом, каб наведаць цябе.
— Няхай аддзячыць табе за мяне Алах вялікім дабром! — усклікнуў хлебапёк. — Я не хворы, але да мяне дайшлі чуткі, што цар схапіў цябе: нейкія людзі нагаварылі яму на цябе, быццам ты злодзей. I я спалохаўся, зачыніў пякарню і схаваўся.
I рыбак расказаў хлебапёку аб тым, што ў яго здарылася з царом, і сказаў:
— Цар ажаніў мяне са сваёю дачкою і зрабіў мяне сваім візірам. Вазьмі тое, што ёсць у гэтым кошыку, — гэта твая доля, і не бойся.
I, рассеяўшы страх хлебапёка, рыбак пайшоў ад яго. Ён вярнуўся да цара з пустым кошыкам, і цар сказаў яму:
— 0 мой зяць, ты не сустрэўся сёння са сваім сябрам Абдалахам марскім?
— Я хадзіў да яго, — адказаў рыбак, — і тое, што ён мне даў, я аддаў майму сябру хлебапёку, бо я яму абавязаны дабрадзействам.
— А хто гэты хлебапёк? — спытаў цар.
I рыбак сказаў:
— Гэта чалавек, які злітаваўся нада мною і дапамог мне ў беднасці, — і расказаў цару, што паміж імі адбылося.
— А як яго імя? — запытаўся цар.
— Яго завуць Абдалах хлебапёк, а мяне завуць Абдалах зямны, а майго сябра — Абдалах марскі.
I тады цар усклікнуў:
— Мяне таксама завуць Абдалах, а рабы Алаха — усе браты! Пашлі ж па твайго сябра хлебапёка — мы зробім яго візірам левага боку.
I рыбак паслаў па хлебапёка, і, калі той з’явіўся да цара, цар апрануў яго ў адзежу візіра і зрабіў візірам левага боку, а Абдалаха зямнога — візірам правага боку.
Так пражыў Абдалах зямны цэлы год, і кожны дзень ён адносіў да мора кошык пладоў, а вяртаўся з поўным кошыкам каштоўных камянёў. Калі ж плады ў садах заканчваліся, ён браў разынкі, міндаль, грэцкія і лясныя арэхі, смоквы і іншае — і ўсе прыносіў Абдалаху марскому. Той, як звычайна, прымаў падарунак і вяртаў, як звычайна, поўны кошык каштоўнасцей. I здарылася аднойчы, што рыбак прынёс кошык сухіх пладоў, Абдалах марскі прыняў яго, і яны — Абдалах зямны на беразе, а Абдалах марскі ў вадзе — селі і пачалі гутарыць. I вось зайшла ў іх размова аб магілах. I марскі сказаў:
— О брат мой, кажуць, што прарок (няхай благаславіць яго Алах і прывітае!) пахаваны ў вас на сушы. Ці ведаеш ты, дзе яго магіла?
— Так, — адказваў рьібак.
— У якім жа яна месцы? — спытаў Абдалах марскі.
I рыбак адказаў:
— У горадзе, які называецца ат-Тайіба*.
— Ці прыходзяць да яго людзі? — запытаў марскі.
— Так, — адказваў зямны.
I Абдалах марскі ўсклікнуў:
— На здароўе вам, о жыхары сушы, наведванне гэтага прарока, высакароднага і міласэрнага! Хто прыходзіць да яго, той заслугоўвае ягонага заступніцтва! А ты наведваў яго, о брат мой?
— He, — адказаў рыбак, — я хварэў і не меў грошай на дарогу. Я разбагацеў толькі тады, калі пазнаёміўся з табою, і ты даў мне гэтае дабро. Але цяпер я абавязаны наведаць яго і здзейсніць паломніцтва да свяшчэннага дома Алаха. Мяне ўтрымлівала ад гэтага толькі любоў да цябе — я не магу з табой расстацца ні на адзін дзень.
— Хіба тьі ставіш любоў да мяне вышэй таго, каб пабываць на магіле Мухамеда (няхай благаславіць яго Алах і прывітае!), які заступіцца за цябе ў дзень сустрэчы з Алахам і паратуе цябе ад агню, і ты ўвойдзеш у рай дзякуючы яго заступніцтву? I хіба з любові да зямнога жыцця ты адмовішся наведаць магілу твайго прарока Мухамеда? — пытаўся Абдалах марскі.
I рыбак мовіў:
— He, клянуся Апахам, важней за ўсё астатняе для мяне — наведаць магілу, але я хачу атрымаць ад цябе дазвол зрабіць гэта сёлета.
— Я даў табе дазвол, — сказаў марскі. — I калі ты будзеш стаяць па-над яго магілай, перадай яму ад мяне прывітанне. У мяне ёсць падарунак яму: заходзь са мною ў мора, я адвяду цябе ў мой горад, пачастую цябе і перадам падарунак-залог, каб ты паклаў яго на магілу прарока (няхай благаславіць і прывітае яго Алах!). I ты скажы яму: “0 пасланец Алаха, Абдалах марскі перадае табе прывітанне і гэты залог. Ён спадзяецца на тваё заступніцтва ад агню”.
— О брат мой, — сказаў Абдалах зямны, — ты створаны ў вадзе, і твой дом — вада, і яна не шкодзіць табе. Але калі ты выйдзеш з вады на сушу, ці будзе табе шкода?
— Так, — адказваў Абдалах марскі, — маё цела высахне, і ад подыху сушы я памру.
— А я, — сказаў Абдалах, — створаны на сушы, і дом мой — суша. I калі я ўвайду ў мора, вада запоўніць маё нутро і задушыць мяне — і я памру.
— He бойся гэтага, — сказаў марскі, — я прынясу табе масла, якім ты намажаш цела, і вада не пашкодзіць табе, калі ты нават да канца сваіх дзён застаўся б у моры — і спаў бы тут, і прачынаўся, і гуляў у моры.
— Калі так, то я згодны, — сказаў рыбак.
I Абдалах марскі ненадоўга знік у моры і вярнуўся з тлушчам, падобным на тлушч каровы, жоўтага колеру і з прыемным пахам.
— Гэта тлушч з пячонкі аднаго віду рыб, якія называюцца дандан*, і гэта самыя вялікія рыбы і яны — самыя жорсткія нашы ворагі. Гэтая рыба большая за жывёл, якія жывуць на сушы. I калі б яна пабачыла вярблюда або слана, яна, напэўна, праглынула б яго.
КНІГІ ОНЛАЙН
