У лабірынце вуліц
Уладзімір Дамашэвіч
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 288с.
Мінск 1979
— Бачу ваду! — пачуліся ўзбуджаныя галасы.
Злева цёмным срэбрам бліснула вада. Дарога вяла на самы бераг. Шафёр чуць збочыў і спыніў машыну.
Цяпер усе выскоквалі з аўтобуса, разглядаліся, беглі на бераг, лезлі ў ваду — праверыць, ці халодная. Некаторыя ўжо валаклі ламачча на агонь, іншыя распіналі палаткі.
Жанчыны спакойна вячэралі, потым адпы масціліся спаць у машыне, другія пайшлі ў палаткі.
— Кабеты, ці мы сюды спаць прыехалі? — пачала адна з жанчын, поўная і прыемпая з твару,— Усё роўна хутка дзень, хадзем лепей пройдземся пры беразе!
Ахвотнікаў сабралася чалавек шэсць, а з мужчын усяго толькі адзін Ждап, ды і то таму, што Шура таксама падала голас ісці.
— Давайце абыдзем усё возера. Няўжо яно такое вялікае, што не дамо рады? — гаварыла другая, ужо ў гадах жанчына, з сівымі валасамі. Яна прыехала сюды з дачкоюпадлеткам, але тая засталася спаць у аўтобусе.
Усе згадзіліся.
Пачынала світаць. Панавала такая ціша, што здавалася, чуваць, як спіць і лёгка ўздыхае возера. Дрэвы таксама насцярожана драмалі, гледзячыся праз сон у празрыстую, чыстую, як шкло, ваду, прыкрытую лёгкім вэлюмам туману. Ад вады ішоў халадок, вільготнае, пасычанае халоднай парай паветра студзіла лёгкія, бадзёрыла, прагапяла стому і сон. Крокі людзей па тупкім, утаптаным беразе аддаваліся далёка. Спрасоння сямтам падавалі голас чуткія лясныя птушкі, патрывожаныя раннім прыходам людзей.
Дзівавозера, казкавозера, легендавозера! На цябе
150
глядзеў бы і не наглядзеўся б, табою любаваўся б — і пе налюбаваўся б! Ты зачаруеш кожнага, у каго ёсць вочы, у каго ёсць душа! I невядома, каму болей вінен вялікі Міцкевіч: Марылі Верашчака ці табе, возера! Ва ўсякім разе, ты не пакрыўдзіла, не адштурхнула яго, як яна, ты лячыла яго сардэчныя раны, ён сумаваў, калі быў у разлуцы з табою, боскае люстэрка Свіцязь!
Яны ўсе ішлі берагам, ціха ахалі, задзіралі галовы, дзівячыся па дрэвы, што глядзелі на водную роўнядзь, якая часамі пачынала стракацець кругамі, хацелі разгледзсць, дзе ж нарэшце скончыцца гэты роўны прасцяг і пачнецца закруглснне, залом, за якім бераг пачне крута забіраць улева і сыдзецца з тьш месцам, з якога япы выйшлі.
Ждан і Шура Рыжык ідуць апошпія. Перад імі жапчыны нешта гавораць, спрачаюцца, размахваюць рукамі, але да іх далятаюць толькі абрыўкі слоў, здаецца, вершаў. Яны заняты сваім клопатам. Яны нібы вярнуліся ў сваю маладосць, на гадоў дзесяць назад, і жылі там, бачылі сябе яшчэ маладымі, і ім здавалася, што можна так і застацца — у той маладосці, вярнуць назад, перайначыць, пераправіць тое, што было не так зроблена тады...
— Я так рад, што спаткаў цябе! — гаварыў Ждан, ідучы побач з Шурай і абдымаючы яе за талію.
Шура загаварыла пе адразу. Яна была задуменная, здавалася, нават безуважная да ўсяго.
— Хіба гэта што зменіць?
Ён чакаў ад яе пачуць нс такія словы і таму палічыў за лепшае збавіць тон.
— Хай сабе... Але проста цікава сустрэць чалавека, якога некалі... Ну, да якога адчуваў сімпатыю...
— Гэта праўда ці ты хочаш мяне купіць?
— Няўжо ты лічыш, што я здольны на гэта?
— Прабач, я не хацела цябе пакрыўдзіць...
Япа замоўкла.
— Як ты жывеш, Шура? Я сёетое чуў...
— Калі чуў, то не варта і пытацца.
— Яно так... Але мяне ўвесь час цікавіла, чаму ты не сышлася з Гушчынскім,— шчыра сказаў Ждан.
— Гэта доўгая гісторыя. I галоўнае — не цікавая.
Яна спатыкнулася на корані, Ждан паспеў абхапіць яе рукамі, і яны абое ледзь не ўпалі.
— Прабач, я такі нязграбны...
151
— Што ты? Каб не ты, я ўпала б... Але што гэта ты так позна зацікавіўся?
— Позна? А мяне заўсёды гэта цікавіла, але я не люблю соваць нос у чужыя справы.
— Але каб ты пацікавіўся, то зразумсў бы, што ўсё было не так, як многія лічылі.
— Дык што, вінаваты я?
— Адкуль ты ўзяў? Вінавата я — і за гэта расплачваюся.
— У чым жа ты вінавата?
— Што не ўмела распазнаваць людзей...
— А цяпер навучылася?
— He ведаю. Нездарма кажуць, піто кожны чалавек — загадка. Вось ты... Хіба я ведала, што робіцца ў цябе ў душы?
— А што, я павінен быў хадзіць за табою і крычаць: я цябе кахаю? Што сказаў бы Гушчынскі?
Шура толькі засмяялася. Яны ішлі моўчкі. Да іх даляталі словы з верша. Дэкламавала дзяўчына з букетам кветак у руцэ:
...I сам ты, як хустка, белы, Застыў — не пазналі б людзі... Далоні кладзі мне на грудзі! Грэй вусны на вуснах смела!.. А як сцюдзёна ляжаць пад зямлёю! Памёр ты — мінулі ўжо годы!
Вазьмі і мяне ты — памру з табою!..
Мне свету не шкода...
— Глядзі, як людзі ведаюць Міцкевіча,— пазайздросціла Шура.
Іх зноў захапіла хараство возера — ішлі і пазіралі то на дрэвы, якія звешваліся над самай вадою, на тоўстыя разгалістыя дубы і грабы, якія, няйначай, памятаюць задуменную постаць нешчаслівага паэта, што прыходзіў на гэтыя берагі, каб загарэцца натхненнем і падараваць свету повы бессмяротны твор, то на ціхую, празрыстую, як сляза, ваду Свіцязі, на бялявы рэдкі туман, які нізка слаўся па вадзе і засцілаў сярэдзіну возера, на нерухомыя чароты, што адышліся трохі ад берага ў ваду і сталі — пабаяліся глыбіні.
Бераг увесь час закругляўся, здавалася, пройдзеш вярсту — і ён павядзе назад, ажно яны ішлі і ішлі, а да сярэдзіны паранейшаму было далёка.
152
А маладая дзяўчына з кветкамі дэкламавала:
Гушчар лесу пахне чаборам і мёдам, Жывіцы настоем смалістым.
Там возера Свіцязь, як шыбіна лёду, Ляжыць паміж дрэваў цяністых.
...Калі ўжо скарацца нам ворагу трэба,
Калі бярэ верх яго сіла,
Няхай нас ударыць гром з яснага неба, Хай прыме жывых нас магіла!
I раптам праменнае нешта між вочы
Мяне абвіло белізною.
У дол апускаю спалохана вочы — Зямлі ўжо няма пада мною!
Мы так уцяклі, не пайшлі ў паланяпкі,
Да ворага... Глянь — зеляніна:
I зелле, і кветкі — то ўсё свіцязянкі,—
Нас бог абярнуў у расліны.
Шуру, няйначай, гэта навяло на роздум, яна доўга маўчала, а потым узяла Ждана пад руку і ціха, схіліўшыся да яго, спытала:
— Дык што, Валодзя, ты таксама нешчаслівы?
— Чаму? Наадварот: сустрэў цябе — і шчаслівы.
— А дагэтуль?
— Што дагэтуль? «Счастье было так возможно, так блнзко...»
— Але лёс не даў? Лёс... Мы самі часта робім свой лёс, яшчэ і як! Адзін раз як трэба, а другі раз — зусім не ў той бок.
— Твая праўда.
Яны доўга маўчалі. Ждан падышоў да вады, запусціў у яе руку.
— Вада цёплая, хоць бяры ды купайся.
— Глядзі, яшчэ зацягне ў свае цянёты свіцязянка.
— Зацягне і скажа:
Хіба патрэбна блукаць тут з журбою, Аж да праменняў світальпых?
Лепей, юнача, мы будзем з табою
Плаваць у водах крыштальных.
Дзень праляціць у гульні бесклапотнай, Выглянуць аоры начныя,
153
Ты па лілейнай пасцелі пяшчотпай Сны будзеш спіць залатыя.
Жаль толькі, што я не юнак і што Свіцязь стала абжытым месцам. Хутка ўсе русалкі адсюль уцякуць.
— Хто рамантык, той знойдзе сабе русалку.
— Я знайшоў русалку. Няўжо я рамантык?
— Няўжо я русалка? — Япа звонка зарагатала.— Нешта мы зусім здзяцінелі. ІІяўжо гэта чары возера?.. Стой, а дзе ж пашы кабеты?
Ждан агледзеўся. Сапраўды, яны засталіся адпы. Недзе далёка ад іх па беразе чуліся слабыя галасы.
— Давай даганяць! — сказала Шура.
— Навошта? Хіба нам кепска ўдваіх?
Ждан узяў яе за рукі. Яна зірнула яму ў вочы — уважліва, строга, нібы хацела прачытаць, што ён думае. А ён абняў яе за плечы, прытуліў да сябе і прыпаў вуснамі да яе вуснаў. Яна не супраціўлялася, але і не адказвала яму па пацалункі. Рукі яе звісалі долу, а вочы былі заплюшчаны.
— Пусці, Валодзя...— папрасіла яна слаба і стала вырывацца.
— He пушчу,— прашаптаў Ждан і яшчэ мацней прытуліў яе да сябе, яшчэ з большым запалам стаў цалаваць яе твар, шыю.
— Валодзя... Дарагі мой, не трэба...
— Я ж кахаю цябе... Няўжо ты не верыш?
Лес раптоўна зашумеў, нібы ачнуўшыся ад сну, затрапяталася лісце на яго вяршынях, хоць тут, унізе, было паранейшаму спакойна і глуха.
I тут жа затупалі ногі, пачуліся галасы — няйначай, вярталіся жанчыны.
— Ггэй! Дзе вы?
Ждан і Шура выйшлі зза дрэва.
— Бач ты іх, яны не спяшаюцца,— укалола іх таўстуха і падазрона агледзела, хаваючы з’едлівую ўсмешку,— А мы вяртаемся назад. Вельмі ж далёка ісці. Капца не відаць.
— Эх вы, не хапіла пораху,— з дакорам сказаў Ждан,— Хадзем, я пайду першы,— Яму цяпер было ўсё роўна куды ісці і што рабіць.
— Каб ты трохі раней гэта сказаў...
Яны пайшлі адна за адной, і Шура была недзе спераду.
154
«Няўжо мой такі лёс — ніколі не паспяваць?» — падумаў Ждан.
Ён стукнуў сябе кулаком у грудзі, павярнуўся і пайшоў у другі бок — вакол возера. Над возерам, прабіваючыся праз радкавы туман, уставала вялізнае чырвонае сопца.
* * *
Назад япы вярталіся стомлепыя, загарэлыя, выкупапыя ў чыстых водах Свіцязі, нейкія ўсе святочныя і памаладзелыя. Гэты раз Ждан выбраў сабе месца побач з Шурай, і яна не пярэчыла. «Калі ты не баішся, то чаго баяцца мне?» — сказала яна разважліва.
Вось на дварэ непрыкметна сцямнела, у аўтобусе таксама стаяў паўзмрок, і Ждану было прыемна сядзець no634 з Шурай і слухаць яе такі мілы, з характэрным зрывам на высокіх нотах голас — тады, калі яна пачынала хвалявацца. А хвалявацца ёй было чаго, бо тое, пра што яна расказвала, не магло не пакіпуць у яе душы глыбокага следу.
Слухаючы яе, Ждан часам улоўліваў ледзь прыкметны папрок і сабе — гэта было тады, калі яна, як і ў пачатку іх сустрэчы і размовы, вінаваціла сябе, што не ўмее разбірацца ў людзях, вінаваціла сваю нясмеласць. Сваю! To япа ж была дзяўчына, што ад яе патрабаваць смеласці? А вось ён мужчына, хлопец, а не было ў яго той праніклівасці, смеласці, якой патрабуе ад чалавека жыццё. За сваё шчасце, калі ты хочаш, каб яно цябе не абмінула, трэба змагацца, а не чакаць, покуль яно само прыйдзе табе ў рукі, як падае ў рукі яблык з яблыні.
Пэўна ж, вінават Гушчынскі, які тады заляцаўся да Шуры Рыжык, а потым нешта як бы перадумаў, але ж і ён, Ждан, мог набрацца смеласці і спытаць у той жа Шуры, што ў яе з Гушчынскім. Мог ён пра гэта спытаць у Шуры? На цяперашні розум — мог, і ніхто не сказаў бы, што ён нетактоўны, што лезе не ў сваё. Але ж каб гэта ведаў тую ліхую бяду.
— Добра, што з Гушчынскім у мяне не дайшло да сур’ёзу, іпакш... У мяне быў малодшы брат, тады ён трапіў у турму, хоць, праўда, выпадкова...
Ждан уявіў сябе на месцы Шурынага брата. Выпадкова — мякка сказана. Хлопец усю вайну быў звязаны з
КНІГІ ОНЛАЙН
