У лабірынце вуліц
Уладзімір Дамашэвіч
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 288с.
Мінск 1979
— У жыцці такія выпадкі рэдка бываюць. Са мной,
6 Зак. 1649
161
напрыклад, першы раз. I, як ні дзіўпа, за гэта я павіпсп буду дзякаваць таму п’янаму дзядзьку, які вас так напалохаў, што вы нават не заўважылі, як узялі мяне пад РУКУ
Толькі цяпер гэта да мяне дайшло, і я рэзка вырвала сваю руку.
— Прабачце...— Я праз сілу сказала гэтае слова.
Ён павярнуў да мяпе галаву, і я ўбачыла яго поўпыя дакору вочы. Твар яго пасуравеў.
— Вы мяне не так зразумелі, гэта я павінен прасіць прабачэнпя за псасцярожпасць... Я піколі не лічыў шчырасць чалавечай заганай... Мо таму, што сам шчыры... А вы спалохаліся шчырасці. Так?
— Цяпер свет такі, што са шчырых людзей могуць толькі смяяцца.
— Мне здаецца, вы паўтараеце словы свае бабкі, а не свае, уласныя...
Так непрыкметна мы апынуліся ля майго дома.
* * *
3 таго часу мы пачалі сустракацца. Я ведала, што яго завуць Апатоль Шахновіч, што ён працуе па вялікім заводзе механікам. Ёп прыходзіў да нас не часта — у тыдзень раз, а то і радзей — скардзіўся, што няма часу, збіраецца паступаць на вячэрняе аддзяленне політэхнічнага інстытута.
Шчыра прызнаюся — ён мпе спадабаўся. У ім усё, здаецца, было на месцы, ён быў заўсёды засяроджаны, сур’ёзны. Ён не дазваляў сабе ні грубага жэсту, ні вольнага слова, ні пошлага намёку. Я проста зайздросціла яго стрыманасці. Такім мне і ўяўляўся сапраўдны мужчына. 3 ім прыемна было пагаварыць аб чымнебудзь сур’ёзным, пасядзець у кіно ці паспрачацца аб нядаўна прачытанай кнізе. Мяне толькі здзіўляла, што яму не падабаліся вершы. Я думала спачатку, што толькі сучасныя, ажно не — усе. Затое прозы ён чытаў многа, асабліва прыгодніцкай, навуковафантастычнай. Вядома, чалавек сам звязаны з тэхнікай — рукі ў яго ўсе паабіваны, у масле, з чорпымі пазногцямі, а галава забіта нейкімі формуламі, схемамі, чарцяжамі, праекцыямі. Але пры мпе ён стараўся меней гаварыць аб гэтым.
Пакрысе я стала заўважаць, што мне робіцца чагосьці
162
сумпа. Часам дома без прычыны пасваруся з маткай, на« крычу на брата, які лянуецца рабіць урокі, а ўсё бегае з кампаніяй на вуліцы ці сядзіць у кіно. На рабоце час цягнецца доўгадоўга, а той тыдзепь, калі ён ні разу но прыйдзе, здасца месяцам. Неяк пра гэта я сказала нават яму. Ён толькі ўсміхнуўся, нічога не адказаў. Але пасля таго хадзіць стаў часцей, хоць і ненадоўга, усё спяшаўся, каб не спазніцца на работу, калі ішоў на другую змену.
Неяк вечарам мама пайшла да суседкі, брат сядзеў над задачамі, а я ўзялася шыць сабе новыя фіранкі на вокны. Зазваніў званок. Па званку я ўжо здагадалася, што гэта Анатоль. Я ўскочыла і пабегла адчыняць.
Ён увайшоў, павітаўся і неяк пясмела стаў у парозе. — Праходзь далей. Чаго ты?
— He, я толькі на хвіліну...
— Чаму?
— Сёітня я на другой змене.
— У цябе вельмі часта другая змена...
— Праз тыдзень... Ты ж ведаеш...
Пакуль мы стаялі і гаварылі ў парозе, брат непрыкметна вышмыгнуў на вуліцу. Я пачула толькі стук дзвярэй. Чамусьці сёння мяне не ўзрадавала тое, што ёп не застаўся сведкам нашай размовы. Толькі чаму?
— А дзе твая маці? — спытаў Анатоль.
— Недзе выйшла. А што, ты баішся са мною?
Ён быў сур’ёзны, нечым нават як бы ўсхваляваны.
— Цябе якраз не баюся. Ты не з пароды страшпых. На жаль, я ведаю такую пароду... Некалі табе раскажу.
— Буду чакаць таго «некалі».— Я знарок цяжка ўздыхнула.
Ён не адказваў на жарт, заклапочанасць не сыходзіла з яго твару.
— Ну, я пайду,— неяк няпэўна сказаў Анатоль.
Мне хацелася, каб ён пабыў, але што зробіш?
— Калі трэба, то ідзі.
Я нахілілася да яго і пацалавала ў шчаку — першы раз! Яго нібы апякло. Ёп ірвануўся да мяпе, ало псшта яго стрымала.
— Люба... Люба...
Голас яго задрыжаў, словы нібы заселі ў горле.
— Ты часам не хворы? — спытала я неспакойна.
Ён стаяў, апусціўшы галаву, маўчаў, сцяўшы вусны,
6’ 163
толькі пад скурай на шчоках варушыліся жаўлакі. Твар яго паволі пакрываўся потам. I вось ён расцяў вусны.
— Я хворы, ты праўду кажаш... Нават горай, чым хворы. Хвароба — гэта глупства ў параўнанні... Толькі я ніяк не магу табе сказаць... He хапае смеласці...
— Ты ж сказаў, што мяне не баішся. Дык чаго ж маўчыіп?.. Хадзем сядзем.
Я ўзяла яго за руку, падвяла да канапы. Мы селі. Ён адкінуў галаву на спінку канапы, задумаўся. Вочы пазіралі на столь у адпу кропку.
— Я не маўчу, Люба... Я крычу! Усё ва мне крычыць! Няўжо ты не чуеш?
Нейкі страх раптоўна ахапіў мяне — падсвядома я адчувала, што трачу яго, трачу пазаўсёды — першага чалавека, з якім я не пабаялася гаварыць, сядзець побач, пускаць у сваю кватэру, у сваю душу... Я яму так давярала, я была з ім птчырай, як з маткай... I вось ёп аддаляецца ад мяне, аддаляецца, паміж намі вырастае сцяна ці прорва, яна разпімае нас, разлучае, раз’ядноўвае... Ён прападае... Яго няма... Навошта тады я адпа, навошта?
Мяне абудзіў яго голас:
— Люба, чаму ты не пытасш, што са мною робіцца? Няўжо табе ўсё роўна?
— Ах, Толя, што ты гаворыш? Няўжо мне ўсё роўна? Толькі я баюся, што ты пакрыўдзішся, адмахнешся ад маіх роспытаў... Гавары! Я гатова да самага горшага.
Ён сеў прама, упёрся рукамі ў калені, пазіраў у падлогу. Ён увесь час адводзіў ад мяне вочы. Гэта я заўважала і раней, а сёння ён яшчэ, здаецца, пі разу не зірнуў мне проста ў вочы...
— Ты мо і гатова, а вось я сам... Я ведаю, што толькі я скажу — і ты адвернешся ад мяне назаўсёды, я болей не ўбачу цябе ніколі... Таму я не гаварыў, таму так доўга цягнуў... Але, урэшце, нельга, каб так цягнулася бясконца...
Ён аддаляўся ад мяне, адплываў, нейкая сцяна ці прорва зпоў пачала вырастапь паміж намі. Мы стаялі як па расколатай крызе — па адной палове ён, на другой — я, і бурнае цячэнне няўмольна раздвойвала крыгу і пягпула яе кавалкі ў розпьтя бакі. На адным кавалку ён, на другім — я... Т нічога не можа нас болей злучыць. Нічога!
— Нават вось гэтыя хвіліны, якія ты са мпой, я хачу прадоўжыць, бо болей...
164
Ён замоўк.
— Гавары! Гавары! Гаварырыы! — прашу я са стогнам.
I ён гаворыць — нібы б’е мне ў сэрца халоднай сталлю, халоднай і вострай.
— Я... жанаты...
Я падаю ў пропасць. Усё... Канец...
* * *
Праз тыдзень пасля яго прыходу я атрымала ліст. Спачатку хацела яго парваць, но распячатаўшы, але спакуса даведацца, што піша Анатоль, была такой вялікай, што не змагла. Да Апатоля ў мяне жыло дваістае пачуццё — то я ненавідзела яго, то шкадавала. Кажуць, калі толькі шкадуеш, то яшчэ не кахаеш. Мне здаецца, што не. Блізкага чалавека заўсёды шкадуеш. А мо і не? Адкуль мне гэта вядома? Гэта я гавару з чужых слоў...
Разрываю канверт. Вымаю спісапую роўным буйпым почыркам паперу. Рукі ў мяне дрыжаць, і я пепавіджу сябе за гэта. Чаго я павінна хвалявацца?
«Мілая Люба!
Я ўсё ж асмеліўся напісаць табе. Павер, іпакш я пе мог. Я павінен табе сказаць усё, інакш... Думаў спачатку прыйсці да цябе, але ўспомніўшы, якая ты была тадьт, Kani пачула ад мяне тыя страшпыя словы, проста збаяўся і рашыў напісаць.
Я пішу не для таго, каб ты даравала мне. На гэта ў мяне няма ніякага права і піякай надзеі... Хачу толькі, каб ты ведала, што ў жыцці не ўсё так проста і што чалавек часам ператвараецца з гаспадара, уладара, каваля ўласпага лёсу ў звычайпую ляльку ў руках нейкіх фатальных сіл. У мяне гэта ўсё пачалося са знаёмства з адной асобай, якая занадта хутка стала маёю жонкай. Я стаў жанаты як у казцы: лёг у пасцель яежанаты, устаў жанаты... У мяне хапіла дурпоты прыйсці ў госці да зпаёмай, яную, дарэчы, бачыў усяго другі раз, і пасля вячэры легчы з ёю ў адзін ложак. Ранічкай нас падпяла з пасцелі маці гэтай дзяўчыны, якая... He магу ўсяго пісаць, ты мне даруй і за гэта, але хачу, каб ты зразумела ўсю нізкасць гэтых людзей, як і маю нікчэмяую прастату... Дык вось, яна нас падняла венікам і літаральпа пагнала ў загс. Вось як я стаў жанаты! У мяпе пе хапіла тады смеласці, па да
165
розе у загс, уцячы кудынеоудзь, урэшцс скочыць пад колы трамвая... Я, наіўны, думаў, што мо не адзін я так жанюся, што ў наш век касмічных хуткасцей гэта не так ужо і нова... He ведаў я тады, што быў не першы з тых, каму даводзілася пераступаць гэты «гасцінны» парог. Затое стаў апошнім... Потым... Але што з таго, што я зразумеў потым? Я дорага за гэта павінен быў заплаціць. Са страхам я стаў чакаць, калі ў нас з’явіцца дзіця. Мне хутчэй хацелася ўбачыць, ці падобна яно да мяне... I вось малому ўжо два гады, а я ўсё гляджу на яго і пытаю ў сябе: што ж у яго маё? Вочы? He! Hoc? Здаецца, трохі падобпы. Валасы? Сярэднія паміж маімі і яе — пі чорныя, ні светлыя. I так усе два гады — то знаходжу нешта сваё — хоць крупінку, то нічога не знаходжу — і тады гатоў палажыць на сябе рукі... Мала таго. Яна чакае ад мяне помсты за падман, за прыніжэнне, яна чакае расплаты — яна баіцца мяне і ненавідзіць. Яна бачыць кожны мой крок, кожны мой рух, яна ўся як узведзеная спружына. I горш за ўсё, што яна мяне любіць. Яна чапляецца за мяне, як дзікая кошка. А я пачынаю яе ненавідзець...
I вось я спаткаў цябе, чалавека пібы з другой планеты, чалавека, аб якім мог толькі марыць і сніць... Я так мала ведаў людзей! Быў такі бесклапотны і недалёкі! I вось за гэта пакараны жыццём!.. Няўжо ж ты сустрэлася мне для таго, каб адцяніць яшчэ болей глыбіню майго падзепня? Ці для таго, каб падаць мне руку і выратаваць, выцягнуць мяне з гэтай ямы, у якую я трапіў так безразважна, так наіўпа! Ці мо... Мне страшна нават падумаць, і я маўчу... Я рад толькі, што спаткаў цябе, бо цяпер ведаю, што на зямлі не адна погань, а ёсць і такія, як ты! Я шчаслівы, інакш я зненавідзеў бы свет!.. He падумай, што я хвалю цябе, каб заваяваць тваю спагаду, твае сімпатыі — не! Я гавару шчыра — і гэта адзінае, для чаго я так гавару.
I яшчэ... Дазволь, дай мне права хоць калінебудзь паглядзець на цябе хоць здалёк, дазволь хоць калінебудзь прайсці па тых сцежках, па якіх мы з табой хадзілі, каб хоць на хвіліну ажылі ў маім сэрцы тыя пічаслівыя пачуцці, якія перапаўнялі мяне тады, калі ішла no634 са мпою. Вясповы промепь, цепь пічасця, чароўны сон — вось хто ты для мяпе. Напішы мне, прашу цябе! Напішы! Я буду такі шчаслівы, як піхто ў свеце. Напішы!!!
166
Да скону твой Анатоль Шахновіч».
У канцы быў прыпісан «канспіратыўны» адрас, незнаёмае прозвішча.
КНІГІ ОНЛАЙН
