У сэрцы слова адзавіся
зборнік для 7 класа. У 2 кн. Кн. 2
12+
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 407с.
Мінск 2018
Дык з чаго ж, з каго найперш смяецца беларус? А з самога сябе, са сваіх недахопаў. He ведаю, ці разумеем мы, што з самога сябе можа смяяцца толькі разумны, мудры, упэўнены ў сабе чалавек, але ж мы найперш смяемся менавіта з саміх сябе!
Ян Райніс, вялікі латышскі паэт, якога маці выхавала ў дзяцінстве на беларускіх народных песнях, як быццам і пра нас гаварыў: «Усміхніся над сваімі нягодамі — горыч знікне. Усміхніся над сваім ворагам — знікне яго злосць. Усміхніся і над сваім азлабленнем — не стане і яго».
I мы пацяшаемся самі над сабою — часам з’едліва, a часцей за ўсё велікадушна: нібыта самі сабе даруем свае грахі.
Беларус расказвае пра сваіх суседзяў:
— О, мае суседзі вельмі гасцінныя людзі. Бывае зайду да іх, дык яны не ведаюць, дзе мяне пасадзіць. Я пастаю, пастаю ў парозе ды так і пайду дадому.
Адчуваеце? Mae суседзі, маўляў, не вінаватыя. Бог з імі, такой бяды, што не пасадзілі, быў бы толькі гэты клопат...
Мы, калі яшчэ не было мабільных тэлефонаў і інтэрнэту, пацвельваліся з тэлеграфа:
— Куме! Як гэта з тэлеграфам робіцца: націснуць на адным канцы, а гавораць на другім?
— Гэта, брат, акурат, як з сабакам: пацягні яго ззаду за хвост, а ён спераду забрэша.
А часам у сваіх жартах мы любім выкарыстоўваць дзяцей і даём ім магчымасць падсмейвацца з нас.
— Сынок,— пытаецца маці ў хлапчука,— скажы, што гаварыў бацька, калі даведаўся, што я разбіла яго гадзіннік?
— Лаянку прапусціць? — у сваю чаргу пытаецца той.
— Вядома, сынок.
— Тады нічога не гаварыў.
Нярэдка нашы дзеці быццам здзекуюцца з нас.
— Дзядуля, а ты быў маленькі?
— А як жа, унучак, быў.
— Відаць смешным ты здаваўся ўсім са сваёю барадою...
Па-свойму ў нашых жартах асуджаюць дзеці і п’янства сваіх бацькоў.
Міліцыянер пытаецца ў хлопчыка:
— Твой татка варыць самагон?
— He, ён яго сырым п’е.
Хоць мы і самі п’ём часам мнагавата, аднак жа смяемся з п’яніц.
Гавораць жанчыны:
— Гэта ж, мусіць, твой п’янтос вяртаецца. Чуеш, спявае: «За туманам нічога не відна».
— He, гэта не мой. Мой такой песні не ведае.
А вось як у нашых анекдотах гаворыцца пра масавы адпачынак мужчын — лоўлю рыбы.
— Пойдзем. Пятро, заўтра на рыбалку.
— Дык я ж не ўмею лавіць рыбу.
— А што там умець? Налівай і выпівай, налівай і выпівай.
He абмінаем мы ўвагаю і паляўнічых. Праўда, пацяшаемся з іх дабрадушна.
— Суседзе, ці добра б’е твая стрэльба?
— Вельмі добра. Учора з паліцы звалілася дык аж пяць гаршкоў пабіла.
Неяк так ужо павялося, што ўсе вераць: паляўнічых без маны не бывае.
— Ведаеш, Янка, я ўчора падстрэліў зайца аж на дзесяць кілаграмаў.
— А я ў нядзелю забіў зайца на цэлы пуд.
Першы паляўнічы пачухаў патыліцу, незадаволена перасмыкнуўся:
— Шкада, што я першы пачаў размову.
А смяяцца з саміх сябе мы самі ж і даём часам зачэпку.
— Ты мяне кахаеш? — пытае жонка ў мужа.
— Гэтак жа, любая, як і ты мяне.
— Ну, ведаеш...
Ці жарт — не зусім яшчэ з барадою.
— Чаму ў цябе такі гузак на галаве?
— Ды жонка шпурлянула ў мяне памідорамі.
— Дык яны ж мяккія...
— Але ж яны былі ў слоіку.
Ці зусім свежанькі анекдот.
— Чым новы беларус падобны на бульбу?
— I яго або вясною пасадзяць, або восенню ўбяруць.
Дабраліся мы, урэшце, і да новых беларусаў! Сённяшні жарт:
Новы беларус упершыню наведаў вёску. Вярнуўшыся, расказвае жонцы:
— Там чалавек, я сам бачыў, зрабіў жывога каня.
— He гавары глупства,— адмахнулася ад яго жонка.
— Чыстая праўда! Калі я падышоў, ён ужо заканчваў прыбіваць яму ногі...
Вось да чаго можа дадумацца чалавек, які ніколі не бачыў, як падкоўваюць коней.
I яшчэ анекдот пра нашых багатых:
— Вярнуўся з Егіпта,— хваліцца адзін з іх другому,— Прывёз піраміду Хеопса.
— Гэта яшчэ навошта?
— Разумееш, мой сын у ліцэі вучыцца, дык у яго настаўніца нейкая дзіўная — грошай не бярэ, а толькі просіць дапамагчы з нагляднымі дапаможнікамі.
Часам мы грубім, але грубім неяк стрымана, неўвачавідкі.
Сядзіць зяць, глядзіць тэлевізар. Уваходзіць цешча з мятлою. Зяць пытаецца ў яе:
— Мама, вы падмятаць будзеце ці паляціце куды?
Хіба ж тое грубасць? Як і ў наступным анекдоце:
Стары вясковец, прыехаўшы ў горад, заходзіць у шыкоўны магазін і пытае:
— Ці не тут прадаюцца хамуты?
— He, дзед,— адказваюць яму два гарадскія франты,— тут прадаюцца толькі дурні.
— Бач ты,— дзівіцца, круцячы галавой, стары,— Відаць, і торг ідзе добра, бо толькі двое вас і засталося...
А гэта, здаецца, не наш анекдот. Але ён вельмі ж ужо забеларусіўся.
— Скажыце, калі ласка, колькі каштуе вось тое калье?
— Сто тысяч.
— Кашмар! А вунь той пярсцёнак?
— Два кашмары, пані.
Дык а які ж ён тады наш, самы беларускі жарт? Мусіць, вось гэты, што сведчыць пра нашу ўпарадкаванасць, грунтоўнасць.
Дзядзька рана раніцою выйшаў на двор, робіць, што трэба. Сусед праз плот пытаецца, як жыццё.
— Ай не пытайся,— адказвае дзядзька,— шмат працы, а я нічога яшчэ не зрабіў: вада не наношана, дроў не наколата, сена скаціне не пакладзена, жонка не цалована.
Бачыце, усё ўнармавана, усё па парадачку: вады прынесці, сена накласці, жонку пацалаваць...
Нешта ад нашага характара ёсць і ў наступным досціпе.
Вяселле. Сталы пазастаўляны прысмакамі. Пітва — пі, хоць расперажыся. Скокі, жарты, весела. Беларусу ж яно не спадабалася.
— Чаму? — здзівіліся госці.
— Прымусу мала было,— адказаў беларус.
А можа, самы беларускі якраз сумна вядомы наш анекдот пра цвік.
Стаіць крэсла. Сеў на яго прадстаўнік адной нацыі, ускочьгў, узняў крык: «Што гэта такое?! Ды я...»
Сеў прадстаўнік другой нацыі, тут жа падхапіўся, залямантаваў: «Што гэта за здзек?! Ды я...»
Урэшце, сеў беларус. Пасядзеў, пасядзеў, паволі падняўся, нагнуўся над крэслам, убачыў убіты вастрыём угору цвік, пачапаў яго пальцам і зноў сеў: а можа, так і трэба...
«А можа, так і трэба»... О, гэтая наша талерантнасць, памяркоўнасць! Як яна нярэдка замінала нам у стагоддзях! Але ж і ратавала!
А наш кірмаш — вясёлае, светлае свята! Дзе кірмаш — там і жарты, там і барышы.
Баба кажа дзеду:
— Ты сёння на кірмашы быў?
— Ну быў.
— Карову прадаў?
— Ну прадаў.
— А дзе грошы?
— Спаць, старая, спаць!
Ці вось яшчэ кірмашовы жарт.
— А што вы робіце, калі не сакрэт, што ў вас усе добрыя яблыкі? А ў мяне то чарвівыя, то гнілыя.
— Есць і ў нас, міл чалавек, і чарвівыя, і гнілыя, але мы іх самі ямо.
А як шмат прымавак і прыказак нарадзіў беларускі KipMam! Да прыкладу:
Усё кірмашуе, пакуль грошы за пазухай чуе.
Калі купляць — сам ідзі, калі прадаваць — бабу пасылай.
Мяняй, мяняй — п’яны будзеш.
Без злодзеяў кірмаш не жыве.
He ганячы не купіш, не хвалячы не прадасі.
Мы, беларусы, цвяроза глядзім на свет. I пасміхаемся:
Няма лепш, як украдзеш, няма горш, як зловяць.
Увогуле то мы законапаслухмяныя, але ж і нам часам хочацца страпянуцца, узмахнуць крыллем, бо:
Па закону жыць — і пеўня кукарэкаць адвучыш!
Часам мы задзіраемся, задаёмся:
Нам і мора па калена,
Нам і жыта па плячо.
Але ж ведаем:
Работа — не забота, забота, калі няма работы.
За добрым мужам і варона жона, а за дрэнным — і княгіня загіне.
Быў бы хлеб, а мышы збягуцца,— усміхаемся мы.
На сваім сметніку і верабей гаспадар,— падміргваем задавакам.
Рэчкі не пераплыў, а ўжо анучы сушыць,— пацяшаемся з нецярплівых.
3 мядком і цвік праглынеш,— дадаем мы да добрага слова.
Потым, нібы пазяхаючы, глядзім кудысьці ўдалячынь:
— Свет шырокі, ды лапаць цесны.
I дадаем:
— Пайшоў бы тапіцца, але вада халодная.
А калі нехта, не маючы вопыту, вучыць нас, паблажліва ўсміхаемся:
— Папраў казе хвост.
Ox, як жа хораша ўмеем мы ўсміхацца на паўгубы:
He лезь босы туды, дзе коней куюць.
Любіць аржаная каша сама сябе хваліць.
Ну во, маім пальцам ды мне ў вока.
He з тваім ротам мышэй лавіць.
A то ўмеем і пашкадаваць, усміхаючыся, як у той прыказцы пра маладосць і старасць: што любіш — не купіш, а чаго не любіш — не прадасі.
Жонка, пасварыўшыся з мужам, пайшла ў прочкі. Калі вярнулася, муж і кажа:
— За тое, што пайшла,— дарую. А за тое, што вярнулася,— ніколі ў жыцці.
Нешта адбылося паміж Ім і Ею, і мы апраўдваем іх абоіх: «I Ігнат не вінават, і Аўгіння не вінна — вінавата хата, што пусціла Ігната».
Здараецца ў нас і свая логіка выхавання: укладзі яму розуму цераз заднія вароты.
А так мы злуемся: вось вам хамут і дуга, я вам болей не слуга.
Гэтак бывае марым: каб яды было, як на Дзяды, а работы, як у нядзелю.
Было б балота, а жабы знойдуцца,— махаем мы рукою.
Высока падняў, ды знізу не падпёр,— прыжмурваем вока.
Вялікі пень, ды дурань,— нарэшце робім свой прысуд.
— He, і старога сабаку дзедам не завуць,— заўважаем, калі, нехта гаворыць не тое.
А нашы загадкі! Колькі мудрасці, столькі і смеху.
Прымружыць, да прыкладу, дзядзька адно вока, сур’ёзна глядзіць на цябе і пытаецца:
— Чырвоненькая дзірачка, бяленькі стручок. Скажы, што гэта?
I праўда, што гэта? Здаецца, і сарамата, але ж... He, не і яшчэ раз не — гэта не тое, пра што вы думаеце!
Гэта ўсяго толькі чырвоненькая ягадка і беленькі шпянёк, на якім яна трымаецца.
Ці яшчэ адна загадка: у бабы блішчыць, у дзеда вісіць. A што гэта? Зноў жа не шукайце адгадку ў межах сваёй сапсаванасці. I гэта загадка вельмі цнатлівая. Адгадваецца яна проста: калодзеж і журавель над ім.
У прыпеўках мы, здараецца, болып распускаем свой язык:
Маю мілку зваць Хрысціна — Рукадзельніцай была: Рашатом кароў даіла, Тапаром авец стрыгла.
Ох, як любіў, любіць і будзе любіць вострае слова беларус!
Ой, купіў сабе штаны,
He дам ніяк рады: Я зашыю спераду — Яны рвуцца ззаду.
А часам і мы, такія цнатлівыя, умелі аскароміцца не зусім далікатным словам.
Бо адкуль жа тады маглі ўзяцца тыя нашы непрыстойныя, сараматныя прыпеўкі, якіх вядомы даследчык беларускага фальклору Міхаіл Федароўскі, аўтар слыннай працы «Беларусы», паназбіраў аж цэлы том,— іх выдаўцы і цяпер ці то баяцца, ці то саромеюцца выдаваць.
Але ж смех, нават такі салёны,— наш смех. I ад яго нам не трэба няёміцца: якія ёсць, такія і ёсць!
Тым больш, як мы ўжо казалі вышэй, мы смяемся з сябе. А смяяцца з сябе можа толькі моцны і ўпэўнены ў сабе народ.
Значыць, і мы, і наш смех нязводныя!
Значыць, перад намі і новыя стагоддзі, і новыя тысячагоддзі!
Хвала і слава нашаму смеху!
КНІГІ ОНЛАЙН
