Уліс
Джэймс Джойс
Памер: 403с.
Беласток 1993
Хвала імоц завабілі цябе, Імпэрыя тваё падбіла сэрца.
Прафэсар усьміхнуўся, не растуляючы доўгіх вуснаў.
— Га? Ах ты, задрыпаная Рымская імпэрыя! — сказаў Майлс Кроўфард.
Ён узяў папяросу з адчыненага партсыгара. Лэнэхан, прыкурыўшы яму хуткім плаўным рухам, сказаў:
— Ціха! Мая новенькая загадка!
— Imperium romanum\ — мякка сказаў Дж. Дж. О’Молай. — Гучыць болып шляхетна, чымсьці брытанская або брыкстанская. Словы нейк нагадваюць алей, які падліваюць у агонь.
Майлс Кроўфард гвалтоўна выпусьціў у столь першы струменьчык дыму.
— Гэта так, — сказаў ён. — Мы й ёсьць той алей. Ты ды я — алей у агонь. I шанцаў у нас яшчэ менш, чымсьці ў сьнежнага шарыка ў пекле.
ВЕЛІЧ ДАЎНЯГА РЫМУ
— Пачакай хвілінку, — сказаў прафэсар МакХ’ю, падымаючы два спакойныя кіпцюры. — Нельга сябе зводзіць словамі, гучаньнем слоў. Мы думаем пра Рым, імпэрскі, імпэратарскі, імпэратыўны.
5Рымская імпэрыя (лац.).
Ён перавёў дых і красамоўна распасьцёр рукі, што вылазілі з абтрапаных і забруджаных манкетаў:
— Якая ж была іхняя цывілізацыя? Разьлеглая, пагаджаюся: але й паскудная. Сіоасж: сьцёкі. Жыды на пустыні або на вяршыні гары казалі: Добра быць піут. Збудуйма ахвярнік Ягове. A рымлянін, як і ангелец, што йдзе ягоным сьледам, прыносіў з сабою на кожны новы бераг, куды ступала ягоная нага (на наш бераг яна ніколі не ступала), адно сваю апантанасьць кляакай. Стоячы ў сваёй тозе, ён азіраўся навокал і казаў: Добра быць тут. Пастаўма ватэрклязэпі.
— Які адпаведна з гэтым будавалі, — сказаў Лэнэхан. — Нашы колішнія старажытныя продкі, як чытаем у першым разьдзеле кнігі Піцьця, мелі схільнасьць да цякучай вады.
— Яны былі джэнтльмэнамі прыроды, — прамармытаў Дж. Дж. О’Молай. — Але мы маем таксама рымскае права.
— I Понцкі Пілат ягоным прарокам, — адклікнуўся прафэсар МакХ’ю.
— А вы чулі гісторыю пра першага лорда скарбовай управы Полса? — спытаўся Дж. Дж. О’Молай. — Быў прошаны абед у каралеўскім універсытэце, усё йшло як па масьле...
— Найперш мая загадка, — перапыніў Лэнэхан. — Вы гатовыя?
3 калідору ўвайшоў містэр О’Мэдэн Бэрк, высокі, у прасторным шэрым з донэгалскага туіду. За ім Стывэн Дэдал, здымаючы на хаду капялюш.
— Entrez, mes enfants!6 — усклікнуў Лэнэхан.
— Я суправаджаю просьбіта, — мілагучна прамовіў містэр О’Мэдэн Бэрк. — Маладосьць, кіраваная Досьведам, наведвае Розгалас.
— Як маецеся? — сказаў рэдактар, працягваючы руку. — Заходзьце. Ваш родзіч выбыў толькі што. *
? ? ?
Лэнэхан зьвярнуўся да ўсіх:
— Увага! Якая опэра найпрыгажэй кульгае? Падумайце, прадумайце, прыдумайце, адкажэце.
Стывэн падаў машынапісныя лісткі, указваючы на загаловак і подпіс.
— Хто? — спытаўся рэдактар.
Спод адарваны.
6Уваходзьце, маедзеці! (франц.).
— Містэр Гэрэт Дызі, — адказаў Стывэн.
— Той стары блуднік, — сказаў рэдактар. — А хто адарваў? Яго напёрла, ці што?
Пад лётным ветразем, ад поўдню, Дзе ійторм задзьмуў у трубы, Плыве вампір з абліччам бледным Губамі ўпіцца ў губы.
— Добры дзень, Стывэн, — прывітаўся прафэсар, падыходзячы да яго й зіркаючы цераз плячо. — Яшчур? Ці ты стаў..?
Быкамбратэрскім бардам.
КАЛАТНЯ Ў ШЫРОКА ВЯДОМЫМ РЭСГАРАНЕ
— Добры дзень, сэр, — адказаў Стывэн, чырванеючы. — Гэта ня мой ліст. Містэр Гэрэт Дызі мяне прасіў...
— О, я зь ім знаёмы, — сказаў Майлс Кроўфард — і зь ягонай жонкай бываў знаёмы. Другой такой заедлівай бабы сьвет яшчэ ня бачыў. У яе то быў несумненны яшчур, дальбог! Таго вечару, калі яна плюхнула крупнікам афіцыянту ў ’’Зорцы й Падвязцы”. Ого!
Жанчына прынесла з сабою грэх у гэты сьвет. За Алену, зьбеглую жонку Мэнэлая, грэкі дзесяць гадоў. О’Рорк, прынц Брэфні.
— Ён удавец? — спытаўся Стывэн.
— Але, саламяны, — адказаў Майлс Кроўфард, прабягаючы вачыма машынапіс. — Імпэратарскія коні. Габсбург. Ірляндзец уратаваў яму жыцьцё на бастыёнах Вены. He забывайцеся! Максыміліян Карл О’Донэл, граф фон Тырконэл у Ірляндыі. Цяпер паслаў свайго насьледніка, каб той прывёз каралю тытул аўстрыйскага фэльдмаршала. Калі-небудзь яшчэ будзе з гэтым клопат. Дзікія гусі. О так, кожны раз. He забывайцеся пра гэта!
— Пытаньне тут, ці не забыўся пра гэта ён? — ціха сказаў Дж. Дж. О’Молай, круцячы ў руках прыціск-падкову для паперы. — Ратаваньне прынцаў — гэта занятак за дзякуй.
Прафэсар МакХ’ю павярнуўся да яго.
— А калі не? — спытаўся ён.
— Я вам скажу, як яно было, — пачаў Майлс Кроўфард. — Аднаго разу той мадзяр...
ПРАПАШЧЫЯ СПРАВЫ УЗГАДВАЕЦЦА ШЛЯХЕТНЫ МАРКІЗ
— Мы заўсёды заставаліся верныя прапашчым справам, — сказаў прафэсар. — Посьпех для нас абазначае пагібель розуму й фантазіі. Мы ніколі не былі верныя людзям посьпеху. Мы ім прыслужваем. Я вучу крыклівай лацінскай мовы. Я гавару на мове расы, у якой вяршыняй думкі быў афарызм: час ёсьць грошы. Матэрыяльнае панаваньне. Dominus! Пан! А дзе духоўнасьць? Пан Езус. Пан Солсбэры. Канапа ў клюбе ва УэстЭндзе. Але грэкі!
КЮРЫЕ ЭЛЕЙСАН!7
Сьветлая ўсьмешка праясьніла ягоныя вочы ў цёмнай аправе, падоўжыла ягоныя доўгія вусны.
— Грэкі! — паўтарыў ён. — Кюрыёс? Зіхоткае слова! Галосныя, якіх ня ведаюць сэміты й саксы. Кюрые! Прамяністасьць розуму. Я павінен быў вучыць грэцкай мовы, мовы інтэлекту. Кюрые элейсан! Будаўнікі клязэтаў і кляакаў ніколі ня стануць панамі нашага духу. Мы васальныя насьледнікі каталіцкага рыцарства Эўропы, якое пайшло на дно пры Трафалгары, і каралеўства духу, не imperium, якое патанула разам з атэнскім флётам пры Эгаспатамах. Так, так. Яны патанулі. Пір, зьведзены варажбою, учыніў апошнюю спробу павярнуць лёс Грэцыі. Верны прапашчай справе.
Ён адыйшоўся да вакна.
— Яны заўсёды йшлі ў паход, — прамовіў містэр О’Мэдэн Бэрк змрочным голасам, — і падалі ў бітвах.
— Буугуу! — ціхутка заплакаў Лэнэхан. — Дастаў цэглай пад канец таго спэктаклю. 0 бедны, бедны, бедны Пір!
Потым ён пачаў шаптаць Стывэну на вуха:
ЛІМЭРЫК ЛЭНЭХАНА
Вучоны муж МакХ'ю, што з Тыпэрары, Ha нос чапляў у чорным акуляры. Але наогул, не сакрэт, Яму ў вачох деаіўся сьвет, I бачыў ён свой сумны нос у пары.
7Госпадзе, зьлітуйся! (грэц.).
8Госпад; спадар (грэц.).
У жалобе па Салюстыю, як кажа Маліган. У якога маці здохла.
Майлс Кроўфард запіхнуў лісткі ў кішэню.
— Гэта падыйдзе, — сказаў ён. — Астатняе прачытаю пасьля. Усё будзе ў парадку.
Лэнэхан выцягнуў рукі ў жэсьце пратэсту.
— А што з маёй загадкай? — сказаў ён. — Якая опэра найпрыгажэй кульгае?
— Опэра? — азагадкавеў сфінксападобны твар містэра О’Мэдэна Бэрка.
Лэнэхан задаволена абвясьціў:
— ’’Ружа Кастыліі”. Уцямілі? Ружа, кастыль. Гі!
Ён лагодна пырнуў містэра О’Мэдэна Бэрка пад селязёнку. Містэр О’Мэдэн Бэрк зграбна падаўся ўзад, усьпёрся на свой парасон і зрабіў выгляд, нібыта задыхаецца.
— Памажэце! — выдыхнуў ён. — Адчуваю моцную слабасьць.
Лэнэхан, прыўзьняўшыся на пальчыкі, пачаў шпарка абвейваць ягоны твар шастлівымі лісткамі.
Прафэсар, вяртаючыся на месца ўсьцяж падшывак, лёгка крануўся рукою свабодна павіслых гальштукаў Стывэна й містэра О’Мэдэна Бэрка.
— Парыж, колішні й сёньняшні, — сказаў ён. — Вы выглядаеце, як камунары.
— Як тыя малойцы, што ўзарвалі Бастылію, — сказаў Дж. Дж. О’Молай зь мяккай іроніяй. — Ці, можа, гэта вы прыстрэлілі генэрал-губэрнатара Фінляндыі? Мяркуючы па выглядзе, вы б маглі пайсьці на такое. Генэрала Бобрыкава.
OMNIUM ПАКРЫХУМ
— Мы яшчэ толькі зьбіраліся, — сказаў Стывэн.
— Скупішча ўсіх талентаў, — сказаў Майлс Кроўфард. — Юрыстыка, старажытныя мовы...
— Скачкі, — уставіў Лэнэхан.
— Літаратура, журналістыка.
— А калі б быў Блюм, — сказаў прафэсар, — тады й рафінаванае мастацтва рэклямы.
— I мадам Блюм, — дадаў містэр О’Мэдэн Бэрк. — Муза сьпеву. Улюбёнка Дубліну.
Лэнэхан гучна кашлянуў.
— Агм! — сказаў ён моцна сьцішаным голасам. — Сьвяжок глытага паветра! Я прастудзіўся ў парку. Брама была адчыненая.
ВЫ ГЭТА МОЖАЦЕ!
Рэдактар паклаў Стывэну на плячо нэрвовую руку.
— Я хачу, каб вы напісалі што-небудзь для мяне, — сказаў ён. — Што-небудзь з задзёрам. Вы гэта можаце. Я па твары бачу. У слоўніку маладосьці...
Па твары бачу. Па вачох бачу. Лянівы абвялы малы камбінатар.
— Яшчур! — выкрыкнуў рэдактар з пагардай. — Вялікае зборышча нацыяналістаў у Борыс-ін-Осары. Спрэс лухта! Публіку трэба агламазьдзіць! Дайце ім нешта з задзёрам. Устаўце туды нас усіх, ядры яго ў душу. Айца Сына й Сьвятога Духа й Гаўняка МакКарты.
— Мы ўсе можам паднесьці спажывы для розуму, — сказаў містэр О’Мэдэн Бэрк.
Стывен падняў вочы на дзёрзкі й няўважлівы пагляд.
— Ён хоча вас уцягнуць у журналісцкую хэўру, — сказаў Дж. Дж. О’Молай.
ВЯЛІКІ ГАЛАХЕР
— Вы гэта можаце, — паўтарыў Майлс Кроўфард, заціскаючы далонь у кулак дзеля большага ўражаньня. — Пачакайце хвілю. Мы паралізуем Эўропу, як пагаворваў Ігнацыюс Tanaxq), калі ён бадзяўся й рабіў маркерам на більярдзе ў гатэлі ”Кларэнс”. Галахер, вось гэта быў журналіст. Вось было пяро. Ведаеце, як ён здабыў сабе ймя? Я вам скажу. Самы бліскучы ўзор журналісцкай кар’еры з усіх нам вядомых. Было гэта ў восемдзесят першым, шостага траўня, час непераможных, забойства ў парку Фінікс, думаю, вас тады яшчэ на сьвеце не было. Зараз вам пакажу.
Ён рушыў паўзь іх да падшывак.
— Вось пагляньце, — сказаў ён, абарочваючыся. — ”НьюЁрк Уорлд” заказаў спэцыяльны па тэлецэафе. Прыгадваеце тое?
Прафэсар МакХ’ю кіўнуў.
— ”Нью-Ёрк Уорлд”, — гаварыў рэдактар, набіраючы запалу й перасоўваючы саламяны капяліош на патыліцу. — Дзе ўсё здарылася. Тым Кэлі, дакладней кажучы, Кавана, Джо Брэды і
ўсе астатнія. Дзе Казьліная Скурка кіраваў коньмі. Увесь маршрут, разумееце?
— Казьліная Скурка, — адазваўся містэр О’Мэдэн Бэрк. — Фіцхарыс. Кажуць, што цяпер ён трымае той прытулак рамізьніка каля Батскага мосту. Холахан мне казаў. Ведаеце Холахана?
— Хоп і налі яшчэ раз, гэта той? — спытаўся Майлс Кроўфард.
— I бедачына Гамлі таксама там, так ён мне казаў, пільнуе каменьне для гораду. Начны вартаўнік.
Стывен, зьдзіўлены, адвярнуўся.
— Гамлі? — спытаўся ён. — Што вы кажаце? Ці ня той, што сябруе з маім бацькам?
— Кіньце таго Га.млі! — выкрыкнуў раззлаваны Майлс Кроўфард. — Хай пільнуе гарадзкое каменьне, каб яму не ўцякло. Гляньце сюды. Што зрабіў Ігнацьпос Галахер? Зараз вам скажу. Геніяльнае натхненьне. Тэлеграфаваў адразу. Маеце ’’Ўіклі Фрымэн” ад 17 сакавіка? Добра. Бачыце гэта?
КНІГІ ОНЛАЙН
