КНІГІ ОНЛАЙН
Аўтаматычна згенераваная тэкставая версія, можа быць з памылкамі і не поўная.
«Рэестр падымнога Віленскага ваяводства» — Metryka Litewska. Rejestry podymnego Wielkiego Ksiqstwa Litewskiego. Wojewodztwo Wilenkie 1690 r. / Opr. A. Rachuba. Warszawa. 1989. «Собранж древнмх актов n грамотгородов Віільны, Ковно, Трок...» — Собра- нне древннх грамот нактов городов Внльны, Ковно, Трок, православных монастырей, церквей н по разным предметам. Ч. 1 Вгільно, 1843. «Собранне древішх грамот н актов городов Мпнской губершш...» — Собра- іше древнмх грамот н актов городов Мпнской губернші, православных монастырей, церквям н по разным ітредметам. Мн., 1848. Ураднію цэнтральныя і дыгнітары ВКЛ... — Urzmdmcy centralni і dostojnicy Wielkiego Ksi^stwa Litewskiego XIV—XVHI wieku. Spisy / Oprac. Henryk Lulewicz i Andrzej Rachuba // Urzedmcy dawnej Rzeczypospolitej XII— XVHI wieku. Spisy / Pod red. Antomego Gasiorowskiego. Tom XI. Komik, 1994. Ураднікі Віленскага ваяводства... — Urzedmcy Wielkiego Ksi^stwa Litewskiego. Spisy. Tom 1. Wojewddstwo Wilenskie. XIV—XVIII wiek / Pod red. A. Rachuby; Opr. H. Lulewicz, A. Rachuba, P. Romaniuk, przy wspolpr. UI. Jeirualianczuka, A. Macuka. Warszawa, 2004. Ураднікі Інфлянцкія... — Urzedmcy intlanccy XVI—XVUI wieku. Spisy / Oprac. Krzysztof Mikulski i Andrzej Rachuba // Urzedmcy dawnej Rzeczypospolitej XII—XVTII wieku. Spisy / Pod red. Antoniego Gasiorowskiego. Tom IX: Inflanty. Komik, 1994. Э.Г.Б. — Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. T. 1—6. Мн., 1993—2003. Службовыя партрэты. Уступнае слова рэцэнзента Прапанаваная шаноўным чытачам праца з'яўляецца пачаткам се- рыйнага выдання пра ўрады і персаналіі службоўцаў рэгіянальнай адміністрацыі Менскага ваяводства XVI—XVIII стст. Абумовім тут ад- разу значэнне старабсларускага слова «ўраднік» — гэта значыць служ- бовсц. а ягоная пасада. адпавсдна. — «урад». Ужо ў XIX—XX стст. у беларускай мовс за гэтым словам замацавалася больш вузкас значэн- не — як вышэйшага выканаўчага органа дзяржавы, Рады міністраў. Падобнага кіпталту інфармацыйныя даведнікі. дзе былі б даклад- на пазначаны даты службовай кар’еры ўраднікаў пэўнага рэгіёну, вельмі патрэбныя ў працы гісторыкаў, генеалогаў. гісторыкаў культу- ры. краязнаўцаў... А па беларускай гісторыі. доўгі час дэперсаніфі- каванай. брак такіх выданняў асабліва адчувальны. Хоць выданні па генеалогіі шляхты Вялікага княства Літоўскага («гербоўнікі») пачалі з’яўляцца яшчэ ў XVI ст., але першая сістэматыч- ная праца пра службовыя і ганаровыя пасады ВКЛ (назавем такія пра- цы «службоўнікамі»), дзе прынцыпам арганізацыі тэксту былі не про- звішчы. а дзяржаўныя пасады. выйшла ў свст толькі ў 1885 г.1 Кніжка Юзэфа Вольфа «Сенатары і саноўнікі Вялікага княства Літоўскага 1386—1795» вылучалася крытычнасцю падыходу да крыніц і стала па- чаткам новага этапа генеалогіі ВКЛ. Нягледзячы на некаторыя памылкі і лакуны. адзначаныя ў рэцэнзіях2 і самім Вольфам, ягоная праца зас- таецца класічнай і колькасць спасылак на яе ў літаратуры не змяншаец- ца. Польскі даследчык рыхгаваўся да ўдакладненага перавыдання сва- ёй працы, але здзейсніць яму гэта не ўдалося. Няскончанасць даследа- вання не пакідала ў спакоі іншых гісторыкаў. У прыватнасці, вядомы польскі спецыяліст па гісторыі Рэчы Паспалітай XVI—XVIII ст. прафе- 1 Wolff J. Senatorowie і dygnitarze Wielkiego Ksicstwa Litewskiego 1386—1795. Krakow, 1885. 2 S...cki Dostojnicy litewscy. Rozbior krytyczny i uzupelnienie dziela J. Wolfa «Senatorowie» / Ateneum. T. I, 1886. S. 150—164; Ptaszycki S. Dzieje rodow litewskich jako material do archeologn historycznej Ateneum T. Ill, z. 3. 1886. S. 525—530; Luba-Radziminski Z. Slowo o namiestnikach rusko-litewskich i marszalkach wotynskiej ziemi // Przeglad Polski. 1885. №. 20, kwartal I. S. 379—390. cap Тадэуш Васілеўскі ўсяляк пашыраў ідэю падобнага праекта. Але ўжо ягоныя вучні Анджэй Рахуба і Генрык Люлевіч здолелі пачаць рэалво- ўваць гэтую задуму — іх даведнік «Ураднікі цэнтральныя і саноўнікі Вялікага княства Літоўскага XIV—XVIII ст.» пабачыў свст у 1994 г. як частка вялікага праекта «Ураднікі даўняй Рэчы Паспалітай XII— XVIII стСпісы»’. Да Вялікага княства мелі дачыненне таксама яшчэ два тамы гэтай ссрыі — ураднікі падляшскія4 і інфлянцкія5. якія з’явіліся ў тым жа 1994 годзе. I толькі амаль праз 10 гадоў дайшла чарга да выданняў новых спісаў ураднікаў ВКЛ. Пад рэдакцыяй доктара габілітаванага Анджэя Рахубы ў Варшавс была заснавана выдавецкая серыя «Ураднікі Вялікага княства Літоўскага». Заяўленая ў рамках серыі праграма ахоплівас ўсю тэрыто- рыю ВКЛ на стан пасля Люблінскай уніі 1569 г., гэта значыць без ук- раінскіх земляў Разам запланавана 10 тамоў: I. Віленскае ваяводства; II. Троцкас ваяводства; III. Жмудскае княства: IV. Смаленская зямля і Смаленскае ваяводства; V. Полацкая зямля і Полацкас ваяводства; VI. Наваградская зямля і Наваградскае ваяводства: VII. Віцебская зям- ля і Віцебскае ваяводства; VIII. Берасцейская зямля і Берасцейскае вая- водства; IX. Мсціслаўскае ваяводства: X. Менская зямля і Менскае ва- яводства. На цяперашні час з'явіліся тамы віленскі6 і смаленскі7. Такім чынам. запаўняюць інфармацыйныя лакуны і вядуць тут рэй польскія гісторыкі. Але ў наш час пачалі з'яўляцца і беларускія публі- 3 Urzqdnicy centralm і dostojnicy Wielkiego Ksiqstwa Litewskiego XIV—XVIII wieku. Spisy/Oprac. Henryk Lulewicz i Andrzej Rachuba//Urzqdnicy dawnej Rzeczypospolitej XII—XVIII wieku. Spisy I Pod red. Antoniego G^siorowskiego. Tom XI. Kornik: Biblioteka Komicka, 1994. 4 Urzqdnicy podlascy XIV—XVIII wieku. Spisy / Oprac. Ewa Dubas-Urwanowicz, Wlodzimierz Jarmolik. Michal Kulecki, Jerzy Urwanowicz // Urzednicy dawnej Rzeczypospolitej XII—XVIII wieku. Spisy / Pod red. Antomego G^siorowskiego. Tom VIII. Kornik: Biblioteka Komicka, 1994. 5 Urzqdnicy inllanccyXVI—XVIII wieku. Spisy / Oprac. Krzysztof Mikulski i Andrzej Rachuba Urzednicy dawnej Rzeczypospolitej XII—XVIII wieku. Spisy Pod red. Antoniego Gasiorowskicgo Tom IX. Kornik: Biblioteka Komicka. 1994. 6 Urzednicy Wielkiego Ksiqstwa Litewskiego. Spisy. Tom I. Wojewodztwo wilenskie. XIV—XVIII wiek/ Pod red. A. Rachuby; Oprac. H. Lulewicz, A. Rachuba. P Romaniuk, przy wspolpr. UI. Jemiahanczuka. A. Macuka. Warszawa: Wydawnictwo DiG, 2004. 7 Urzqdnicy Wielkiego Ksi^stwa Litewskiego. Spisy. Tom I. Ziemia smolenska i wojewodztwo smolehskie. XIV—XVIII wiek / Pod red. A. Rachuby; Oprac. H. Lulewicz, A. Rachuba. P Romaniuk. Warszawa: Wydawnictwo DiG. 2003. кацыі (сумесна з літоўскім спсцыялістам). Гаворка ідзе пра «Земскія ўраднікі Полацкага ваяводства». што выйшлі ў свет у рубрыцы «Ма- тэрыялы» новага альманаха «Commentarii Polocenses Historici»8. Спіс гэты яшчэ нс скончаны. але публікацыя нс мае прадмовы ці камента- рыяў таму казаць пра далейшыя перспектывы праекта складана. I вось цяпер мы бярэм у рукі новае. шматабяцальнае выданне. Неас- прэчная вартасць працы — гэта тое. што яна пабудавана на базе апра- цоўкі і аналізу найперш архіўных крыніц: матэрыялаў Нацыянальнага Гістарычнага Архіва Беларусі і Метрыкі ВКЛ. Аўтар таксама акгыўна выкарыстаў апублікаваныя матэрыялы. Прынцыповае адрознснне пра- цы ад падобнага. класічнага для такіх даведнікаў. даследчага і выдавец- кага праекга «Ураднікі Вялікага княства Літоўскага» — беларускі аўтар не спыняецца толькі на лаканічнай фіксацьгі датаў справавання ўрадаў той ці іншай асобай. а падае шырокі фон персанальнай. сямейнай і служ- бовай гісторыі асобаў што выконвалі тыя ці іншыя функцыі ў Менскі.м ваяводстве. Адзначым асобна — гэта зроблена на падставе мала выву- чаных і неапублікаваных архіўных матэрыялаў а ў тэксце маюцца ад- паведныя спасылкі. Зразумела. што такая пашыраная канструкцыя да- ведніка патрабус большага часу на падрыхтоўку. таму аўтар і абраў шлях асобных выпускаў. Фёдар Чарняўскі справядліва жадае як найхутчэй зрабіць даступным для чытачоў ужо напрацаваны матэрыял. Вядома. працэс даследавання не скончаны і з цягам часу будуць з’яўляцца дапаўненні і ўдакладненні да гэтай публікацыі. Але мы па- вінны быць удзячныя аўтару. які з уласнай ініцыятывы праводзіць ба- гата часу ў архіўнай зале і якому хапае жывой энэргіі давесці сваю спра- ву да канца. Фёдар Чарняўскі падарыў нам нізку партрэтаў менскіх службоўцаў мінулага — і гэта гісторыя без ідэалізацыі. але з пэўнай эмацыйнай ангажаванасцю. бо ўсе перыпетыі сямейных здарэнняў і персанальнай кар'еры вельмі блізкія. цікавыя аўтару. Чытач таксама не застанецца ў баку. А мы ўсё ж павінны быць вельмі патрабавальнымі да аўтара. які аб- вясціў пра сваю рашучасць цалкам выканаць уласную праграму па менскіх урадніках. Мы будзем чакаць насіупныя выпускі гэтага даведніка. Алег Дзярновіч У Менску. 5 ліпеня 2006 года 8 Радаман Андрэй. Галубовіч Віталь. Вілімас Дарус. Земскія ўраднікі Полацкага ваявод- ства (другая палова XVI — першая палова XVII стст.) // Commentarii Polocenses Historici. Tomus Pnmus. Anno MMIV (Полацкія Гістарычныя Запіскі. T. 1,2004). С. 73—80. Прадмова Прапанаваны чытачу псршы выпуск даведніка з біяграфічнымі звс- стка.мі ўраднікаў Менскага ваяводства складаецца з чатырох раздзелаў: 11. «Столыгікі». 12. «Падстоліі». 21. «Лоўчыя» і 29. «Струкцасы». Пад- ставай для ўключэння ў псршы выпуск асобаў. што займаюлі мснавіта гэтыя ўрады. была толькі наяўнасць матэрыялу. дастаткова прапрацава- нага. Даведнік ураднікаў Менскага ваяводства ў канчатковым выглядзе павінен складацца з 36 радзелаў. пачынаючы з ваяводаў. кашталянаў. старастаў судовых і заканчваючы крайчымі. канюшымі. каморнікамі і вознымі. якія займалі самыя апошнія. ніжэйшыя. прыступкі лесвіцы ўрадаў. Кожнаму ўраду прысвечаны асобны раздзел. якому прысвойва- сцца парадкавы нумар, паказваючы месца гэтага ўрада ў агульнай сісте- ме ўрадаў Менскага ваяводства. Іерархія ўрадаў (пасадаў і тьггулаў) у агульнай ваяводскай сістэме складзена з улікам пастановы каранацый- нага сойма Рэчы Паспалітай ад 1764 г. Улічваючы. што кожны павет. які ўваходзіў у склад Менскага ваявод- ства, меў сваю сістэму ўрадаў. аналагічную ваяводскай, то Мснскіх ва- яводскіх ураднікаў лагічна было б менаваць ураднікамі Менскага паве- та. Унутры раздзела асобы. якія займалі ўрад або менавалі сябс ўрадні- камі, але не мелі на гэта прывілся. размешчаны ў храналагічным парад- ку. Па кожнай асобс. у залежнасці ад наяўнасці матэрыялу. даецца арты- кул, дзе прывсдзсны звесткі пра яго маёмаснае і сямейнае становішча. Унутры раздзела кожны артыкул нумаруецца, і ў імянным паказалыгіку прозвішча кожнай асобы прыведзена з пазначэннем парадкавага нума- ра артыкула і нумара раздзела. дзе згадвасцца гэтая асоба. Пасля про- звішча і імя ўрадніка. у дужках. прыводзяцца даты справавання ўрада, пры адсутнасці каралеўскага прывілея на ўрад замсст дат ставяцца пы- тальнікі. У такім выпадку пасля пытальніка пазначаюцца вядомыя з дакументаў даты менавання дадзенай асобы адпаведным урадам