Усе вершы і паэмы
Мойшэ Кульбак
Выдавец: Вясна
Памер: 536с.
Прага 2022
Velder, velder, grine ejbikajtn!
Dos midbasefenisl kumt fun stot, in di bavaldte vajtn, vu ajer svajgenis di grine brumt... 0, velder, grine ejbikajtn!
S’iz spet, aponim, spet!
Es srajt der virblflam fun ongeglite stet, draj ruxes rojt un ajzerne adurx di vegn rajtn, adurxn rojx un rojx, afabrikn grojsa un telegrafndrotn un vild cevildevete strajtn: der flamikmenc, der stotsar un der bsotnb O, velder, velttitanen!
S’farto/bn hejzerike ajznbanen di stile velt...
S’iz viste kelt!
Ix lo/f gemejn, gelejmt un mid fun strajt, alejn...
S’iz rojte cajt!
Der cto/tbaglejterc ro/ter rajter rajt!
Minsk, 7/IV1919
Варыянты: a Vajterbux, §, AV, O§: fabrikn, groj’s LP: fabrikn, grojs GM: fabriknb GM: sotn1 GM: няма
134
Ціто
Нахабна гоніцца за мною стары сьмех.
Я сарамліва ад іх уцёк...
»
Лясы, лясы, зялёныя вечнасьці!
Зморанае стварэньнечка прыходзіць з гораду, у зарослыя лясамі далячыні, дзе раве ваша зялёнае маўчаньне...
О, лясы, зялёныя вечнасьці!
Позна, мабыць ужо позна!
Крычыць палымяны вір распаленых гарадоў, тры духі чырвона і жалезна скачуць па дарогах, праз дым і дым, шэрасьць фабрык і тэлеграфныя драты
і дзіка зьдзічэлыя б’юцца:
Чалавекполымя, Уладар гораду і Сатана О лясы, тытаны сьвету!
Аглушаюць хрыпатыя чыгункі ціхі сьвет...
Пустынны холад!
Я ганебна ўцякаю, паралізаваны і змораны боем, адзін...
Чырвоны час!
Скача спадарожнік сьмерці, чырвоны вершнік!
Менск, 7/IV1919
135
Cvisn felder
Baginen. In veg, cvisn felder.
A bis funem brejtl — dem hunger gezetikt, un vajter geajlt zix in veg.
X’hob kejnmol cu agornita farspetikt.
Gut, azo/ gut iz cu zajn untervegns, ot glat in der velt arajn spanen un spanen, saj sabes, saj vox cvisn felder un vegn, — du vejst nit vuhin un du vejst nit fun vanen.
Un trefstu a pojer an altinkn ergec, baklogstu zix im af dem mazl fun mencn: «Ci cujes, Manile, zej esn kesejder un mir — ix un du — darfn bencn...»
Nor s’entfert der pojer: «Ex, duren, ti duren, vos iz er, der menc? — a cebroxener sarbn... Zej pucn di stivl un trogn di snipslex, nor sofkolsof muz men dox starbn...»
«bBajkesb, bruder, bajkes, — entfer ix so/n mit hislajves, — sem zix, x’lebn, brat Manile, her zix ajn cu dem arumet af cikaves:
s’tralalajken balalajkes in di derfer cinc di stile, dox iz epes aza umet! Ex! S’iz epes aza umet...»
Публікацыі: § 3335; L 3032; AV 2223; LP 56; GL 79; Zamlbixer. Nju Jork, 1952. Z. 2223; GV 269270; GM 1921; E 7879.
Варыянты:a §, L, LP, GL: gornistb L: Hej, bajkesc E: няма
136
Між палёў
Раніца. У дарозе, між палёў.
Кусьнеш хлебчыка — насыціў голад, і далей пасьпяшаўся ў дарогу.
Я ніколі ні на што не спазьняўся.
Добра, так добра быць у дарозе,
вось так проста ў сьвет крочыць і крочыць, і ў шабэс, і ў будні між палёў і дарог, ня ведаеш куды і ня ведаеш адкуль.
Сустрэнеш селяніна старэнькага недзе, пажалішся яму на долю людзей: «Ці чуеш, Маніла, яны ядуць і ядуць, а мы — я і ты — мусім бласлаўляць...»
А селянін адказвае: «Эх дурань ты, дурань, што такое чалавек? — разьбіты чарапок... Яны чысьцяць боты і носяць гальштучкі, але ж у рэшцэ рэшт давядзецца памерці...»
«Ай, байкі, браце, байкі, — адказваю я ўжо з захапленьнем, — пасаромся, дальбог, брат Маніла, прыслухайся навокал да цікавага:
тралалайкаюць балалайкі у вёсках у ціхіх,
і ўсё ж неяк смутна!
Эх! Як жа смутна...»
137
Gejst un gejst, freg dix ven un freg dix vu, arum derfer, arum stet, un du vejst nit, un du vejst ver bistu un vos bistu...
Af der grosser, rojer erd fitert men zix ot azoj, vi behejmes un vi ferd, un amena vakst mit jedn toj... S’treft — amena nextikt in a sajer stam azoj, af lajts barot, bpluclungb vert dir epes tajer, cs’maxt nit ojs, ci der tajvl, oder Gotc.
Gejst arojs: —
Sara hejliker baginen! Roz un roz un mernit roz, saj di svarcerd, saj dos groz...
dFalstud cu cu rojer erd; verst farsikert funem mist, funem zaft, vos flist un jert, un srajst ojs fun gancer brust: «S’iz a velt aza faran!
Un ix, der nar, hob nit gevust...»
1919
Варыянты:a LP, GL, GM, E: me b L, GM: pluclingc GL: нямаd E: Falst
138
Ідзеш і ідзеш, спытайся калі і спытайся куды, па вёсках, па гарадах, і ня ведаеш, і ведаеш, і хто ты, і што ты...
На вялікай сырой зямлі жывішся вось гэтак, як каровы і як коні і расьцеш з кожнай расінкай... Бывае — начуеш у гумне проста так, зь людзкой ласкі, раптам нешта зробіцца табе дарагім, бяз розьніцы, ці д’ябал, ці Бог.
А выйдзеш: —
Што за сьвятая раніца!
Ружова, ружова і толькі ружова, што чарназём, што трава...
Прыпадзеш да сырой зямлі; ап’янішся ад гною, ад соку, які цячэ і бродзіць, і выкрыкнеш з усіх грудзей: «Тут жа ж такі сьвет!
А я, дурань, і ня ведаў...»
1919
139
***
Zinger txejlesdike, stile himlen...
S’rint a lojterkajt fun ho/xe co/berlexe cimblen. Akordn klangloze fun gringn, kiln o/bn flisn hel, rejncapldike, vi di tojbn, tojbn af der erd...
Erd —
a nevejle, alt, in xaos ojsgekert...
Публікацыі: Tog (Vilne). 1919. №19. Z. 5; § 47; L 44; AV 156.
140
***
Сьпевакі з блакіту, ціхія нябёсы...
Цячэ яснасьць з высокіх чарадзейных цымбалаў.
Акорды бязгучныя зь лёгкіх прахалодных вышыняў ліюцца сьветла, чыстатрапяткія, як галубы, галубы на зямлю...
Зямля —
мярцьвячына, старая, зрынутая ўхаос...
141
Hunger
X’gej durx roze ovntpasn, s’varft di naxt so/'n svarce fajln, x’hob a trajen frajnt a blasn — hunger firt mix... hejst zix ajln... S’svindlen sildn, hojz un gasn, vigt zix, vigt zix, himlmajln!..
Hunger, ex, du dare kljace, lejgst dajn kop af mir anider, un in svarcer ekzaltacje tanc ix, spring ix, x’sraj a mider: Pacje! Acje! aMarjanacjea!
Hunger fajft in majne glider...
Публікацыі: Tog (Vilne). 1919. №41. Z. 3; § 51; L 47; AV 131; LP 14;
O§ 28; GM 50; E 16.
Варыянты:a LP, GM: Marinacje
142
Голад
Я іду праз ружовыя вячэрнія палосы, ноч ужо кідае чорныя стрэлы, я маю вернага бледнага сябра — голад вядзе мяне... загадвае сьпяшацца... Мільгаюць шыльды, дом і вуліцы, калышыцеся, калышыцеся нябесныя мілі!..
Голад, эх, ты худая кляча, кладзеш на мяне сваю галаву, і ў чорнай экзальтацыі я, стомлены, танцую, скачу, крычу: Пацыя! Ацыя! Мар’янацыя!
Голад сьвішча ў маім целе...
143
Joste der smid
(Poeme)
Ich bin die Flamme.
Heine
Cu Xanken
Es zojft dos hare dajn asvarcea sajn un rajst zix, vi a volf fun stajg, nor s’iz majn cung gelejmt fun pajn, un x’svajg...
Ix svajg... Der flam farslist dos mojl...
Nor zaj mir mq/xl far der so, ven in a fajerdikn knojl mir vein valgern zix do.
bZajb visn: x’bin a zun fun di, vos cindn stet un blendn un farsamen, vos libn nor dem inderfri
un libn flamen
i. A proster, a brojner
Xo... xo... Nit mejnt, zog ix, x’bin so/n take a smid, a proster smid aza, a brojner, vos stejt mitn hamer iber der kovadle un smidt ajzns, podkeves un reder.
S’vet zajn fun ajx a biterer toes, xoc mix kimert es nit.
X’hob zix kejnmol nit gemist cvisn ajx. Tfuj... Der brejter trakt gejt adurx farbaj majn kuznje. X’fleg zix opsteln kukn af ajx.
Публікацыі: Vajterbux. Vilne, 1920. Z. 6371; GV 159169; GM 110122; E 5767.
Варыянты:a Vajterbux, GV: svaren b E: Zej
44
Ёстакаваль
(Паэма)
Ich bin die Flamme.
Heine
Ханцы
Сэрца жлукціць тваё чорнае сьвятло і рвецца, як воўк з клеткі, але язык мой зьнямеў ад пакуты, і я маўчу.
Маўчу... Полымя замыкае рот... Толькі выбач мне за тую часіну, калі ў агністым клубку мы будзем валяцца тут.
Дык ведай! Я — сын тых, што паляць гарады, сьляпяць і труцяць, што любяць толькі раніцу і любяць полымя
1. Просты, смуглы
Хохо... Ня думайце, кажу вам, што я ўжо й сапраўды каваль, просты гэткі каваль, смуглы, які стаіць з молатам над кавадлам і куе плугі, падковы і колы.
Гэта будзе з вашага боку горкай памылкай, але гэта мяне не турбуе.
Я ніколі ня блытаўся сярод вас. Тфу... Шырокі тракт праходзіць міма маёй кузьні. Я, бывала, спынюся паглядзець на вас.
45
аМіг' hot ir ober kejnmol nit gezen, xo... xo... xo...
Di darinke ajere, x’hob es gezen, gejen cufus mit di klumkes af di plejces, di gezunte ajere rajtn af gezunte ferd, di roze, di basmalcte forn in bkarotnb.
X’vejs kimat fun ale... oho... Nit mejnt, zog ix, x’bin take a smid.
S’treft amol, vilt zix mir a kuk ton durx a speltl afn trakt. X’ze demit di gance velt... xo... xo... xo...
S’hot emecer gevolt arajnkukn adurxn speltele cu mir, in majn kuznje arajn — hob ix im ongespign a fuln ponim: nit kuk, zog ix, du trejfener trop, in majn kuznje arajn.
2. Ven di zun fargejt
Sloft ir nit, zajt ir vax — her ix gornit.
Ir maxt zejer a svern tuml.
Mir daxt, ajer arbet iz aza, vos itlexer fun ajx firt lejdike feser afceloxes.
Aza tuml maxt ir on.
Ix vart, s’zol vern farnaxtlex.
Demit vert der trakt kiler azoj.
Stil.
Demit her ix dem klenstn sorx.
Zol der vint iberkern a bletl af a bo/m, afile ot dem klejnem rir — her ix demit.
S’iz aza geher ba mir.
Farnaxtlex efn ix uf di tir fun majn kuznje.
S’vert eng in kuznje, ven di zun fargejt, sver cu blajbn, bejs di zun starbt hinter a farmaxter tir.
Варыянты:a GM, E: Mixb GM, E: karetn
146
Але мяне вы ніколі ня бачылі, хохохо...
Вашы худзенькія, бачыў я, ходзяць пешшу з клункамі на плячах, вашы здаровыя езьдзяць на здаровых конях, ружовыя і нашмальцаваныя езьдзяць у карэтах.
Я ведаю амаль пра ўсё... ого... Ня думайце, кажу вам, што я й сапраўды каваль.
Здараецца часам, што мне хочацца зірнуць праз шчылінку на тракт.
Тады я бачу цэлы сьвет... хохохо...
А як нехта хацеў зазірнуць праз шчылінку да мяне, у маю кузьню — дык я плюнуў яму проста ў твар: не зазірай, паскуда, кажу, у маю кузьню.
2. Калі заходзіць сонца
Вы не сьпіцё, вы чуйнуеце — я нічога ня чую.
Вы ўзьнімаеце вельмі цяжкі вэрхал.
Мне здаецца, у вас такая праца, што кожны з вас коціць назло пустыя бочкі.
Такі вы ўзьнімаеце вэрхал.
Я чакаю, каб настаў надвячорак.
Тады тракт робіцца такім спакайнейшым.
Ціха.
Тады я чую найменшы шоргат.
Варта ветру перавярнуць лісточак на дрэве, нават вось так ледзь заўважна — я чую тады.
Такі ў мяне слых.
Надвячоркам расчыняю я дзьверы маёй кузьні.
Робіцца цесна ў кузьні, калі заходзіць сонца, цяжка заставацца ўсярэдзіне, калі сонца памірае за зачыненымі дзьвярмі.
КНІГІ ОНЛАЙН
