Усе вершы і паэмы
Мойшэ Кульбак
Выдавец: Вясна
Памер: 536с.
Прага 2022
Я шмат адсьмяяўся і зусім мала выплакаўся, дык мушу цяпер глыбокай ноччу балбатаць тое, што не зьбіраўся... Таньчыць, куляцца вось так... Ой, ой, ой. ой, гора таму, каму Богам прызначана быць блазенчыкам на гэтай зямлі...
Бі, барабанчык, і крычы, брынкай, зьвіні і падцымбальвай! Быў чалавечак свабодны, невядома калі невядома дзе, дык вывернуў сваю шкуру і сам на сябе плюнуў... Ён выплюнуў бы сваю душу так ці так, так ці так, бі, барабанчык, і крычы!..
187
aSat, rabo/sima, s’maxt nit ojs: s’grizjet ven in hare a mojz, nor cu aldi svarce jor, — Mos izb nariskajtn blojz... Ix bin lustiklex biz gor...
Kukt zix ajn! Kukt zix ajn!
Ot stel ix zix afn kop, ot krix ix in dr’erd arajn, ot sling ix a sverd arop un ix zing arojs ein tancc gor dos fincternis dcu Gotd... S’iz majn kerperl cu spot, exoce dos nefesl — nox ganc, un es fvejsf nit dos un jenc in zajn si of, in zajn si of...
gEx, paskudne velt un menc,g hs’muzh dox nemen ven a sof!..
Варыянты:a GL, GM: majne hernb GL, GM, E: няма c E: in a tanc d GL, GM, E: fun guf GM, E: nor f GM, E: vejstg GL, GM, E: няма h GL: 0, s’muz
188
Ціха, панове, нічога ня здарылася: часам у сэрцы грызе мыш, але хай яго да ўсіх д’яблаў, — глупствы гэта ўсё...
Я вясёленькі, што аж няможна... Гляньце ўважліва! Гляньце ўважліва!
Вось стаю я на галаве, вось лезу я пад зямлю, вось я глытаю меч і высьпеўваю ў танцы увесь гэты змрок да Бога... Маё цельца — усім на сьмех, хоць душачка яшчэ цэлая і ня ведае ні пра тое, ні пра сёе у сваім сьне, у сваім сьне...
Эх, паскудны сьвет і чалавек, мусіць жа гэта некалі скончыцца!..
189
***
— Hostu bro/t?
Er hot geentfert stilerhejt: «О, lejder, lejder icter nit... Amol hob ix gegesn ale, i krojt, i merelex, i retexlex mit smalc, nor icter nit...»
— Hostu klejder?
Tunkl iz geven in xejder, zajn ponim hot nor blejx arojsgesajnt: «Di ho/zn majne zet men nit, a manti alaja ix ba a frajnt...»
— Hostu vu an ort banaxt?
Er hot zix umetik celaxt: «bMenb nextikt vu in hej, in mekene, in mox, in hopn...
Un vinter sloft men in a firhojz mit a csajtlc hole cukopn».
Vilne, 1920
Публікацыі: NL 24; AV 118; LP 27; GL 34; GV 292; O§ 34; E 14. Варыянты:a E: lej b GL: mec E: sejtl
190
***
— Ці маеш хлеб?
Ён ціха адказаў:
«На жаль, цяпер ня маю... Калісьці еў я ўсё, і моркву, і капусту, і рэдзьку з шмальцам, а цяпер нічога...»
— Ці маеш ты што апрануць? Цёмна было ў пакоі, толькі твар яго бледна сьвяціўся: «Штаноў маіх ніхто ня бачыць, а паліто я пазычаю ў сябра...»
— Ці маеш ты дзе начаваць?
Ён смутна расьсьмяяўся: «Начую дзесь у сене, у мякіне, у моху ці ў хмелі...
А ўзімку сплю я ў сянцах з паленам пад галавою».
Вільня 1920
191
***
let iz nox majn stibl bahangen mit ajer, un s’gist nox di skie ir vajn in di sojbn. O, roziker elnt! Ix stej ba dem fencter un sik in di felder funander di tojbn...
Es vein dox zeger derfiln majn stibl, vos stejt sq/n fun lang ba der zajt fun di vegn, un ejner a grojer vet zogn: ot lomir zajn ejncikn brikl cum lebn opzegn...
Dan vel ix dox muzn avek in di felder, vu s’ligt in di bregn a tajxl a kalter, un hern, vi vein cu vein dercejln:
«Ot gejt er, der xorever boxer, der alter»...
Публікацыі: § 55; L 5051; AV 117; GM 39.
192
***
Яшчэ мая хата завешаная аерам, і яшчэ ліе захад сваё віно ў шыбы. О ружовая самота! Я стаю ля акна і рассылаю ў палі галубоў...
I ўсё ж пільшчыкі ўчуюць маю хату, якая ўжо даўно стаіць наўзбоч ад дарог, і адзін зь іх сівы скажа: от давайце ягоны адзіны масток да жыцьця адпілуем...
Тады давядзецца мне пайсьці ў палі, дзе ляжыць у берагох халодная рэчка, і слухаць, як хвалі расказваюць хвалям: «Вось ідзе ён, спустошаны хлопец стары...»
193
***
Gej ix mir azoj arum, arum, arum a jor, un cvej, un draj, un s’kon zajn mer; ix akuma azoj zix, nit gebetn, umetum, umetum, un umetum iz vist un ler...
S’iz vist un ler,
un umetik, un nudne sver, brr!״
Публікацыі: § 56; L 51; AV 119; O§ 35.
Варыянты: 1 O§: kuk
194
***
Хаджу я так сабе кругом
і год, і два, і тры, а, можа, болей; прыходжу так сабе, няпрошаны, паўсюль, паўсюль, а там паўсюль — паныла й пуста...
Паныла й пуста, і да млосьці цяжка, брр!..
195
***
(Folksmotiv)
Mir hobn, libste, bam spacirn cvej emer lejdike bagegnt, cvej emer lejdike bagegnt; du host gezogt: s’vet vos pasirn...
In srek bin ix, majn trejst, geblibn: — a svarce kac iz di gas fiber3, a svarce kac iz di gas 3iber3, ven x’hob dir fingerlex geklibn.
Far vemen zol ix ict zix klogn?! X’hob nit gekont dajn stub gefinen, x’hob nit gekont dajn stub gefinen, ven x’hob matones dir getrogn.
Mit vemen zol ix ict farblajbn? X’hob dajn levaje ongetrofn, x’hob dajn levaje ongetrofn, ven x’bin gegangen tnoim srajbn.
Публікацыі: § 57; L 52; AV 147; O§ 3233; GM 62; E 22.
Варыянты: ° GM, E: ariber
196
***
(народны матыў)
Мы, каханая, на шпацыры, два вядры пустыя сустрэлі, два вядры пустыя сустрэлі; ты сказала: нешта здарыцца...
Страх напаў, мая ўцеха, на мяне: — чорны кот перайшоў вуліцу, чорны кот перайшоў вуліцу, калі я табе пярсьцёначкі выбіраў.
Каму мне цяпер жаліцца?
Я ня здолеў знайсьці тваю хату, я ня здолеў знайсьці тваю хату, калі нёс табе падарункі.
3 кім мне цяпер заставацца?
Бачыў я, як цябе хаваюць, бачыў я, як цябе хаваюць, калі ішоў складаць шлюбную ўмову.
197
AxadHoom
In grojen jisev stejt di sul fun Got farlozn, s’farvakst der mox di vent, dem polis un di tirn, cum ezresnosim krume, fojle treplex firn.
Di gegnt sto/nt. Es velkn goldik, umetik di grozn...
In sul iz umklorciterdik... Di acves zingt farborgn...
A stiler minjen ongekumene fun stet un lender, s’bet itlexer far zix, gebo/gn af zajn stender: O, so/mer, ven nemt naxt a sof? O, vexter, ven vert morgn?..
Es slajxt cum omed ver, gezalbt fun altn trojer: s’iz er, der heler, mirmlkalter dixter, dos kind fun Javne dorst dos lixt, vos gejt farlorn... A vajter baskl ruft un ruft fun altcestertn mojer... Un groj un grojer vert. Vajs simern di kitlen un gezixter... Un s’daxt — di sforim go/sesn in tunklkajt fun orn...
Публікацыі: § 58; AV 132; O§ 3738.
198
АхадГаам1
У селішчы сівым стаіць бажніца2, пакінутая Богам, зарастаюць мохам сьцены, поліш3 і дзьверы, на эзрэсношым4 вядуць крывыя, гнілыя сходы. Дзівіцца навакольле. Вянуць залаціста і маркотна травы...
Цьмянадрыготка ў бажніцы ... Туга пяе таемна... Ціхі міньян сабраўся з гарадоў і краёў, кожны моліцца сам па сабе, схіліўшыся над штэндэрам5: Ахоўнік, калі скончыцца ноч? Вартаўнік, калі настане раніца?..
Нехта крадзецца да омэда6, памазаны старым смуткам: гэта ён, той сьветлы, мармуровахалодны паэт, дзіця Яўнэ’ прагне сьвятла, якое зьнікае...
Далёкі голас Божы кліча і кліча з даўно разбуранага муру...
I робіццаўсё шарэй. Зіцахацяць белым кітлы8 і твары...
I здаецца — сьвятыя кнігі канаюць у цемры орна9...
1 АхадГаам (літаральна «Адзін з народу», сапраўднае імя Ашэр Гінзбэрг, 18561927) — публіцыст і філёзаф, заснавальнік «духоўнага сіянізму».
2 Бажніца — сінагога, школа (на ідышы — sul).
3 Поліш — вэстыбюль у сінагозе.
4 Эзрэсношым — прастора, выдзеленая для жанчын у сінагозе, звычайна на хорах.
5 Штэндэр — прадмет сінагагальнай мэблі, канторка з шуфлядкай. Штэндэр дазваляе чытаць як стоячы, так і седзячы. У кожнага прыхаджаніна быў свой штэндэр.
6 Омэд (амуд) — пюпітр для хазана (кантара).
7 Яўнэ — старажытны горад у Палестыне, куды пасьля другога разбурэньня Другога Храму перамясьціўся сынэдрыён.
8 Кітл — доўгі белы халат, які надзяваюць у Судны Дзень і некаторыя іншыя сьвяты, а таксама жаніх перад шлюбам.
9 Орнкойдэш (Арон haКодэш) — шафа, у якой захоўваюцца сувоі Торы. Проста «орн» — гэта труна.
199
Erd
Es trogt di virblfalje undzer sif, undz trajbt di dorstikajt in tifster tif, un cen mol ojsgekert, mir vagn dox, un zingen semevdik fun undzer brox: O, erd, o, erdenju, ver zajnen mir? — Matrosn finctere ba dir, ba dir...
Vuhin?
Vu dos fincternis brent vi a hejser rubin, vu dos safenis rint funem to/hu in zajn, vu s’gezang klingt on klang un dos lixt lajxt on sajn, vu di ejbikajt lajxtndik smejxlt undz hel, cu adem lojterna svel!
Es trogt di virblfalje undzer sif, undz trajbt di dorstikajt in tifster tif, un cen mol ojsgekert, mir vagn dox, un zingen semevdik fun undzer brox: O, erd, o, erdenju, ver zajnen mir? — Matrosn finctere ba dir, ba dir...
Farsmaljete erd fun di kosmise srejfes.
Der flam hot dem to/huvevo/hu cesmolcn, un s’zajnen ceflo/gn planetn, vi gilderne o/fes, in hejsn gejeg nox a himen a blankevdik stolen... Cesmetert in stralike grejsn, hot fajer gesrien cu fajer, in lixtike stromen arojs fun di finctere sofn, durx xo/sexnisberg — stume glienisspajer, in grojen geviter fun hicike jojrnde stofn.
Dos groj hot gesturemt, vi reder fun rajtvegn svere, farblendt fun planetngezang af balojxtene majln.
Публікацыі: § 8185; AV 212215; LP 4851; GM 8992. Варыянты:a GM: der lojterer
200
Зямля
Нясе вірлівая хваля наш карабель, нас гоніць смага ў найглыбейшыя глыбіні, і дзесяць разоў перакуліўшыся, мы ўсё ж адважваемся і сьпяваем нясьмела пра нашу нягоду: 0, зямля, о, зямелька, хто мы?
— Матросы цёмныя твае, твае...
Куды?
Дзе змрок гарыць як гарачы рубін, дзе стварэньне цячэ зь нябыту ў быцьцё, дзе сьпеў гучыць бяз гуку і сьвятло сьвеціць бязь зьзяньня, дзе вечнасьць, сьвецячы нам, ясна ўсьміхаецца, да чыстага парога!
Нясе вірлівая хваля наш карабель, нас гоніць смага ў найглыбейшыя глыбіні, і дзесяць разоў перакуліўшыся, мы ўсё ж адважваемся і сьпяваем нясьмела пра нашу нягоду: О, зямля, о, зямелька, хто мы?
— Матросы цёмныя твае, твае...
Абсмалена зямля касьмічнымі пажарамі. Полымя расплавіла першабытную пустасьць, і разьляцеліся плянэты, як залатыя птушкі, у гарачай пагоні за бліскучагордым гімнам... Разьбіўшыся на прамяністыя велічыні, агонь крычаў агню, у сьветлых патоках са змрочных канцоў, праз цёмныя горы — нямыя вывержнікі полымя, у шэрай навальніцы распаленых разбушаваных матэрыяў. Шэрасьць грымела, як колы цяжкіх калясьніцаў, асьлепленая сьпевам плянэт на асьветленых прасьцягах.
201
O, erd, bist farlosn arojs fun der zingender sfere un hejlst dajne vundn, vos then in ro/xike zajln...
КНІГІ ОНЛАЙН
