Усе вершы і паэмы
Мойшэ Кульбак
Выдавец: Вясна
Памер: 536с.
Прага 2022
Di levone tut a finkl. Vajse lixt nemt sprudlen afn gegnt, kile strekes, dremlendike, vern zilberdik ebaregnte. Merxokim vern *klor... Dortf slofn berg fartajete in svajgn, inmitn feld rut cvisn xvosces gor an alter brunen — cvej dembes ghaltng iber im hfarbroxn dih mesunedike cvajgn, es vert a gelblexer geveb af tojznt majln ojsgespunen.
Es helt arum. Un s’iz dem jid nit klor, vu vert es heler, vu rut der brunen un di alte ojsgekrimte bejmer —
Варыянты:a NL, AV, GV, OS: нямаb NL, AV, GV, OS: dos' Cukunft: ken d Cukunft: der e GV, O§: bagegntf Cukunft: klor, vu 8 Cukunft: bejgn h Cukunft: farbroxene
214
3
Ноч. У навакольлі пахне мохам і крапівою, палі ўдалечыні напаткалі нябёсы, злучыліся два ціхія сьветы і замкнуліся... Аднекуль з чорнай крыніцы разьлілася цемната, блукаў чалавек, мучыўся ў чорнасьці, і бруілася цемрадзь, бруілася... 3 крыніцы начной ці з сэрца?
Магчыма, шукае чалавек крыху яснасьці ў сваіх пакутах, яго сэрца ўжо адчувае сьпеў сьвятлістых хваляў, што плешчуцца за схаванымі, нямымі парогамі Райскага саду.
Магчыма, сьпеўная душа чалавека ня можа апрытомнець,
і яго асьвячаная малітва вяне ў сваёй квецені — ідзе ён празь Літву, празь Беларусь, праз пасекі, раўніны, а сэрца хоча нешта выказаць і плакаць, плакаць, плакаць, але язык прысох да паднябеньня.
Бліскае месяц. Белае зьзяньне залівае навакольле, прахалодныя дрымотныя прасьцягі абсыпаюцца срэбным дажджом.
Ясьнеюць адлегласьці... Там сьпяць горы, затаіўшыся ў маўчаньні, сярод поля між хвашчоў спачывае зусім стары калодзеж — два дубы заламалі над ім свае нязграбныя галіны, тканіна жаўтлявая прадзецца на тысячы міляў.
Сьвятлее вакол. I чалавеку няясна, дзе ж сьвятлей, дзе спачывае калодзеж і старыя скрыўленыя дрэвы —
215
ci afn umetikn gegnt, oder tif in dem nesomekeler... S’daxt im kukndik in brunen, er iz es der so/mer fun alter praxt, vos darf gelajtert vern, fun gro/ser frejd, vos darf zix durxrajsn fun trern, vos darf fun tifenisn uflajxtn un kveln, kveln... Plucem s’bidne gufl ufhejbn cu aldi stralndikste heln, un trogn zix a gring basefenis un vajl es zingt zix — zingen...
Er zet in brunen rizlen stilerhejt di vaserringen, dort zicn asvajgndika di sotns fun di dembes... Plucim vern zej cerunen...
Es efnt zix der grunt, an ojg tut zix a vajz, a vilde vie... Un s’brumt arojs a svere stim fun grunt fun brunen: «Her, ver bistu, brie?»
Es stejt der jid derstcynt un bvejsb nit, vos cu zogn, es hot im in a kalter vistenis der pajn fartrogn. Ba a brunen in der fincter, cvisn dembes lome, kvelt es fun zajn hare arojs dos slexts mistome, vi dos fojlenis fun vund rint ojs, ven s’nemt zix hejln, vi s’farvelkt der knosp, ven s’nemt di fruxt zix sejln...
Es hert un hert der jid, az s’klogt in im farborgn, az s’vigt zix zajn nesome cvisn naxtpajn un frimorgn: zi zuxt vos tapndik, gefint, nor bald vert es antrunen, es hot zajn zele in ir vejtik zix alejn gerisn krie, un di tife stim redt ale mit srek fun brunen: «Her, ver bistu, brie?»
Варыянты:11NL, AV, GV: svajgevdik b Cukunft: vejst
216
ці ў навакольлі журботным, ці глыбока ў склепах душы... Ён глядзіць у калодзеж, і здаецца яму, што ён — вартаўнік старой раскошы, што мусіць прайсьці ачышчэньне, вялікай радасьці, што мусіць прарвацца скрозь сьлёзы, што мусіць з глыбіняў зазьзяць і бруіцца, бруіцца...
I раптам узьняць беднае цельца да самых прамяністых пеклаў,
і несьці лёгкае стварэньне і пакуль сьпяваецца — сытяваць...
Ён бачыць, як ціха цурчаць у калодзежы кругі на вадзе, ляжаць там моўчкі цені дубоў... Раптам яны разьбягаюцца...
Адкрываецца дно, паказваецца вока, дзікія веі...
I раве цяжкі голас з дна калодзежа: «Эй, ты што за істота?»
Стаіць зьдзіўлена чалавек, ня ведае, што сказаць, пакута занесла яго ў халодную пустасьць.
Ля калодзежа ў змроку, між крывымі дубамі, бруіць зь ягонага сэрца, відаць, нешта благое, як гной выцякае з раны, што пачынае гаіцца, як вяне пупышка, калі вылушчваецца плод...
I чуе, чуе чалавек — нешта плача ў ім патаемна, калышацца яго душа між начной пакутай і сьвітаньнем: шукае яна навобмацак, знаходзіць, але хутка яно ўцякае, яго душа ў сваім болю сама з роспачы разарвала шаты, а той голас глыбокі ўсё пытае са страхам з калодзежа: «Эй, ты хто, ты што за істота?»
217
Derjid:
«Ix bin SmulIce ko/menkerer, an evjen a farhungerter fun Rajsn, ix hob gelitn stumerhejt un x’kon nit merer, un x’kon nit merer lebn af cuflajsn.
Ix bin af viste bejdimer gekroxn un kojmens lange, finctere gekert, ix hob af kalte dexer opgelebt di voxn un nor sabosim opgerixt af dr’erd.
Ix bin sabosim nor gegangen af der erd, af groje gasn, slofedike, cvisn kromen, af stile merk spacirndik hob ix derhert di stim fun tife brunimer un thomen.
O, Got fun brunimer, fun fincternis un thomen! Fun tojznt ko/mens hob ix as arojsgenumen, farvos kon ix nit ojssepn dem pajn, vos hot kejn nomen, farvos kon ix dem as fun harcn nit aarojsbakumena.
Ix vejs, ix bin gekumen fun gehejme bregn, vu s’gist zix lixt fun sajnendike futerfeser, vu srofim zingen, svebn af dem cadiks vegn, ix bin af dr’erd 1’dos lixtb fun sfire Keser.
Ix bin af dr’erd a tropn clixtc fun sfire Keser, adurx di glider di farxaleste un lome tut ven a cuk a flam, vi fun a sarfn meser — majn asfarco/gene farmaterte nesome.
Варыянты:a Cukunft: bakumenb Cukunft: a tropn sajnc Cukunft: sajn
218
Чалавек:
«Я — камінар ШмулІца, згаладалы бядак зь Беларусі, я пакутаваў моўчкі і больш не магу, і не магу я больш жыць неўзапраўду.
Я лазіў па пустых падстрэшшах, чысьціў доўгія змрочныя коміны, тыднямі жыў я на халодных дахах і толькі суботы спраўляў на зямлі.
Толькі ў суботы хадзіў па зямлі я, па шэрых вулках сонных, між крамаў, гуляючы па ціхіх рынках, чуў я голас глыбокіх калодзежаў і прадоньняў.
О, Божа калодзежаў, змроку і прадоньняў!
3 тысячы комінаў вымаў я попел, чаму ж ня вычарпаць мне мўку, якой няма імя, чаму ж ня выняць мне попел з сэрца.
Я ведаю, я прыйшоў з таемных берагоў, дзе ліецца сьвятло зь зіхоткіх футаралаў, дзе сэрафімы сьпяваюць, лунаюць шляхамі цадзіка1, я на зямлі — сьвятло сэфіры Кетэр2!
Я на зямлі — кропля сьвятла сэфіры Кетэр, часам мае члены аслаблыя і крывыя пратне полымя, як востры нож — мая ўкрытая попелам змораная душа.
1 Цадзік — праведнік, пабожны чалавек.
2 Сэфіра Кетэр (Карона) — першая зь дзесяці эманацый ЭйнСофу, «самае схаванае з усяго схаванага», цалкам неспасьціжная для чалавека.
219
Farvos felt ojs cumol a bisl otem af der velt? Es tut ven umgerixt in hare a temper bren, un s’daxt: ot rajst zix uf a kval, es strait, es helt, nor apluclunga nemt ale vider velkn, vi geven.
Ix bin a jid SmulIce ko/menkerer, bix lig ject tif’ in ko/men fun der velt un x’sraj, ix hob gelitn stumerhejt un x’kon nit merer, xoc clejdnc vel ix vajter saj vi saj...»
Antsvign gevorn. Zajn hare hot genumen in helkajt zix bodn, azoj vi a xmare, vos hot fun zix regns un flam ojsgelodn. S’daxt reb SmulIcen: zajn lebn iz lojxtndikgringer gevorn, azoj vi '1der1׳ slang, vos hot apluclunga eii* felhojt di alte farlorn. Xoc fincterer krexcet di naxt, lajxtn hel zajne o/gn di milde banaxt, vi der glivorem lajxt in di tunkele velder di vilde...
S’farsvindn fun hare di gefiln, farkq/lte fun fajer un corn, vi robn farsvindn fun bo/m, vos iz ibergebroxn gevorn. Es lajxt im zajn oremer kerper, vos iz im i mies, i tajer, azoj vi der korc der cefojlter lajxt bloj mit zajn fosforis fajer...
Es stejt reb SmulIce baglikt un er smejxlt azoj zix, er kukt inem brunen un murmlt: ot gej ix, ot gej ix, ot ver ix derho/bn un ojsgelejzt ver ix fun voglen, ot cufaln vel ix cum sajn in di uralte loglen un zojfn dos glik un mit sprodlender frejd zix farxlinen, ot gejt reb SmulIce! Ot gej ix a lojtern malbes gefinen. Far oreme mencn a vareme klejdung cum lebn, far zix un far alemen otem a bisl un fliglen cum svebn — zol zajn s’iz undz slext af der erd, vet men lozn zix flien; un o/b s’iz undz velkn basert, vet undz trejstn der Sem fun ufblien...
Варыянты: a NL, GV: plucling b NL, AV, OS: lig ix tif GV: lig tif
c O§: lajdn d Cukunft: dem e Cukunft: zajn
220
Чаму часам раптам зойме дыханьне на сьвеце? Часам нечакана тупа запячэ ў сэрцы, і здаецца: вось прарываецца крыніца, яна зьзяе і сьвеціць, і раптам зноў усё робіцца бляклае, як было.
Я — чалавек, ШмулІца, камінар, ляжу цяпер глыбока я ў коміне сьвету і крычу, я цярпеў моўчкі і больш не магу, хоць усё адно цярпець я буду і далей...»
Змоўк. Яго сэрца пачало купацца ў сьветласьці, так, як хмара, што выгрузіла зь сябе дажджы і полымя. Здаецца ШмулІцу: жыцьцё ягонае стала сьвятлісталягчэйшым, як у зьмяі, што скінула раптам старую скуру.
I хоць змрачней стогне ноч, зьзяюць сьветла яго ласкавыя вочы
уначы, як сьвеціць сьвятляк у цёмных дзікіх лясах...
Зьнікаюць у сэрцы пачуцьці, апаленыя агнём і гневам, як крумкачы зьнікаюць з дрэваў, што пераломваюцца. Сьвеціць яму яго беднае цела, якое і брыдкае яму, і дарагое, так, як прагнілы корч сьвеціць сіне сваім фасфарычным агнём...
Стаіць рэб ШмулІца шчасьлівы і ўсьміхаецца проста так, зазірае ў калодзеж, мармыча: вось іду я, іду я, вось узношуся я і вызваляюся ад бадзяньняў, вось прыпаду я да зьзяньня ў пракаветных мяхах і буду прагна піць шчасьце і захлынацца бурлівай радасьцю, вось ідзе рэб ШмулІца! Вось іду я знайсьці ясныя шаты. Для бедных людзей цёплае адзеньне, каб жыць, для сябе і для ўсіх трошкі дыху і крылы, каб лунаць — хай на зямлі нам і дрэнна — пусьцімся мы ў палёт; калі ж нам завянуць наканавана, суцешыць нас росквіту Дух...
221
Azoj hot SmulIce gefilt un gemurmlt fun glik, xoc groj iz gevezn zajn sepsener apelca un zajn bord un genik.
Azoj hot SmulIce fun Rajsn cum brunen cum altn geredt; bagosn fun bxo/sexb, vos hot zix arum un arum ojsgebet...
Nor cpluclungc derspirt er, az emecer krixt funem brunen. Vajzt ojs, men hot dortn SmulIcen di so nit fargunen: a menciser kop hot fun brunen zix ibergebo/gn, gesvoln, farvaksn mit mox, mit farslumperte o/gn, aribergevorfn di hent, un fun zej hot gerunen dos fojlenis tif fun der erd un di blote fun brunen, arum hot a wjx zix gekajklt, geparet azoj vi a dnepld, un s’hot reb SmulIce dem rejex dersmekt fun cegosenem svebl...
КНІГІ ОНЛАЙН
