Усе вершы і паэмы
Мойшэ Кульбак
Выдавец: Вясна
Памер: 536с.
Прага 2022
Der zejde, o, der zejde kletert kojm arufet afn ojvn, er iz, der alticker, bam tis antslofn sq/n gevorn, nor di fis — zej vejsn, firn zej alejn im op cum ojvn... Dem zejdns gute fis, vos dinen im fun kame jorn...b
Публікацыі: Cukunft (NjuJork). 1922. №2. Z. 7781; NL 2747; AV 3561; LP 5272; GL 4358; GV 183200; OS 5675; GM 123145. Варыянты:a GL: Fun amol (fragmentn)b GL: нямаc Cukunft: Der zejde mit di feters...c Cukunft: slepn klecer fun di velder, trajbn plitn af di tajxnd LP, GM: me ‘ Cukunft, LP, GL, GM: zexcn betn
252
Беларусь1
(Паэма)
1. Беларусь
О, мой кабыльніцкі2 дзед — чалавек просты, селянін у кажуху зь сякерай і з канём...
А мае шаснаццаць дзядзькаў і мой бацька — людзі простыя, людзі, як глыбы зямлі, ганяюць плыты па рэках, цягаюць калоды зь лясоў... I напрацаваўшыся за цэлы дзень, як мужыкі, ядуць вячэру ўвечары ўсе разам з адной місы, і падаюць у ложкі, як снапы.
Дзед, о, дзед ледзь узлазіць на печ, ён, старэнькі, ужо быў заснуў за сталом, толькі ногі — яны ведаюць, самі даводзяць яго да печы... Дзедавы добрыя ногі, якія служаць яму столькі гадоў...
1 У арыгінале — Rajsn (Русь), традыцыйная яўрэйская назва Беларусі, усходнеславянскай часткі Вялікага Княства Літоўскага.
2 Кабыльнік — мястэчка на беразе Нарачы, цяпер — аграгарадок Нарач у Мядзельскім раёне.
253
'2. bMenb kosjet hej
In feld hot genumen sq/n cien mit neplen fun osjen...
Arojs iz der zejde fartog cum gemq/zexc cdosc hej aropkosjen, iz men bam sarjen af tog sq/n geven begilufn azoj vi di emese klezmer, bmenb hot zix cestelt zalbeaxcet, der zejde beros, un avek iz a mizmer:
a sprajz, un a ker mit di plejces, a svisc, punkt es tancn in zump arum blicn.
Far dos stikele brq/t — hot der zejde gezogt — muz men, kinderlex, svicn...
Un s’hobn zix blanker di koses cefajft, di kapotes arop, mit bavaksene glider, azq/ vi di horike jodles — a tate an alter mit zibecn lajblexe brider...
Es cupn di koses, s’cesprict zix der toj, un es fain di grezer af grezer anider.
A fejgele zingt af a nusbq/m derbaj, dazd der zejde ekone poset kejn ort nit gefinen:
«Vos zogstu dercu? Na dir gor a kanarik, a xazn, in mitn derinen...»
Do nemt men zix tocen di koses, farrejxert men, xapt men a zupele kvas funem krigl, dernox stejt men uf mit a krexc... Pamahaj Box! A klung, un es tut zix di kose a spigl, bavajzt zix, farsvindt cvisn groz, tut a blank — axcn koses kesejder!..
Un s’bejgn zix zixer di hent, o, es knakn di senklen, un fest zict ajetvider fgq/derfa
Варыянты:" GL: няма b LP, GM: mec Cukunft: dem11 Cukunft: iz Cukunft: ken 1 Cukunft, NL, AV, LP, GL, GV, O§: geder
254
2. Косяць сена
У полі ўжо пацягнула восеньскімі туманамі...
На досьвітку выйшаў дзед на балота касіць сена, як пачало сьвітаць, усе ўжо трошкі нападпітку, як сапраўдныя клэзмэры, пасталі па восем у рад, дзед на чале, і загучалі псальмы:
вялікі крок, разварот плячэй, сьвіст, нібы маланкі танцуюць па балоце.
За кавалак хлеба — казаў дзед — трэба, дзеткі, папацець...
I расьсьвісталіся косы ярчэй, капоты долу, зарослыя РУКІ, нібы калматыя яліны — бацька стары зь сямнаццацьцю роднымі братамі...
Скубуць косы, распырскваецца раса, і падаюць травы на травы.
Побач птушка сьпявае ў ляшчэўніку, так што дзед проста не знаходзіць месца:
«Што ты тут скажаш? На табе — ну кенар, ну кантар! Адкуль толькі ўзяўся...»
Тут бяруцца тачыць косы, закурваюць, сёрбаюць квас са збана, пасьля ўстаюць крэкнуўшы... Памагай Бог! Дзынь, і з касы робіцца люстэрка, паказваецца, хаваецца ў траве, блісьне — і так адна за адной васямнаццаць!..
Згінаюцца ўпэўнена рукі, о, ляскаюць лыткі, напружваецца кожнае падбародзьдзе
Варыянты:а GL: няма ь LP, GM: meс Cukunft: dem d Cukunft: iz
1 Cukunft: kenf GM: gojder
255
aAzoj biz der o/em derzet, vi der rq/ter farnaxt lajxt zix op in di koses, tut xevre a smejxl, bmenh zet sq/n dem hering dem brejtn, der bobesis kezsaltenoses...
Derlangt men a nem di kapotes, bmenb gejt un bmenh hert cu di vaxtlen, vos srajen, bmenb gejt mit di koses, farlejgt af di plejces, bmenb kukt un bmenb svajgt, vi di slajen...a
Варыянты:a GL: няма b LP, GM: me
256
I так пакуль грамада ня ўбачыць, як чырвоны надвячорак зазьзяе ў косах, тады ўсе ўсьміхнуцца, ужо бачыцца ім шырокі селядзец, бабуліны блінцы з сырам і сьмятанай, тады надзяваюць капоты, ідуць і слухаюць, як крычаць перапёлкі, ідуць, закінуўшы косы на плечы, глядзяць і маўчаць, як ліны...
257
3׳• Di bobesi
Di bobesi gevezn iz a jidene a cnue, a majster fun a kindlerke — a kind cu jedn friling... Un gring, un gor on vejen, punkt vi hiner lejgn ejer, hot zi gelejgt di cvilingen — a cviling nox a cviling. Draj feters hot di bobesi geborn afn bo/dim, cvej feters hot di bobesi farlorn cvisn ajer, elf feters hot di bobesi geborn afn ojvn, majn tatn hot di bobesi geborn in a sajer...
Un dan hot zix ir mutertraxt af ejbik cugeslosn, di bobesi hot opgesenkt far oreme di vindelex. Di bobesi, di tajere, hot opgeton dos irike, iz zi in stub arumgegangen, vi a kacke cvisn hindelex...״
Варыянты:a GL: няма
258
3• Бабуля
Бабуля была жанчына пабожная, майстрыха нараджаць — дзіця на кожную вясну...
I лёгка, і зусім бяз боляў, зусім як куры нясуць яйкі, яна прыносіла двойні — двойню за двойняй.
Траіх дзядзькаў бабуля нарадзіла на гарышчы, дваіх дзядзькаў бабуля згубіла сярод аеру, адзінаццаць дзядзькаў бабуля нарадзіла на печцы, майго бацьку бабуля нарадзіла ў гумне...
I тады яе ўлоньне навечна зачынілася, бабуля раздарыла пялюшкі беднякам, мая дарагая бабуля зрабіла сваё, і хадзіла па хаце
як качка сярод куранят...
259
4• Men ' trajbt plitn
Es hobn di neplen farvist un farsmirt ale derfer un vegn, in feld tapt men on mitn varemen ponim di kaltkajt fun hengendn regn...
Es vajzn zix flekn fun bejmer, fun ergec a ho/f, ban asvirb fun a brunen,
nor ssvimt epes on, es vert vajs far di o/gn... Un ale vert in nepl cerunen.
A trukener evajg fait arop. Es iz stil. A fo/gl hejbt onet cu klogn: «S’kumt ojset in lebn azo/fil aribercutrogn, azo/fil aribercutrogn...»
Di cendliker kvelxelex pljeskenen cvisn di bejtn un murmlen un rejdn,
un cvisn di neplen vajtvajt afn Njeman derhert zix di stim funem zejdn:
«Smulje, hej, Smulje, farpac dem hintn af Skarulje!..»
Der zejde krixt um mit a bord mit a naser un tapt di svarcues, di feters in nepl cmit' lange busakes amena sprajzt af di plitn, ot vern zej nelm. aMena hert nor arojs fun der dvajtd dem gesrienem smues, es tuen a pljesk eopacinese, a grob, un der strom vert cesnitn... Der nepl hit ojset di lejmike bregn, nito — nit kejn erd, nit kejn vaser.
Un vejx iz fdif gegnt azoj, gons mamoses — a varemer otem ablaser...
Nor s’viklt zix epes... Ot gejen hdih kolerlej toln un velder ariber, dort stejen farviklt di hajzer badekte, vi mebl in gvirise stiber... Un ot plact do ufet a klorkajt a grine... S’vert klerer ba zix in nesome...
Варыянты: a LP, GL, GM: me 11 Cukunft: un a svir c GL: in d AV, OS: zajt1 Cukunft: di pacines 1 Cukunft: derg AV, GV, O§, GM: un h Cukunft: do
26o
4• Гоняць плыты
Туманы зацерлі, замазалі ўсе дарогі і вёскі, у полі цёплы твар намацвае холад навіслага дажджу... Праглядаюць плямамі дрэвы, нейкі падворак, асьвер над калодзежам, але наплывае нешта, і робіцца бела ўваччу... I ўсё расплываецца ў тумане.
Падае сухая галінка. Ціха. Пачынае наракаць птушка: «У жыцьці даводзіцца так шмат перанесьці, так шмат перанесьці...»
Дзясяткі крынічак плёскаюць між барознаў, мармычуць і размаўляюць, а з туманаў далёкадалёка над Нёманам чуецца дзедаў голас:
«Шмуля, гэй, Шмуля, паварочвай зад на Скарулю1!..»
Дзед цягаецца з мокраю барадой і абмацвае швартовы, дзядзькі ў тумане з даўгімі бусакамі2 шыбуюць па плытах, і раптам зьнікаюць. Толькі чуюцца здалёк крыкі размоваў, плёскаюць апачыны3, грабок, і расьсякаецца плынь... Туман запаўняе гліністыя берагі, няма ні зямлі, ні вады. I навокал так мякка, няісна — цёплы бледны подых... Толькі нешта віецца... Вось праплываюць міма розныя даліны і лясы, там стаяць захутаныя дамы, накрытыя, як мэбля ў панскіх пакоях...
I вось прарываецца зялёная яснасьць... Робіцца сьвятлей у душы...
1 Скаруля — літ. Skaruliai, мясцовасьць на Вяльлі ў Літве (цяпер — частка гораду Ёнава), дзе рака робіць рэзкі паварот.
2 Бусак — доўгі шост з мэталічным вастрыём і крукам на канцы, багор.
3 Апачына — доўгае вясло для кіраваньня плытом.
261
Di zun tut a lajxt. Es bavajzt zix adosa vaser un verbes farvejnte un lome, der vald hot zix bloj ojsgevasn, iz nas, un der kop zajner flakert, un bs’gistb zix a helkajt vajtvajt af a lonke... A pojerl stejt dort un akert...
A raxves, a friskajt fun grozike lonkes, vos smekn un finklen un vejnen, un s’svimen nox umet di stiker fun neplen — xalcymes fun felder un plejnen...
Un s’svimen di plitn gelasn, gelasn, farkereven rund mit di bregn, di stro/ene bajdelex strain un paren arojset dem toj un dem regn.
Derbaj ligt der zejde... Er rejxert di Ijulke un zmuret fun tajneg di o/gn:
di vareme erd hot zix glancik un fet azoj stark ojsgeco/gn, cekestlt in felder, gemo/zexcn, gelbe un hele un grine — es gist zix der durxzixtikcit’riker flaks af burstinike stengelex dine, di grinkajt af felder kartofl ligt opgekilt, 'maU, ojsgezotn... Un s’smejxelt di kurce di rozeve recke mit sprenkelex vajse basotn —
Es rinen di zaftn fun dr’erd, dazd a sikres nemt durx ale glider, es spart zix a lebn a stumer durx grezer, durx vorclen un cvajgn, eaze s’halt mer nit ojset der zejde, er tut zix a nem, o, er kon mer nit svajgn, derlangt er a reve: Trascja in dajn tatn! Un noxamol vider:
Варыянты: ' Cukunft: derb NL, AV, LP, GV, O§: s’gejt ‘ Cukunft: sver d LP: azc LP, GL, GM: o,
262
Бліскае сонца. Паказваецца вада і вербы заплаканыя і крывыя, лес абмыўся сіньню, стаіць мокры, і галава яго палыхае, і разьліваецца сьветласьць далёкадалёка па лузе... Там стаіць мужычок і арэ...
Прастор, сьвежасьць лугоў травяных, што пахнуць, зіхацяць і плачуць,
а вакол яшчэ плывуць пасмы туману — сны палёў і раўнінаў...
I плывуць плыты, павольна, павольна, паварочваючыся разам зь берагамі, саламяныя буданы зьзяюць і выпараюць расу і дождж. Дзед тым часам ляжыць... Курыць люльку і жмурыць вочы ад асалоды:
КНІГІ ОНЛАЙН
