Усе вершы і паэмы
Мойшэ Кульбак
Выдавец: Вясна
Памер: 536с.
Прага 2022
О, хай абвесьцяць у краі, што Бялун адышоў, з торбаю на плячах
і зь бярозавым кіем у руцэ... Дудудуду.
6. Ператварэньне
На палях жаляцца курганы, на гарах — княжыя магілы, у альховых лясочках аплакваюць лёс Беларусі згорбленыя цені продкаў...
Дудудуду.
О, я сам сабе выкапаю магілу ля Вяльлі і гляк з гарэлкай пастаўлю ў галавах; касу — з правага боку, дуду — зь левага боку, і як мужык, што зрабіўся буслом і Алеська, што стала савой, я таксама хачу ператварыцца ў шэры камень. Гэй, дудудуду.
351
7• Jezus
Er iz gegangen ba di felder, der Got fun Jerusolaim. Mir zajnen im arojs bagegenen mit bro/t un zalc. Dudududu.
Es hot der najer Got ba undz gefregt:
— Ver iz ajer tate?
Ver iz ajer mame, ver — di brider ajere?
O, undzer tate iz der vald, der jadlover, undzer mame — di aViliea in zajdenem klejd, un di brideri ex — der brojner rob un di sove Er hot ojsgeco/gn dem langn finger cum himl, nor mir hobn dortn gornit gezen...
Dudududu.
8. Pantelej, Jemeljan un Tit...
0, ir kumt arojs fun di xates bavejnen undzer sejvet, du, Pantelej fun Krivici,
un du, Jemeljan fun Kabilnik, un du, Tit fun Luhavje. Dudududu.
Bjalun vet nit iberkern dem gildernem bexer zajnem, di felder oncutrinken mit a grinem vajn Un bald, bald
Farslisn vein zix undzere o/gn fun zen, vajl es klogt der demb, di aspe iz mit blut farlofn unter der kore, un der busl slogt mix mit an ajzernem snobl in harcn. Mixajlo! Mixajlo!
Dudududu
dudu
dudududu dudu
Варыянты:a GV: lilje
352
7• Езус
Ён хадзіў паўз палі, Бог ерусалімскі.
Мы выйшлі сустрэць яго зь хлебам і сольлю. Дудудуду.
I новы Бог спытаўся ў нас: — Хто бацька ваш?
Хто вашая маці, хто — вашы браты?
О, наш бацька — лес яловы, наша маці — Вяльля ў шаўковых уборах, а браточкі — змрочны крумкач і сава...
I ён выцягнуў доўгі палец к небу, толькі мы нічога там не пабачылі... Дудудуду.
8. Панцялей, Амяльлян і Ціт...
О, вы выходзіце з хат, каб аплакваць наш род, ты, Панцялей з Крывічоў,
і ты, Амяльлян з Кабыльніку, і ты, Ціт з Лугавых. Дудудуду...
He перакуліць Бялун свой залачоны кубак, каб напаіць палі зялёным віном...
А ўжо хутка, хутка...
Заплюшчацца нашыя вочы, бо ўжо жаліцца дуб, асіна сплыла крывёй пад карою і бусел жалезнаю дзюбай дзяўбе мяне ў сэрца. Міхайла! Міхайла!
Дудудуду ду־ду дудудуду дуду
353
Klejne klezmer
Klejne klezmer af di lange, vajse fajfioln rufn cu a vajter velt Fun zejere nesomes helt di vistenis fun blejxe ojsgesprejte toln.
Stile hejbn zej di kalte berd di klocevate
aruf cu di mazoles:
Tate, tate,tate —
mir valgern zix biotike ba dajne poles...
Un mit harte klezmerhit iber di o/gn, in groj baginen, vebn alte spinen
a hojlgeveb fun vistn blut arojsgezo/gn.
O, klejne klezmer in der vajtkajt gejen op mit trern adurx dem fajfiol, kejner vet nit hern, kejner vet nit hern zejer koi.
Публікацыі: Undzer folkscajtung (Varse). 1924. №302. Z. 4;
Cukunft (NjuJork). 1925. №1. Z. 40; AV 167; OS 95; GM 74.
354
Малыя музыкі
Малыя музыкі на доўгіх, белых флейтах гукаюць у далёкі сьвет
Зь іх душаў сьвеціцца паныласьць бледных разьлеглых далінаў.
Ціха ўзьнімаюць яны халодныя калматыя бароды да сузор’яў:
Тата, тата, тата — мы, брудныя, качаемся ля твайго крыса...
I ссунуўшы на вочы каляныя клэзмэрскія шапкі, шэрым досьвіткам ткуць старыя павукі тканінуенк, высмактаную з панылай крыві.
О, малыя музьікі адыходзяць удалеч, сьлязамі сьцякаючы з флейты, ніхто не пачуе, ніхто не пачуе іх голас.
355
Tisre
Es hot in tisredikn land a kalter flam aropgeregnt. Fun vanen flejct der tunk’ler, brojner gold, fun vanen? Vi kon ix icter erger zajn fun voglende bucanen in undzer gegnt.
Krank bin ix, o krank in teg di sarlaxdine, un x’glejb: af ot di lange, rq/te hent fun bejmer bin ix ufgehangen icter ejner af majn gelagevorenea cuprine.
O, tisre, tisre... S’ligt dajn rejne hare in cvejen, blutik, vi a kavene bcesnitnb, un ze, un ze dem kiln flejendikn bloj inmitn, vos di Vilie kajklt durx in stolikstile vejen...
O, tisre, tisre... cX’hobc dix brejt bagegnt, un x’trog zix svimendik in dgoldd dajnem fun danen, vi kon ix icter erger zajn fun voglende bucanen in undzer gegnt...
Публікацыі: Cukunft (NjuJork). 1925. №1. Z. 40; AV 110; LP 31;
GV 287; Cukunft (NjuJork). 1966. №3. Z. 12; GM 35; E 54.
Варыянты:a LP, GM, E: gevorenerb LP: cusnitn1 Cukunft, AV, GV, GM, E: Lx hobd LP: mes
356
Тышрэ1
Пралілося халоднае полымя на тышрэйскую зямлю. Адкуль цячэ цёмнае, смуглае золата, адкуль?
Як я магу цяпер быць горшы за вандроўных буслоў у нашым краі.
Я хворы, о, я хворы ў такія барвянатонкія дні, і веру я: на гэтых доўгіх і чырвоных руках дрэваў вішу я самотны цяпер, падвешаны за маю парыжэлую чупрыну.
О тышры, тышры... Ляжыць тваё чыстае сэрца раздвоенае, крывавае, разрэзанае, як кавун,
і глянь, глянь, як усярэдзіне разьліваецца халодная сінь, якую Вяльля праганяе ў сталёваціхіх павевах...
О тышрэ, тышрэ... Я шчыра сустрэў цябе, і адгэтуль нясе мяне плынь твайго золата, як я магу цяпер быць горшы за вандроўных буслоў у нашым краі.
1 Тышрэ, тышры — першы месяц яўрэйскага календара, прыпадае на канец верасьня — пачатак кастрычніка.
357
***
Aj, xaver, aj, xaver!..
Du bist arojs zix slogn, mir hobn dix baglejt fun dorf un bavejnt dajn gebejn...
Gevorn iz dajn apatljea bstexevdikerb drot, dajne cvelfisec bejner farhartevet in di slaxtn.
Mir hobn dix gezen:
du bist geflq/gn iber stet, gesvumen iber tajxn un fartribn dem dfajntd fun 0undzer® foterland.
Aj, xaver, aj, xaver!
Aj, xaver, aj, xaver!
Afn dinem ferd *bistu* arojsgeritn xorev maxn di velt, der voron iz geflo/gn far dir — dajn kojl hot im ongejogt. Du host gezogt:
O/bn in himl zict der svarcer voron — vel ix im ojx aruntersisn...
Aj, xaver, aj, xaver!
Aj, xaver, aj, xaver!
Tojznt majl bistu geflo/gn, vi a fq/gl, iber Rusland, tojznt majl gehuljet hot dajn sverd, ven gder8 biks hdajnerh hot opgerut, un pluclung in der naxt bistu gekumen biz cu Varse der *sljaxetiser*...
Aj, xaver, aj, xaver!
Aj, xaver, aj, xaver!
S’hot dajn vajb dix sq/n bavejnt in klq/sterl dem hilcernem,
Публікацыі: Cukunft (NjuJork). 1925. №1. Z. 40; AV 210211; LP 2425; GL 3536; GM 8788.
Варыянты:a GM: patle b GM: stexevdikc GL, GM: няма d LP: Ijax
e LP, GL, GM: нялш f LP, GL, GM: hostu « LP, GL, GM: dih LP, GL, GM: няма ' GL, GM: sljaxtiser
358
***
Ах, таварыш, таварыш!..
Калі пайшоў ты біцца, мы правялі цябе зь вёскі і аплакалі твае парэшткі...
Як дрот калючымі твае кудзеры сталі, твае ваўчыныя косьці загартаваліся ў баях.
I ўбачылі мы:
ты праляцеў над гарадамі, праплыў праз рэкі і ворага прагнаў з айчыны нашай.
Ах, таварыш, таварыш!..
Ах, таварыш, таварыш!..
На коніку худым ты выехаў, каб разбурыць дарэшты сьвет, крумкач ляцеў перад табой — яго дагнала твая куля.
I ты сказаў:
Крумкач сядзіць у небе чорны — яго падстрэлю я таксама...
Ах, таварыш, таварыш!..
Ах, таварыш, таварыш!..
Тысячу вёрст ляцеў, як птах, ты над Расеяй, тысячу вёрст гуляў твой меч, калі спачыла твая стрэльба,
і раптам уначы дайшоў ты да Варшавы да шляхецкай...
Ах, таварыш, таварыш!..
Ах, таварыш, таварыш!..
Цябе аплакала ўжо жонка ў цэркаўцы драўлянай,
359
nor ven der pop hot opgezogt "far dir1 di lecte paceres — bistu in dorf arajngeritn 1’mit demb svarcn voron dem dersosenem...
Aj, xaver, aj, xaver!
Aj, xaver, aj, xaver!
Du bist arojs zix slogn, mir hobn dix baglejt fun dorf un bavejnt dajn gebejn.
Gevorn iz dajn cpatljec dstexevdikerd drot, dajne *Velfise6 bejner — farhartevet in di slaxtn.
Mir hobn dix gezen:
du bist geflo/gn iber stet, gesvumen iber tajxn un fartribn dem ffajntf fun sundzerK foterland.
Aj, xaver, aj, xaver!
Варыянты:a LP, GL, GM: нямаb Cukunft, AV: un mit demc GM: patied GM: stexevdike GL, GM: няма' LP: ljaxgLP, GL, GM: няма
Збо
але як толькі non апошні пацер па табе прамовіў — ты ў вёску ўехаў разам з чорным крумкачом застрэленым...
Ах, таварыш, таварыш!..
Ах, таварыш, таварыш!..
Калі пайшоў ты біцца, мы правялі цябе зь вёскі і аплакалі твае парэшткі...
Як дрот калючымі твае кудзеры сталі, твае ваўчыныя косьці загартаваліся ў баях.
I ўбачылі мы:
ты праляцеў над гарадамі, праплыў праз рэкі і ворага прагнаў з айчыны нашай.
Ах, таварыш, таварыш!..
Збі
Lider fun an oreman
i
X’hob banaxt stilerhejt ojsgeslifn funem harcn a diment a kaltn: tomer darf zix a menc ven bahaltn in di ejgene, tunkele tifn.
Majn lixtike nq/t vet bastrain dem lectn ceefntn tq/er.
X’vel smejxlen fun frejlexn trojer, vos ix bin gefaln, gefaln...
2
Afn bq/dim zict banaxt an oreman mit a dinem smejxl afn ponim;
er zingt, vos er iz q/xet af der velt faran un vos umetum bagejt men zix sq/n on im.
Es cit zix ojs zajn langer guf vos hexer, hexer.
Er vejnt. Er zingt dos bidne lid fun groj un orem.
Un di gehornte, di stexike levone af di dexer krixt um arum — a vajser, gliendiker vorem.
O, di gele stim fun oreman, in tifer srek far ale vinkelex fun der velt der grojer! Di stim fun menc, an ongetonener in zek, vos zalevet zix sejdn mit dem trojer!
Es zingt di dine frejd, vos iz in pajn faran, vi kiler vaser cvisn naket opgebrente stejner,
Публікацыі: Cukunft (NjuJork). 1925. №11. Z. 639; Epoxe (ParizVarse). 1928. №1. Z. 4951; AV 170175; GV 299302; OS 137140; GM 7580.
362
Песьні бедняка
Я ціха ўначы вышліфаваў з сэрца халодны дыямэнт: мабыць некалі чалавеку трэба схавацца у свае ўласныя цёмныя глыбіні.
Мая сьветлая галеча асьвеціць апошнюю расчыненую браму. Я буду ўсьміхацца ад радаснага смутку, што я заняпаў, заняпаў...
2
Уначы сядзіць на гарышчы бядняк
з тонкай усьмешкай на твары;
ён пяе, што ён таксама ёсьць на зямлі і што паўсюль ужо абыходзяцца безь яго.
Ён выцягвае доўгае цела вышэй і вышэй.
Ён плача. Сьпявае ўбогую песьню пра шэрасьць і беднасьць. А рагаты, калючы месяц на дахах поўзае навокал — белы палымяны чарвяк.
О, жоўты голас бедняка, у глыбокім страху перад усімі куткамі шэрага сьвету!
Голас чалавека, апранутага ў мешкавіну, што шкадуе расстацца са смуткам!
Ён сьпявае тонкую радасьць, што ёсьць у пакутах, як прахалодная вада між гола абпаленых камянёў,
Збз
afn bq/dim zingt banaxt an oreman, un di levone hert un vajter — kejner, kejner...
КНІГІ ОНЛАЙН
