Усе вершы і паэмы
Мойшэ Кульбак
Выдавец: Вясна
Памер: 536с.
Прага 2022
Zi hot gecupt di koltns fun di berd, zi hot gepact, zi hot gedrapet; cmancbilnc hobn zix gekajklt af der erd, un fun di so/ferdike nezer hot gekapet, gestarcet hobn kerk un kni, un ojgn kelberne fargafet...
Dan hot der alter krecmer opgekrejt: «Genug, genug, zol vern solem!»
Варыянты:a OS, GM: dos b LP: mec AV, LP, GV, O§: mancbil
388
«Хто грукае, хто? Хто робіць мне такі ціятар ураньні?!»
Тут раптам стрэл... і бляск... агонь і дым... Колькі было ў яго духу, і той заняло, ён мацае бараду, твар і трыбух — хвала Богу; усё абышлося; хлопцы стаяць ціха, круцяць вус і маўчаць.
Але тут раптам рынуліся ў бой карчмаровы сыны, як мядзьведзі; недзе чорная рука ночы падцерла зь неба апошнія зоркі; дзень пратрубіў: лянівы сьвет варочацца пачаў.
У карчме біліся гаршкі, лупілі кулакамі, нібы камянямі, раскрыліся ад бойкі голыя бакі, капоты лёталі з касьцямі разам. Хвала карчмарцы тоўстай і больш нікому!
Яна скубла пасмы з бародаў, давала поўхі, драпала; мужчыны качаліся па зямлі, з насоўшойфараў1 ужо капала, тырчалі каркі і калені, і разяўляліся цялячыя вочы...
Тады стары карчмар заквахтаў: «Даволі, досыць, хай будзе мір!»
1 Шойфар (шофар) — казьліны рогтруба, у які трубяць у сінагозе на Рошэшонэ і на ЁмКіпэр.
389
aMena hot zix ufgeho/bn stilerhejt un temp arumgekukt zix, vi in bab xolem. O, Bere, Bere iz ^ojx' ufgestanen, xoc nem un mol im!
Di lange hent aropgelozt cum dil, an ojsgematerter, dkojmd mitn lebn: er hot gesmejxlt un geplanxet in der stil fun klep gegebene un nit dergebn, edie fojst hot nit gedint. Er hot geklapt farbaj oder dernebn.
Dervajl hot men dem svern tis gegrejt, derlangt dem fetn borsc dem hejsn, derlangt di gro/se labns bro/t un nit gevart biz fmenf vet hejsn, hot men pamelexdik un fest geribn biz di lecte svejsn.
Der krecmer fregt: «Ir, gest, vos iz der mer? Vi kumt di biternis cu ajx, fun vanen?
Vos viln orxim? Un ver iz men, ver?
Un vuahin amena klajbt zix vajter spanen? S’iz do a velt, un jidn zajnen umetum faranen».
Dan entfert Bunje Bik: «О, libe frajnt, mir viln blojz di velt ojslejzn.
Ir zet, gderg mazl fun burzujen sajnt, nor s’treft, az s’gejen lajt on ho/zn, ,men״ muz dem jox aropvarfn, di kejtn un di andere salamojzn!
Варыянты: ״ LP, GM: meb LP: нямаc GM: ojxetd LP: kame GM: der fGM: mefiO§: dos
390
Падняліся ўсе ціха
і тупа азіраліся навокал, як у сьне. О Бэра, падняўся і Бэра, хоць бяры яго і малюй!
Апусьціўшы доўгія рукі да падлогі, змораны, ледзь жывы: ён усьміхаўся і вохкаў у цішыні ад штурхалёў, што атрымаў і не вярнуў, не паслужылі кулакі. Бо біў ён міма або побач.
Тым часам падрыхтавалі цяжкі стол, падалі тлусты боршч гарачы, падалі вялікія боханы хлеба і не чакаў ніхто, калі запросяць, паволі і ўпарта ўпляталі да апошняга поту.
Карчмар пытае: «Што ў вас за клопат, госьці? Што за горыч у вас і адкуль?
Чаго госьці хочуць? I хто вы, хто?
I куды зьбіраецеся крочыць далей?
Тут цэлы сьвет, і яўрэяў паўсюль хапае».
Тады адказвае Буня Бык: «О, мілыя сябры, Мы проста хочам вызваліць сьвет. Бачыце, буржуям сьвеціць шчасьце, а людзі, бывае, ходзяць без штаноў, трэба скінуць ярмо, ланцугі і іншае ламачча!
39і
aIndrojsn a baslogener mit mes, hot klor gesto/nt bder vemendikerb frajtik; fargosn ale plq/tn hot der bez mit stiker blut sq/n varemcajtik, geklungen hot der kiler blanket rejn un zilberlex cunc vajtik.
Der krecmer zogt: «О, gest, o, libe gest! Cu tif di rejd x’zol zej fardajen, genug, az men fardajet, vos dmend est, un xuc dem — beser svajgn, vi der slajen, vajl in goles iz a jid, un vajl di velt vestu nit ibersrajen...»
Azoj hot men bam tis farbraxt, geredt, dmend hot ober gedarft in veg zix lozn, hot men zix ongepelct, gekniplt zix biz spet, a bisl cugefajft, a bisl cugeblozn...
Un avek, gecitert hobn bq/m un blat, geflatert hobn grozn.a
Варыянты:a GM: няма b AV, GV: der vemndiker LP: a vesnediker OS: der vemendiker (тлумачэньне ў камэнтах: onkumendiker) c LP: in d LP: me
392
Знадворку, абабітая медзьдзю, узіралася ясна нечая пятніца; бэз заліваў усе платы згусткамі ўжо цёпласьпелай крыві, зьвінеў халодны блакіт чыста, срабрыста і далёка.
Карчмар кажа: «О, госьці, дарагія госьці! Словы гэтыя заглыбокія, каб я іх ператравіў, даволі ўжо, як ператравіш тое, што ты зьеў, апроч таго — лепш маўчаць як лін, пакуль яўрэі ў выгнаньні, і пакуль сьвет ты не перакрычыш...»
Так бавілі час за сталом, гаварылі, але трэба было пускацца ў дарогу, надзявалі кажухі, падвязваліся дапазна, крыху прысьвіснулі, крыху падзьмулі... I пайшлі. Дрыжалі дрэвы і лісты, і трапяталі травы.
393
Unter der jodle
Di brejte next, vos zingen on a koi, vi blojer ajz arajngefast in gegnt, ven bejmer grojen durxzixtik un smol, mit vejxn zilberlexn lixt farregnt... Es stejt a jodle afn barg, vos hot mit ale zix sq/n gezegnt.
Cvej sotns lange zicn unter ir, un blojz di tife, bejze o/gn glien; fargliverte un stum, on mindstn rir, amena zict un amena bavegt nor mit di vien, un stajf, vi mejsim, iz men, vos amena hot zej opgesrien...
A dorf a bstro/enerb krixt untn inem tol mit dremlendiker xate iber xate, in der levonenaxt fun kiln, blojen stol celejgt af opru, vi behejmes zate; es sloft dos derfl stil mit di levonedike sojbn mate.
Un Bunje Bik strekt ojs a vilde hant, Er sepcet halbe verter, ckojmc cu hern: «Du zest ddemd dorf un ot dos gance land?! — Dos feld arum vet morgn undz gehern Du, Bere, ven vert tog? Du, xaver, ven gejt uf der morgnstern?»
Nor mit dem kop fargrobn in di kni zict Bere kurc un fincter, vi a dorn; er traxt fartift, az s’lojnt zix nit di mi cu vern lexatxile do geborn
Варыянты:a LP, GM: meb GM: stro/enes1 LP: kam d O§, GM: dos
394
Пад ялінай
Прасторныя ночы, што сьпяваюць бязгучна, як сіні лёд у аправе навакольля, калі шарэюць дрэвы празрыста і вузка, залітыя мяккім срабрыстым сьвятлом...
Стаіць на гары яліна, якая з усім ужо разьвіталася.
Два цені доўгія сядзяць пад ёй, і толькі гараць глыбокія, злыя вочы; замерлі і замоўклі, без найменшага руху, сядзяць і толькі варушаць веямі, нягнуткія, як мерцьвякі, па якіх ужо адгаласілі...
Уніз, у даліну крадзецца саламяная вёска з дрымотнымі хатамі адна пры адной, у месяцовай ночы з халоднай, сіняй сталі яны разьлегліся адпачыць, як сытыя каровы; сьпіць ціха вёсачка зь няяснымі матавымі шыбамі.
I Буня Бык працягвае дзікую руку і шэпча ледзь чутныя паўсловы: «Ты бачыш вёску і ўсю гэтую зямлю?!— Заўтра ўсё поле навокал будзе належаць нам Ну, Бэра, калі ўжо будзе днець? Таварыш, калі ж узыдзе ўжо Дзяньніца?»
Але, уткнуўшы галаву ў калені, сядзіць Бэра прысадзісты і змрочны, як цёрн; задумаўся глыбока, ці варта было высілкаў наогул тут нарадзіцца
395
Du est, du trinkst un gornist, amena iz kejnmol nox nit zat gevorn.
Un Bunje zogt: «Her cu, du nar, her cu dem sof fun mencns svere lejdn S’vet slofn gram a lempert mit a ku, un s’vet a kind zix spiln mit zej bejdn; frid vet zajn, un zavern vein di mesers in di sejdn».
Azoj hot er gexolemt fun der velt, geredt cum xaver vald, cu di xavejrim stern, un cugefaln iz er cunem feld, gekust aima un gegosn tajxn trern: O, bobesi, farloz undz nit alejn in strajt in svern!!..
Er hot gevejnt. Fun himl umgerixt a bvajserb fidl iz arojsgesvumen, s’hot ojsgespilt arum, fun stiker lixt, a cvildn lid, a kaltn un a stumenc Un Bunje Bik hot es gehert, un xaver Bik hot es farnumen.
Dos lid hot ajngezapt zix in zajn hojt; er hot gehorxt, gestqjnt un halb geslofn, erst ufgexapt zix mit dem morgnrqjt hot er derzen — an umglik hot getrofn: s’iz Bere nit geven. Inmitn naxt iz er, der umtrajer, antlofn.
Hot Bunje dan gezifct: «Ojx, Bere, du?!
Ojx du host undzer zax farratn?
Варыянты:a GM: esb O§: vajsec GM: vilde lid, a kalte un a stume
396
Ясі, п’еш — і нічога, ніколі яшчэ ня быў ты сыты.
I Буня кажа: «Слухай, дурань, слухай канец цяжкіх людзкіх пакутаў Раскошна будзе спаць леапард з каровай, і будзе зь імі гуляць малое дзіця;
і будзе мір, і заржавеюць нажы ў ножнах».
Так марыў ён пра сьвет, гаварыў з таварышам лесам, зь сяброўкамі зоркамі, і прыпаў ён да поля, цалаваў яго і ліў рэкі сьлёз: Бабулечка, не пакідай нас адных у цяжкай бітве!!..
Ён плакаў. У небе нечакана выплыла белая скрыпка і зайграла навокал драбочкамі сьвятла дзікую песьню, халодную і нямую I Буня Бык яе пачуў, таварыш Бык расчуў яе.
Увабралася песьня яму ў скуру; ён прыслухоўваўся, узіраўся ў паўсьне, прачнуўшыся ўжо толькі са сьвітаньнем, убачыў ён — здарылася няшчасьце: Бэры не было. Пасярод ночы ён, няверны, уцёк.
Уздыхнуўтады Буня: «I ты, Бэра?!
I ты таксама здрадзіў нашай справе?
397
Un funem strajt iz liber dir — di ru?» Er hot gesrien mit a koi a matn: «0, vej cu ajx, af ale vejxe perenes, in ajer tatns tatn!..»
Arop iz er an elnter fun barg, vi s’volt zix opgetejlt fun bo/m der sotn. Farvorfn s’pekl afn brejtn kark, hot er geporsket mit di voncndrotn, gegangen stum, un s’hot in im der kas gezotn
398
За бой табе мілейшы — супакой!» I закрычаў ён змораным голасам: «О, гора вам, на ўсіх мяккіх пярынах, каб пабраў вас д’ябал!..»
Спусьціўся ён самотны з гары, нібы цень аддзяліўся ад дрэва. Закінуўшы хатуль на шырокі карак, чмыхаў ён у драцяныя вусы, ішоў моўчкі, і кіпеў у ім гнеў.
399
Ba a tajx
A tajx. S’iz durxgesternt do di ru. Un Bunje redt arop vos fun nesome: «X’bin vaser, vaser trojerik, vi du! Maloxim bodn zix in dir mistome, vu s’sloft dajn stilkajt inem toj — dort unter verbes lome
Du kumst — fun velxer grozndiker vajt? Un gejst — cu velxe nepldike sofn?
O, vaser, bist di frume ejdlkajt, vos ojx nigunim maxt men fun di stofn...» Pljupljuplju un pljupljuplju Dernox iz er gegangen slofn
400
Ля ракі
Рака. Тут празорыўся спакой.
I Буня гаворыць проста з душы:
«Я, вада, смутны, як і ты!
Мабыць, купаюцца ў табе анёлы, дзе сьпіць твая ціхасьць у pace — там, пад крывымі вербамі
Прыходзіш ты — зь якой травяністай далі?
Сплываеш — у якія туманныя канцы?
О, вада, ты — пабожная шляхотнасьць, з чыіх тканінаў складаюць напевы...» Плюплюплю і плюплюплю —
I пасьля ён пайшоў спаць
401
In dorf
In dorf hot men geklapt, gelaxt, gebojt, gesept fun brunimer, bagosn bejtn, es hot gesmekt mit blines un mit krojt, mit frilingdike moj'dn ba di plo/tn, un s’hot ajede xate zix getunkt in grins un kvejtn.
КНІГІ ОНЛАЙН
