Усе вершы і паэмы
Мойшэ Кульбак
Выдавец: Вясна
Памер: 536с.
Прага 2022
«О, чалавецтва, бяз дому і бяз даху, варта аплакваць твой лёс, у мяккіх гнёздах сьпіць дзюбасты цэх, у цёплых норах — лясныя прафсаюзы, і толькі чалавек да чалавека ня хоча ніяк прызвычаіцца.
Спытай разгадку ў простага вераб’я, спытай халодных літоўскіх буслоў — кожны залёг у сваім гноі і саломе, толькі ты ня ведаеш адкуль і дакуль! Нашто патрэбныя высокія коміны?.. У чым мудрасьць цягнікоў?..
О Бэра, Бэра, брат мой у няшчасьці, падтрымай, каб мая сівая галава не раскалолася ад думаньня пра жыцьцё і пра сьмерць, бо нешта тут няясна і схавана...» Вось так сказаў ён — і захутаўся у стары кажушок.
I так усю жалезную, доўгую ноч
сядзелі аслупянела пры дрымотным агні Распавядалі гісторыі, праўды і выдумкі, пра буйвалаў і пра зялёную пачвару — напаўжанчыну і напаўмужчыну, што сьпявае у мокрым аеры...
413
Ba a mil
Un ongekumen iz men ahalbea naxt cu a bfarvaksnb mil, cu vald un vaser; geven iz ale farslogn un farmaxt, farglivert lepis in der luft der naser. Dos tajxl blojz hot funem grobn groz arojsgesajnt a blaser.
Un Bunje hot gezogt: «Du, milner, du! X’badojer ict dajn lebn on a zinen: vos iz der menc! Un vu iz Got, avu?
Un ci vet s’bidne amxo trejst gefinen? Du slofst, du slofst, di milnerke bam zajt, un dajne teg farrinen.
Der stern vinkt arop, dos tajxl helt, der himl hilxt fun zilberne gesrejen: ver cvejsc, ci af elektre gejt di velt, un ir sprundzine ver es tut ondrejen? Du slofst, du slofst, di milnerke bam zajt, un dajne teg farvejen...»
Dernox hot men zix ojsgeco/gn fojl un ajngeslofn in di nase grezer, gexropet un gexorxlt funem mojl, dmend hot egepompete mit di lange nezer; di vien, vi di lodns ongerukt iber di o/gnglezer.
Di melike levone ,afn* mil hot noxgetapt di xosedikejungen: «О, balebos, ix vejs nit, vos dmend vil...»
Варыянты:a AV, GV: halber b GM: farvaks’nerc GM: vejstd LP: me e GM: gefonfet1 GM: af der
414
Ля млына
I прыйшлі яны апоўначы
да зарослага млына, да лесу, да вады;
усё было зачынена і забіта, застыла нязграбна ў мокрым паветры. I толькі рэчка зза густой травы паблісквала бледна.
I кажа Буня: «Гэй ты, млынар!
Шкада мне твайго бессэнсоўнага жыцьця: што такое чалавек! А дзе Бог, ну дзе?
Ці знойдзецца для беднага люду суцяшэньне? Ты сьпіш, усё сьпіш, з млынарыхай пад бокам, а твае дні сьцякаюць.
Міргае зорка з вышыні, сьвеціцца рэчка, зьвініць неба ад срэбных крыкаў: Хто ведае, ці электрыка сілкуе сьвет, ці нехта накручвае яго спружыны?
Ты сьпіш, усё сьпіш, з млынарыхай пад бокам, а твае дні разьвейваюцца...»
Пасьля яны лена расьцягнуліся і заснулі ў мокрых травах, храплі і хрыпелі гучна, пампавалі доўгімі насамі; насунуўшы павекі, нібы аканіцы, на шыбіны вачэй.
Мучністы месяц над млыном абмацваў падазроных хлопцаў: «О, гаспадару, ня ведаю, чаго яны хочуць...»
415
Nor ir agunestim iz ojx farklungen. Der milner hot geredt fun slof, un fercn nezlex hobn cugezungen.
416
Але і яго самотны голас1 прыглушаны. Млынар гаварыў праз сон, і чатырнаццаць носікаў яму падпявалі.
1 Месяц у ідышы — levone — слова жаночага роду. У арыгінале — «яе голас агуны — кінутай жонкі».
417
Fartog
Fartog. Vi fun der svarcer fel der oks ful damf un blut krixt opgesundn — azoj iz der bagin farblutikt hel gekroxn fun der fincter ongecundn; der naket flamendiker lajb in feld, di fis nox in der naxt gebundn.
Un s’sprajzn bejde jungen mitn trakt.
A jisev zet men nit... nor plejnen, plejnen; der larx in ojsgegloztn himl knakt, es strait di lojterkajt, vos noxn vejnen, un klor iz jeder bo/m un jeder fajxter blat in di kudlate kro/nen.
418
Досьвітак
Досьвітак. Як з абадранай чорнай скуры вылазіць бык, крыві і пары поўны — гэтак скрываўленасьветлы сьвітанак вылез, загарэўшыся, зь цемры;
голае палымянае цела ўжо ў полі, а ногі яшчэ зьвязаныя ў ночы.
Шыбуюць двое хлопцаў па гасьцінцы.
Hi селішча вакол... адно раўніны і раўніны; жаўрук зьвініць у зашклёным небе, зьзяе сьветласьць, як пасьля плачу, і ясьнее кожнае дрэва і кожны вільготны ліст у кудлатых кронах.
419
Tn a stetl
S’ligt Zamut af ir lejm in tq/tnsrek, un cvisn felder svajgt di vajse Rajsn; di dare himlen ongeton in zek, un vintn fajfn ojset bejze najsn: Nit gut, nit gut! Es matert zix di velt nit uf cum flajsn.
Un in di krume stetlex stilerhejt a blojer finger bomblt in di sojbn: A sq/ne kumt! A sojne gejt!
Cum cindn, mordn un barojbn Di naxt fait cu, un jidn starn groje, vi di tojbn.
Un ot a mark. Der karger mojled rint. Cvej merder spanen, spricn mit recixe... Di lange voncn flatern in vint.
«Du sraj — q/b s’iz dos lebn dir nit nixe!» Di bejceb skruxet. Horx! Gemapilt hot di samesixe...
Inmitn mark zict Bunje lang un grq/s, un Bere krixt arum iber di hq/fn: «cDic senste mejdl firt arojs, vos vast zix mit di dtajerdiksted zejfn!» Un niblpe hot fajerdik gesprict fun mojl dem trejfn...
Azoj hot er gerufn in der naxt S’iz kohol ejncikvajz cunq/fgekumen, gezect zix stum, cehojkert un farsmaxt, biz a gevejn hot zej arumgenumena
Варыянты:״ GM: няма11 LP: ejde1 AV, GV, O§: Dosd LP: tajerstdike
420
У мястэчку
Ляжыць Жамойць на сваёй гліне ў сьмяротным страху, і маўчыць сярод палёў белая Беларусь; змарнелыя нябёсы ўбраліся ў мешкавіну, і сьвішчуць вятры злыя навіны:
Нядобра, нядобра! Сьвет не высільваецца, каб пастарацца.
А ў крывых мястэчках ціха сіні палец барабаніць у шыбы: Вораг блізка! Вораг ідзе!
Паліць, забіваць і рабаваць
Ноч надыходзіць, яўрэі слупянеюць, шэрыя, як галубы.
А вось і рынак. Ліе скупое сьвятло маладзік.
Два забойцы шыбуюць, пырскаюць лютасьцю...
Доўгія вусы разьвяваюцца на ветры. «Крычы, калі табе нямілае жыцьцё!» Парада наганяе тугу. Чуеш! Спараніла дзіця шамасіха1...
Пасярод рынку сядзіць Буня, высокі і мажны, а Бэра лазіць па дварах:
«Выводзьце найпрыгажэйшую дзяўчыну, што мыецца найдаражэйшым мылам!» I мацюкі агніста пырскаюць з блюзьнерскага рота...
Так гукаў ён уначы Па адным сышоўся кагал, сядзелі моўчкі, згорбленыя і зьнямоглыя, пакуль не ахапіў іх плач
1 Жонка шамаса, сінагагальнага служкі.
421
aHot men gevejnt. Dos lempl rejxert.
Stum. Un ale stumen.
Stejt uf farcitert Orele Muskat, un s’klingt zajn koi — fun kejver ojsgegrobn: «Majn vajb hot mir di kinder opgehat, ix darf ir ict sq/n saj vi saj nit hobn...» Hot er gevejnt, un lajt hobn arum gestq/nt, vi ojsgestopte robn.
Un Mende Kac, a bstarerb, vi a mes, strekt ojset bejde hent mit angst un citer: «Ix gib majn sviger op af q/lemes!» Un s’hobn ale ir badojert biter, geplanxet in di kudlevate berd, vi in di velder a geviter.
A naxt. Vi sotns, hobn zix gerukt fil csljumperdikec vajber in facejles; di mancbil lign in di lexer un dmend lugt, vos vet gesen in mark mit di nevejles?.. Un stil iz, stil. dMend hert sq/n, vi di stern pljesken zix in txejles.
Un ot. A mark. Der karger mq/led glit. Gestrajfte maxnes svajgevdik mustrirn; di vajber, vi di zelner, mestn trit, forojs cvej svarce riter komandirn.
Un stil iz, stil. Dos stetl hojlt farhakt af ale tirn.a
Варыянты:a GM: няма b LP: kalterc OS: slumperdike d LP: me
422
I плакалі. Дыміць лямпа. Маўчаньне. Усе маўчаць.
Устае, здрыгануўшыся, Орэлэ Мушкат, і гучыць яго голас — як выкапаны з магілы: «Жонка нарадзіла мне дзяцей, дык цяпер яна мне ўжо і так не патрэбная...» Ён плакаў, людзі навокал пазіралі, як чучалы крумкачоў.
А Мэндэ Кац, застылы, як нябожчык, выцягвае рукі са страхам і дрыготкай: «Я аддаю сваю цешчу на дабрачыннасьць!» I ўсе горка аб ёй шкадавалі, плакалі ў кудлатыя бароды, як навальніца ў лесе.
Ноч. Нібы цені, рухаліся неахайныя жанчыны ў хустках; мужчыны ляжаць у лёхах і вычэкваюць, што будзе на рынку з трупамі?..
I ціха, ціха. Ужо чуваць, як зоркі плешчуцца ў блакіце.
I вось. Рынак. Скупа сьвеціць маладзік. Паласатыя чароды моўчкі маршыруюць; кабеты, як салдаты, адмерваюць крокі, наперадзе камандуюць два чорныя рыцары. I ціха, ціха. Мястэчка вые, замкнуўшы ўсе дзьверы.
423
Bere spilt afn horn
Di neplen kajklen zix fun Miner1 milx, un bejmersotns starn un farsvimen; es rojst, es sorxt a zajdener gehilx, a vejxe suskenis fun halbe stimen 0, horx! Es klapt Merb pikholc ojs a hilcerdikn himen.
Dos land, der himl hobn zix farmist, di klangen, feld un luft cuno/fgeknotn; es pintit vu farrejxert un farvist a svalb af telegrafndrotn.
S’iz xolem. Vor iz blojz dos stikl sljax, vos vert batrotn.
S’gejt Bunje stum farbundn af a bak, un Bere slept a fus an cojsgedrejtec, farviklt varem in an altn zak.
dZi krixt im nox a fule un a brejted, un borves padet men in lejm mit pjates ro/te.
Es fait fun barg arop der sljax in tol, di nase, kurce verbes ba di zajtn.
Un Bere hinkt. Er krexcet afn koi: «О, zog mir, vifil iz der sir cu strajtn?!
Du zest nor klep nox klep un epes zet men nit di naje cajtn?!»
Der nepl bletert zix un simert stum, un zej in im, vi flekn Murxgefectee. fMenf krixt forojs, fmenf tapt dem veg arum;
Варыянты:3 AV, LP, GV, O§: dinem b LP: demc GM: ojsgedrejtn d GM: Er krixt im nox a filler un a brejtere O§, GM: durxgefetstef LP, GM: me
424
Бэра трубіць у рог
Туманы выкочваюцца з рэдкага малака, і цені дрэваў узіраюцца і заплываюць; шуміць, шамаціць шаўковы гул, шаптаньне мяккае напаўголаса О, слухай! Выстуквае дзяцел гулкі гімн.
Зямля і неба перамяшаліся, гукі, поле і паветра замясіліся разам; мільгае недзе задымленазамазана ластаўка на тэлеграфных дратах.
Гэта сон. Ява — гэта толькі кавалак шляху, па якім мы ступаем.
Ідзе Буня моўчкі зь перавязанай шчакою, валочыць Бэра падвернутую нагу, цёпла загорнутую старым мяшком.
Яна цягнецца за ім тоўстая і шырокая, і таўкуць яны гэтак босыя гліну чырвонымі пятамі.
3 гары спадае шлях у даліну, нізкія, мокрыя вербы па баках. Бэра кульгае. Стогне ўголас: «О, скажы мне, колькі яшчэ нам змагацца?! Адно бачыш лупцоўку за лупцоўкай, і нешта новых часоў не відаць?!»
Туман слаіцца і нема зіхаціць, а ў ім яны, нібы прамасьленыя плямы. Лезуць наперад, абмацваюць дарогу;
425
di knoderdike hit aropgezecte, di voncn af arop — zej stejen afn barg, cvej hener ojsgenecte.
Un o/bn — lonkes sprejtn zix in toj; es fitert zix di cerede fun store.
Der pastex zict — aan alter, grojer goja, redt stil, un nist, un sprext zix op ajnhore... Er flext ojs lapces, kosikes fun 1’friser1' kore.
КНІГІ ОНЛАЙН
