Усе вершы і паэмы
Мойшэ Кульбак
Выдавец: Вясна
Памер: 536с.
Прага 2022
Un s’cindn zix so/n fajern fun kabares; s’slogt najn der nirnberger zejger — dem erstn sikern mesles
hot Ljulkeman studirt berliner stejger.
8
Di CajldHaroldn esn vejnik, bazunders disner CajldHarold — er iz a svarcer, slank un bejnik, iz rejn, xoc slext arumgegolt.
Un s’trogt fun im di snajderise mi fun dq/res oreman af oreman Es hot sq/n Ljulkeman a cimer af Belvi un vast di teler in a restoran.
Un in berliner hejsn ovntblo iz er so/n ejropeis zejer, xoc s’felt im nox cu zajn an ejropeer — a hunt, a triper un a pizamo.
454
7
Летні вечар. Штурханіна ля вакзалу Zoo. 3 падзем’я, шумнай гарадзкой чыгункі, трамваяў пахне капелюшамі і сьвежаголенымі бародамі. Гаўкаюць аўто. Электрычныя рэклямы пішуцца ў небе. Радыё крычыць у сьпёцы бэрлінскага тамэза1:
«Ales jut! Prosperity! Allright!2»
I ўжо загараюцца агні кабарэ;
б’е дзевяць нюрнбэрскі гадзіньнік — першыя п’яныя суткі Люлькеман вывучаў бэрлінскі лад жыцьця.
8
ЧайлдГарольды ядуць мала, асабліва дзісенскі ЧайлдГарольд — ён чорны, зграбны і кашчавы, ён чысты, хоць дрэнна паголены.
I пахне ад яго кравецкай цяжкай працай пакаленьняў, дзе бядняк на бедняку Люлькеман ужо мае пакой на Бэльвю3 і мые талеркі ў рэстаране.
I ў гарачай бэрлінскай вечаровай сіні ён ужо вельмі эўрапейскі, хоць, каб быць эўрапейцам, яму бракуе сабакі, трыпэру і піжамы.
1 Тамэз, тамуз — дзясяты месяц яўрэйскага календара, прыпадае на чэрвеньліпень.
2 Усё добра! (бэрл. гаворка) Працьвітаньне! Усё ў парадку! (англ.)
3 Бэльвю — замачак, парк, алея, раён і чыгуначны вакзал у Заходнім Бэрліне на беразе Шпрэі.
455
9
Belvi iz stil. Balkonen un gardinen, do treft men a gehejmrat af spacir; do lign di rantjes, vi spinen, ajngevebt in ledernem ampir.
In ojto dremlt ajn der sofer, an alticke sit kerndlex in Sprej; do trinkt men stil a pacenhofer un amena farkukt zix glat azoj. Do treft men Ljulkemanen mit a bux bam vaser. Er kvelt.
Un s’iz im gut in gro/sn vidersprux cu zix, cum bux un cu der velt.
io
Di baleboste Ljulkemans iz gro, an alte frajlin — frojlajn Vejxert. Zi zict ba zix in cimerrokoko un kormet a kanarikl un rejxert. bDosb frajlin Vejxert iz sojn axcik jor, un dem kanarikl gejt fercik; s’badojern ict bejde ofnhercik — amena hot nit, lejder, ufgestelt kejn dor! ... Afriling... Slezjen... Vaser... Grozn... Alejtenant... Gevezn un nito...
Dos fejgele iz vajs un ongeblozn, frojlajn Vejxert iz vi stendik gro.
Варыянты:a DCH, GL, GV, GM me b GM: Der
456
9
У Бэльвю ціха. Бальконы і гардзіны, тут можна стрэць тайнага радцу на шпацыры; тут заляглі ранцье, як павукі, уткаўшыся ў скураны ампір.
У аўце задрамаў шафёр, бабулька сыпле зернейкі ў Шпрэю1; тут п’юць ціха пацэнгофэр2
і стаяць проста так, заглядзеўшыся ў прастору. Тут можна стрэць Люлькемана з кнігай ля вады. Яму радасна.
I добра яму ў вялікай супярэчнасьці з сабой, з кнігай і са сьветам.
ю
Гаспадыня ў Люлькемана сівая, старая панна — фройляйн Вэйхерт.
Яна сядзіць у сябе ў пакоіракако і корміць кенарка і курыць.
Фройляйн Вэйхерт ужо восемдзесят гадоў, а кенарку ідзе саракавы;
абое шчыра шкадуюць — яны, на жаль, не працягнулі род! ...Вясна... Сілезія... Вада... Трава... Лейтэнант... Быўі няма...
Птушка белая і надзьмутая, фройляйн Вэйхерт сівая, як звычайна.
1 Шпрэя — рака, на якой разьмешчаны Бэрлін.
2 Пацэнгофэр — папулярнае бэрлінскае піва
457
11
Di baleboste libt dem jungn ruse — zeksuncvancik — er, un axcik — zi; zi grejt im fristik jedn inderfri, un dos kanarikl iz ful mit buse.
Batraxt zi noxdem ernst, vi er est mit hejse tajvedike bakn Un zi derzet in srek: sibirer frest, samovarn, bern un kazakn...
Frajlin Vejxert sart arojs zix sneler cu ir vajsgildener rokokoru, un blojz s’kanarikl fajft cu, ven Ljulkeman gejt vasn zajne teler.
12
Es smajet der svarcxejnevdiker rus. Kojm farbundn dem kravat, er zict sq/n afn dax fun omnibus un lejent dem «Berliner tageblat».
Ot jogt men durx dem Brandenburger tor mit zajne zigeriscevildevete ferd (O, gloria! Xoc s’iz sq/n sreklex klor, az ojx der grq/ser ziger ligt cu dr’erd...); ot hert er af dem zunikn Saviniplac, vi fejgelex berliner zingen;
ot zict er sq/n bam «Gee fon Berlixingen» un frejt zix, un balekt zix vi a kac.
458
11
Гаспадыня любіць маладога расейца — яму — дваццаць шэсьць, ёй — восемдзесят; яна гатуе яму сьняданьне кожным ранкам, а кенарок поўніцца сорамам.
Пасьля яна пільна назірае, як ён есьць — гарачыя прагныя шчокі
I бачыць яна ў страху: сібірскія маразы, самавары, мядзьведзі і казакі...
Панна Вэйхерт вышмыгвае хутчэй у свой белазалаты ракакоспакой, і толькі кенарок прысьвіствае, калі Люлькеман ідзе мыць свае талеркі.
12
Чарнявапрывабны расеец мітусіцца.
Ледзь завязаўшы гальштук, ён сядзіць ужо на даху амнібуса і чытае «Бэрлінэр табеглят»1.
Ён праносіцца міма Брандэнбурскай брамы2 зь яе пераможнаразьюшанымі канямі (О, глёрыя! Хоць ужо жахліва ясна, што і найбольшы пераможца ляжыць у зямлі...); вось чуе ён на сонечным Савініпляцы3, як сьпяваюць бэрлінскія птушкі;
вось ён ужо сядзіць за «Гёцам фон Бэрліхінгенам»4 і радуецца, і аблізваецца, як кот.
1 Berliner Tageblatt — буйная газэта лібэральнага кірунку (18721939).
2 Брандэнбурская брама — нэаклясычная трыюмфальная брама ў цэнтры Бэрліну з скульптурнай кампазыцыяй квадрыгі коней.
3 Савініпляц — плошча са сквэрам у Заходнім Бэрліне.
4 «Гёц фон Бэрліхінген» — рыцар XVI стагодзьдзя, удзельнік Сялянскай вайны, герой гістарычнай п’есы Гётэ. Тут, верагодна, сатырычны тыднёвік, які выходзіў пад такой назвай у 19191934.
459
І3
Er hot so/n frajnt. Cvej mide kavalern fun der kunst. Cvej hungerlajt: Jusuf Abo un Erix Dern — di umrus fun an opgestelter cajt. Abo iz a farxolemter araber, a vejxer skulptor mit levonedike hent, a kurcer jung a kuceraver, vos benkt in lejm cum Orient. Un Dern iz der menc fun trojer, a stiler dajc, vos redt cu zix alejn, — a rafinirter ejropeer mit kvekzilber in ruknbejn.
14
In ovnt zict men in kafe, es svimen penimer in vejxn rojx, es svimen di gedanken ojx, amena redt fun altn Laotze, di verter flisn sarf un din, un s’klingen fajn di aforizmen; ajeder cit dem altn pizmen fun der alter denkmasin.
Berliner dixter slajfn do di senste vertersnicerajen, — nor s’dremlt ajn bam tis Abo, un Dern svajgt ale vi der slajen.
Варыянты:11 DCH, GL, GV, GM me
460
13
Ён мае ўжо сяброў. Два стомленыя кавалеры ад мастацтва. Два галадзёны: Юсуф Або1 і Эрых Дэрн — няўседы спыненага часу.
Або — задумлівы араб, лагодны скульптар зь месяцовымі рукамі, нізкі кучаравы хлопец, які сумуе ў гліне па Ўсходзе. А Дэрн — чалавек смутку, ціхі немец, які гаворыць сам з сабой, — рафінаваны эўрапеец з іртуцьцю ў хрыбце.
14
Увечары яны сядзяць у кавярні2, плывуць твары ў мяккім дыме, плывуць таксама думкі, гавораць пра старога ЛаоЦзы3, словы цякуць востра і тонка, зьвіняць прыгожа афарызмы; кожны цягне старую песьню старой мысьлярскай машыны. Бэрлінскія паэты шліфуюць тут найпрыгажэйшую слоўную разьбу, — толькі Або дрэмле за сталом, а Дэрн усё маўчыць, як лін.
1 Юсуф Або — яўрэйскі скульптаравангардыст (18901953), у 19131935 жыў у Бэрліне, на пачатку 1920х, як і Кульбак, належаў да інтэлектуальнага гуртка вакол паэткі Эльзы ЛяскерШулер.
2 Гаворка хутчэй за ўсё пра «Romanisches Cafe», культавую бэрлінскую кавярню, інтэлектуальны і мастацкі асяродак.
3ЛаоЦзы — старажытнакітайскі філёзаф VIV стст. да н. э., якому прыпісваецца аўтарства трактату «Дао Дэ Цьзін».
461
15
Berliner next, es blicn beler.
Dzazbandn arum Ljulkemanen.
Berliner next in di santanen, vos ken zajn, xaver, kultureler? Do zicn genjes fun di opzacmerk; farspicte sarbns, hengendike bakn, di svarce frek af raxvesdike kerk un rajxgefaldevete haldzunnakn. S’iz itlexer a flejsike kredenc, vu s’rojsn ejdlste getranksimfonjes, — der dzazband srajt mit ko/les fun kolonjes in svarce fajern fun negertenc.
16
Dos vajse servetl arum farstekt, es spiglen zix di plixn in di teler, es frirt in emerl dos flesl zekt, — vos ken zajn, xaver, kultureler? Sara geblic! Sara gezang!
Der ceri brendi blutikt inem glezl: «Lehn deine Wang an maine Wang», du, Gretxen, mit dem zisn nezl.
Der dzazband lajtert majn farstand, der bojxtanc maxt majn lebn heler!.. S’zict Ljulkeman in bar «Am Strand», — vos ken zajn, xaver, kultureler?
462
15
Бэрлінскія ночы, блішчаць балі.
Джазбэнды вакол Люлькемана.
Бэрлінскія ночы ў шантанах1, што можа быць, дружа, культурнейшым?
Тут сядзяць геніі рынкаў збыту;
завостраныя чэрапы, абвіслыя шчокі, чорныя фракі на шырокіх карках
і шыі ў багатых складках.
Кожны — мясісты буфэт, дзе шумяць найшляхотнейшыя сымфоніі напояў, — джазбэнд крычыць галасамі калёніяў у чорных агнях мурынскіх танцаў.
16
Падвязана белая сурвэтка,
у талерках адлюстроўваюцца лысіны, стыне ў вядзерцы бутэлька шампану, — што можа быць, дружа, культурнейшым?
Што за бляск! Што за сьпеў!
Чэрыбрэндзі крывавіць у шклянцы: «Lehn deine Wang an meine Wang2», ты, Грэтхен, зь мілым носікам.
Джазбэнд праясьняе мне розум, танец жывата робіць жыцьцё сьвятлейшым!..
Люлькеман сядзіць у бары «Ам штранд», — што можа быць, дружа, культурнейшым?
1 Кафэшантан — рэстаран або кавярня з адкрытай сцэнай і забаўляльнай праграмай.
2 Lehn deine Wang an meine Wang — «Шчакою прытуліся да маёй шчакі», радок вершу з паэтычнага цыклю «Лірычнае інтэрмэца» Гайнрыха Гайнэ.
4бз
17
S’hot Smulik Ljulkeman zix opgegebn. Gebrent. Gebrent. Gebrent.
Abo hot blojz di traxtndike hent, nor Dern lernt im dem sod fun lebn: «0, mis zix nit un nem fun alem grejtn; du ko/f, majn frajnt, a grq/sn seferhunt, un zol er dir dajn velt baglejtn; un bixer lejen nit — s’iz umgezunt!
Vajl dos gemaxte ibermaxn — dos akena men nor in preferans; du zaj a dzentlmen par ekseljans un lax nit mit, ven ale laxn...»
18
Der lerer libt di klejder fun gedanken, an aforizm ci a kalambur;
Dern stejt sojn lang hintern planken fun a farendikter kultur.
Er lernt dem araber denken, un Ljulkemanen Art er ojx in filosofisblojen rojx fun vosnorhernungedenken! Un umetum iz zise srek: Spengler, Kajzerling un LaskerSiler, di verter springen vi di bek, xoc s’flist bdib mide blut sojn kiler.
КНІГІ ОНЛАЙН
