Усе вершы і паэмы
Мойшэ Кульбак
Выдавец: Вясна
Памер: 536с.
Прага 2022
1 Аўгуст Тысэн — нямецкі прамысловец (18421926) адзін з заснавальнікаў кампаніі «Thyssen, Fossoul & Со», сузаснавальнік RWE, адной з найбуйнейшых энэргетычных кампаніяў сьвету.
2 Цырк Буша — цырк у Бэрліне, заснаваны ў 1895 годзе славутым цыркавым прадпрымальнікам Паўлем Бушам. Месца сходаў Камуністычнай партыі Нямеччыны.
3 Герман Рэмэле — адзін зь лідэраў нямецкага сацыялдэмакратычнага руху і Камуністычнай партыі Нямеччыны, у 1932 годзе быў адхілены ад кіраўніцтва ў кампартыі і ў Камінтэрне, эміграваў у СССР, у 1937 годзе расстраляны.
4 Гайнц Нойман — дзяяч нямецкага і сусьветнага камуністычнага РУХУ> У 1932 годзе выключаны з выканкаму Камінтэрну, з 1935 году ў СССР, у 1937 годзе расстраляны. У зборніку «Выбраных вершаў» (1934) гэтыя два прозьвішчы замененыя на іншыя — таварыша (Макса) Гёльца і таварыша (Фрыца) Гэкерта, камуністычных дзеячоў, якія не падпалі пад рэпрэсіі і памерлі зь іншых прычынаў адпаведна ў 1933 і 1936 гадах.
479
28
Es spilt a 3proster1 forhengl in vint, a kaktus, vi a fojst cunq/fgebroxn, un cvisn zict — a kind, ci nit kejn kind fun bgrinemb hojt un lange knoxn. Iz es a kind — ci epes flejs ceflosn, mit q/gn sitere, vi bislex rq/x?..
Xoc ergec vert far dem so/n ojsgegosn a kalte kojl in cukunftikn bojx.
Es rajft in land a junge meluxemaxt, vos vet a ris ton fun ir furem, vi a vajser fiserfq/gl in a sturem sist arojs, un srajt, un laxt...
29
Dervajl iz stil. Es sloft der corn fardrejt, vi a boa, untern gloz, vi ot der kaktus formenloz, nor s’vern springt sq/n in gevorn... Un in di knajpes vist men op dem birsojm funem vonc. Es starn rq/xn, un s’start di fajfe ojx un der elnt bejgt do kop cu kop.
Gezogt a vertl vennitven, cmenc pipket ruike un stajfe, — un opgemolt iz af der fajfe her feldmarsal fon Makenzen...
Варыянты:a GM: prostinkb GM: griner1 DCH, GL, GV, GM me
480
28
Простая фіранка грае пад ветрам, кактус, як сьціснуты кулак, між іх сядзіць — дзіця, ці не дзіця зь зялёнай скурай на доўгіх костках. Ці гэта дзіця — ці нейкая расплылая плоць, з вачамі вадкабляклымі, як камячкі дыму?.. Хоць недзе ўжо для яго выліваюць халодную кулю ў будучы жывот.
Сьпее ў краіне маладая дзяржаўная моц, якая вырвецца з сваёй формы, як белы альбатрос пасярод буры рвецца, крычыць і сьмяецца...
29
А пакуль ціха. Сьпіць гнеў, скруціўшыся, нібы ўдаў пад шклом, як гэты вось пазбыты формы кактус, але ўжо «настае» ператвараецца ў «настала»... А ў кнайпах абціраюць
з вусоў піўную пену. Застывае дым і застывае люлька і
галеча тут схіляе галаву да галавы. Калінікалі прамовіцца слоўца, людзі кураць спакойна і нерухома, — а на люльцы намаляваны
гер фэльдмаршал фон Макензэн1...
1 Аўгуст фон Макензэн — нямецкі генэралфэльдмаршал (18491945)> удзельнік Першай сусьветнай вайны.
481
30
Nor s’treft, az cvisn Ijulkes dortn tut ver a acunda a prostn papiros... A blejxer menc in altinke botfortn farrixt di Radekbriln af der noz. Er iz sq/n afn tis. Di knajpe zidt. «Partej. Bafel. A demonstracje. Ejn arbeter iz nq/t un prace, nor tojznt zajnen dinamit!» Farsmidt cum fesl bzajneb jorn, es stq/nt der fesldiker balebos — s’vert pust in senkl. Es ligt der corn fardrejt, vi a boa, untern gloz.
31
Un Veding, mit a hartn fojst cukopn, sloft dernox. S’iz spet banaxt.
Es hengt a grq/se sverd iber Ejrope. Di tq/ern, di knajpes cugemaxt — iz stil in Dajcland. Di meluxe hit. Ver bajt di vax in Moabiter tfise? Stines, Krup un Tisen...
Es hilxn op in slof di svere trit. Di dajcise levone svimt. A strenge sajn. A profil on humor.
Un s’dremlen ale di geselex di enge — a xolem iz es, ci groje vor?
Варыянты:a GM: cind b GM: zajnen
482
30
Але бывае, што між люлек там нехта запаліць простую папяросу... Бледны чалавек у старэнькіх батфортах папраўляе радэкаўскія1 акуляры на носе. Ён ужо на стале. Кнайпа кіпіць. «Партыя. Загад. Дэманстрацыя. Адзін рабочы — нястача і цяжкая праца, але тысяча — гэта дынаміт!» Прыкаваны да бочкі усе свае гады, дзівіцца бачкаваты гаспадар — у шынку робіцца пуста. Ляжыць гнеў, скруціўшыся, нібы ўдаў пад шклом.
31
А потым Вэдынг, падклаўшы цьвёрды кулак пад галаву, сьпіць. Позьняя ноч.
Вісіць над Эўропай вялікі меч.
Брамы, кнайпы зачыненыя — у Нямеччыне ціха. Дзяржава пільнуе. Хто мяняе варту у Моабіцкай турме1? Штынэс2, Круп3 і Тысэн...
Грымяць у сьне цяжкія крокі.
Плыве нямецкі месяц. Суровае сьвятло. Профіль бяз гумару. I ўсё дрэмлюць вузкія вулкі — ці гэта сон, ці шэрая ява?
1 Радэкаўскія акуляры — характэрныя круглыя акуляры, як у рэвалюцыянэра Карла Радэка, або ў Джона Ленана.
1 Моабіцкая турма — турма ў раёне Моабіт, збудаваная ў 1888 годзе, пацярпела ў 1945м, пазьней была адбудаваная.
2 Гуга Штынэс — нямецкі прадпрымальнік і палітык (18701924).
3 Густаў Круп — нямецкі фінансавы магнат (18701950).
483
V. ER HOT GELIBT
32
Er hot gelibt. Un af a astilna bank in Tirgortn gekrexcet fun der libe: vos iz di sibe fun majn rozevn gedank? Un fun majn sejnem brox — vos iz di sibe? Xoc vi der alter lejb, vos dremlt do in stajg, vi ot di gute, merxndike bern, vel ix in kesene a bdinemb fajg arojssteln cu majne trojmen un bagern, vi alemol. X’blajb ejbik traj der gro/ser snajderiser rase...
Du, blonde fejgele fun Tauncienstrase! Du, cklejnec mejdele fun porcelaj!
33
Az s’benkt in stajg der xmurner pelikan, fardekt er zix in trojer mitn snobl, nor der berliner Ljuikeman iz ojx in benksaft fesenebl...
Di Ijulke rejxert zix in smoler hant, es kukn vejx di kare o/gn, — un iber im hengt ongebo/gn
a 0vajser0 jasmincvajg. Er benkt galant, lojt Konrad Fajt. In klorn junitog iz er so/n ejropeis zejer, ict felt im blojz cu zajn an ejropeer — a darer engliser buldog.
Варыянты:a GM: stilerb GM: dinec GM: klejninkc GM: vajse
484
V. ЁН КАХАЎ
32
Ён кахаў. I на ціхай лаўцы
у Тыргартэне1 стагнаў ад каханьня: у чым прычына маёй ружовай думкі? I майго прыгожага ліха — што за прычына? Хоць як стары леў, што дрэмле тут у клетцы, як вось гэтыя добрыя, як з казкі, мядзьведзі, я ў кішэні худую хвігу выстаўлю маім марам і жаданьням, як заўсёды. Я застаюся навек верны вялікай кравецкай pace...
Ты, бялявая пташка з Таўэнцынштрасэ! Ты, маленькая паненка з парцаляны!
33
Як сумуе ў клетцы хмурны пэлікан, ён прыкрываецца ў смутку дзюбай, але бэрлінскі Люлькеман фэшэнэбэльны і ў суме...
Люлька дыміцца ў тонкай руцэ, мякка глядзяць карыя вочы, — а над ім вісіць, нахіліўшыся, белая галінка язьміну. Ён сумуе галянтна, паводле Конрада Файта'. У ясны чэрвеньскі дзень — ён ужо вельмі эўрапейскі, каб быць эўрапейцам, бракуе яму толькі худога англійскага бульдога.
1 Тыргартэн — вялікі парк у цэнтры Бэрліну.
2 Конрад Файт (Conrad Veidt) — нямецкі актор (18931943), зорка кінаэкспрэсіянізму.
485
34
S’iz mitogcajt. A hungeriker CajldHarold stelt gornist for... Erst zicndik bam glezl liker, lajxt uf zajn sejnkajt farn dor. Bavegung. Rojs. A griner supo. Tramvajen. Sildn. Svindldike sajn. Cu Asingern nox an arbeszupe iz disner CajldHarold arajn.
O, Asinger! S’vert sto/b un rojx fun ale fajne benkenisn, ven amena zict ba dajne tisn mit dem arbesstejn in bojx.
35
Do esn «Leflerbsn» klejne fi in opgeribene manzetn;
di xezbnfirer nox a tog fun mi trojmen do fun vareme klozetn. A meklerl. An oremer student.
A stile, davnendike krigsalmone — mit zise lipelex un frume hent, vi di Sikstinise madone.
Do kukt a hungeriker moler vi amena est. Do ligt a gasnfroj.
Do fitert men dem klejnem coler mit bejropeisnb pomoi.
Варыянты: 1 DCH, GL, GV, GM meb GM: ejropeiser
486
34
Час абеду. Галодны
ЧайлдГарольд нічога сабой не ўяўляе... Толькі калі ён сядзіць за чаркай лікёру, тады зьзяе яго прыгажосьць перад сьветам. Рух. Шум. Зялёны шупо.
Трамваі. Шыльды. Мігатлівае сьвятло.
Да Ашынгера1 на гарохавы суп уваходзіць дзісенскі ЧайлдГарольд. О, Ашынгер!
Ператвараюцца ў пыл і дым усе прыгожыя смуткі, калі сядзіш за сваім сталом з гарохавым каменем у жываце.
35
Тут есьць «лёфльэрбсэн2» дробная жывёла у зашмальцаваных манжэтах;
рахункаводы пасьля дня цяжкай працы, мараць тут пра цёплыя клязэты.
Маклерок. Бедны студэнт.
Ціха моліцца ваенная ўдава — з салодкімі губкамі і пабожнымі рукамі, як Сікстынская мадона.
Тут галодны мастак глядзіць, як людзі ядуць. Тут ляжыць вулічная дама. Тут кормяць дробнага платніка эўрапейскімі памыямі.
1 «Ашынгер» — сетка танных бэрлінскіх рэстаранаў, заснаваная ў канцы XIX стагодзьдзя братамі Ашынгерамі.
2 Loffelerbsen — «лыжкавы гарох», традыцыйная страва ў рэстаранах «Ашынгер», гарохавы суп, такі густы, што ў ім «стаіць лыжка».
487
36
Dernox iz scyn der kranker Ljulkeman in klem un klemenis arajngefaln; geglivert blejx un stil afn divan, arumgelejgt mit bixer un zurnaln. Gelejent Stirnern, gelejent Hejnen, gelejent Kilpe un Jeruzalem, ног apluclunga hert er: Ze vu zem!.. Un CajldHaroldn glust zix vejnen. Dos frajlin Vejxert klapt: s’iz hajnt dos grosse bGetetaxb. Ci darf zi betn dem russe vi a menc un frajnt ajn firtl stindxen vidmen Geten?
Варыянты:a GM: pluclungb GM: Getetag
488
36
Пасьля ўжо хворы Люлькеман упадае ў ныцьцё і шчымленьне; застыў ён бледны і ціхі на канапе, абклаўшыся кнігамі і часопісамі. Чытаў Штырнэра1, чытаў Гайнэ2, чытаў Кюльпэ3 і Ерузалема4, аж раптам чуе: Je vous аіте!..
I ЧайлдГарольду хочацца плакаць. Панна Вэйхерт стукае: сёньня вялікі Дзень Гётэ5. Ці можна папрасіць расейца як чалавека і сябра прысьвяціць чвэрць гадзінкі Гётэ?
1 Макс Штырнэр — нямецкі філёзаф (18061856), прадвесьнік нігілізму, экзыстэнцыялізму і постмадэрнізму.
2 Гайнрых Гайнэ — нямецкі паэт, публіцыст і крытык (17971856), чые вершы Кульбак ня раз цытуе ў паэме.
3 Освальд Кюльпэ — нямецкі псыхоляг і філёзаф (18621915).
4 Вільгельм Ерузалем — аўстрыйскі пэдагог, філёзаф і сацыёляг (18541923).
5 Ёган Вольфганг фон Гётэ нарадзіўся 28 жніўня.
489
37
S’iz hajnt der Getetog. Es fain din fun di rokokozejgers klore reges. Dos frajlin Vejxert lejent bam kamin di brejte «Rojmise elegjes».
Es rut der dixtergajst in di portjern, in jedn cixtikablankendikna gloz, un, daxt zix, ojx di sotndike vent do hern di stim fun grestn balebos.
Blojz s’alte fejgele hot zix farlorn, vos vil hajnt zingen umbadingt: «Ix zinge, vi gehejmrat Gete zingt cu zajne faustise jorn!»
КНІГІ ОНЛАЙН
