Усе вершы і паэмы
Мойшэ Кульбак
Выдавец: Вясна
Памер: 536с.
Прага 2022
Варыянты:a GM: konb GV, GM: dos
464
17
Урэшце здаўся Шмулік Люлькеман. Згарэў. Згарэў. Згарэў.
У Або ёсьць толькі ўдумлівыя рукі, але Дэрн вучыць яго сакрэту жыцьця: «О, ня ўмешвайся і будзь да ўсяго гатовы; купі сабе, мой дружа, вялікую аўчарку, і хай яна суправаджае твой сьвет; а чытаць кнігі — гэта нездарова!
Бо перарабіць зробленае — гэта можна толькі ў прэфэрансе; дык будзь джэнтэльмэнам перадусім і ня сьмейся, калі сьмяюцца ўсе...»
18
Настаўнік любіць шаты з думак, афарызм ці калямбур;
Дэрн даўно ўжо стаіць паза плотам скончанай культуры.
Ён вучыць араба думаць, а Люлькемана ён вядзе таксама у філясофскім сінім дыме — «што чуеш — усё запамінай»! А навокал — салодкі страх: Шпэнглер', Кайзэрлінг2 і ЛяскерШулер3, словы скачуць, як казлы, хоць стомленая кроў цячэ ўжо халадней.
1 Освальд Шпэнглер — нямецкі філёзаф і публіцыст (18801936), аўтар папулярнай кнігі «Заняпад Захаду» (Der Untergang des Abendlandes, 19181922).
2 Герман фон Кайзэрлінг — нямецкі філёзаф і пісьменьнік (18801946).
3 Эльза ЛяскерШулер — нямецкая паэтка (18691945), відная постаць экспрэсіянізму. У 19101920х гадах вакол яе ўтварыўся інтэлектуальны гурток, да якога сярод іншых належаў і Кульбак.
4б5
19
S’hert Ljufkeman un hert di dule cajt: Berlin fargejt zix in gesrejen;
der alter Mixel in di gleklex srajt; es srajen di teaters un muzejen. Granax juset af der vister bine in a tiref. Moisi zingt, vi a kranke blase balerine, un di gestorbene poezje stinkt... Es iz di gsise fun a vajtn brojzn, es iz di mise, vos iz zis, — ekspresjonizm sprajzt mit ro/te fis, dada — mit aropgelozte ho/zn.
466
19
Слухае і слухае Люлькеман вар’яцкі час: Бэрлін заходзіцца ў крыках;
стары Міхель1 крычыць у званах; крычаць тэатры і музэі.
Гранах2 лютуе на пустой сцэне у шаленстве. Моісі3 сьпявае, як хворая бледная балерына, памерлая паэзія сьмярдзіць... Гэта агонія далёкага бушаваньня, гэта сьмерць, яна салодкая, — экспрэсіянізм дыбае чырвананога, дада4 — са спушчанымі штанамі.
1 Стары Міхель — «Нямецкі Міхель», нацыянальная пэрсаніфікацыя Нямеччыны, стэрэатыпны немец.
2Аляксандар Гранах — нямецкі актор тэатру і кіно (18901945). У Кіеўскім дзяржаўным яўрэйскім тэатры выступіў у галоўнай ролі ў п’есе Кульбака «Бойтра» (1936).
3Аляксандар Моісі — нямецкі і аўстрыйскі актор альбанскага паходжаньня (18791935).
4 Дадаізм, авангардысцкая плынь у літаратуры і мастацтве, у Нямеччыне ў 1920х гадах зьліўся з экспрэсіянізмам.
467
20
Un blojz ejn kiler vinkl iz faran — der ״Kajzer Fridrix«, a fargesener muzej. Ajedn zuntik brengt do Ljulkeman a hq/xe frajlin, kalt vi snej.
Do sajnt di sejne altkajt sener, sener sajnt di sejne altkajt do, dos frajlin zifcet fun di italjener, dos frajlin vejnt fun Boticelis bio. Un sejn iz ojx mit Ljulkemanen — er spant iber di cimern farstajft, a kap gefilt, a lek farstanen, dos iberike — cugefajft.
468
20
I толькі адзін ёсьць прахалодны куток — «Кайзэр Фрыдрых», забыты музэй1.
Кожную нядзелю прыводзіць туды Люлькеман высокую панну, халодную, як сьнег.
Тут сьвеціць прыгожая даўнасьць прыгажэй, прыгажэй сьвеціць тут прыгожая даўнасьць, панна ўздыхае над італьянцамі, панна плача над Батычэлевай сіньню.
I зь Люлькеманам таксама міла — здранцьвела крочыць ён па залях, кроплю адчуе, трошку зразумее, а астатняму прысьвісьне.
1 Музэй Кайзэра Фрыдрыха — мастацкі музэй на Музэйным востраве ў Бэрліне, у траўні 1945 году пацярпеў ад пажару. Пасьля быў адноўлены і цяпер носіць імя свайго заснавальніка Вільгельма фон Бодэ.
4б9
21
Azoj hot CajldHarold gevelt farzuxn glik, fun ale genisn; a nas geton fun jeder zajt di velt un zix balekt fun dem gesmakn bisn. Un s’hot gejojrt der tunkeler gemis fun Senderl un Lomonosov; s’iz di elektrise Ejrope fris far a narovljer lebfilosof.
Un blojz ejn mol hot er a zog geton in speter naxt cu zix in kisn: «Ix bin geglixn cu a luftbalon, fun langn fodim opgerisn».
470
21
Гэтак ЧайлдГарольд хацеў паспрабаваць шчасьця, усяго скаштаваць; ласаваўся сьветам з усіх бакоў і аблізваўся ад смачнага кавалка.
I брадзіла цьмяная сумесь Сэндэрла1 і Ламаносава2; электрычная Эўропа сьвежая і новая для нараўлянскага філёзафа жыцьця• I толькі аднойчы прамовіў ён позна ноччу сам сабе ў падушку: «Я зусім як паветраны шарык, што сарваўся зь ніткі».
1 Сэндэрл — герой кнігі «ІІадарожжы Біньёміна Трэцяга» Мэндэлэ МойхерСфорыма, спадарэжнік Біньёміна, праставаты «Санча Панса».
2 Міхайла Ламаносаў — расейскі ўнівэрсальны навуковецэнцыкляпэдыст (17111765).
471
in. kruCkov
22
Bam aroga, vu a lamtern hot bderbrentb di lecte so af himlen blase, hot im Abo mit ir bakent — a blonde fejgele fun Tauncienstrase. Farkutet in a vajsn palantin, in smole sixelex fun Vin, — hot zi nit ufgehert cu laxn un plaplen af a cendlik spraxn.
Er hot gekukt zix paze brem, un nit gevust, un nit farstanen; zi hot gesepcet Ljulkemanen: «Aj lav ju» un «Ze vu zem!»
23
Dernox hot men gehuljet ba Abo in atelje. Af tepixer tejmoner hot zix arumgevalgert der smargoner CajldHarold. In dem baginenblo geripet hobn hejzerik di nervn; getunklt zix in ckilerc sajn, vi ot di lere puske fun konservn un fleslex lejdike fun vajn.
Un s’blonde fejgele hot halb in slof gemurmlt funem grinem kisn: «Zog, liber bub, ix mexte s’visn, bist nixt kozake her Kruckov?..»
Варыянты: “ LP, GV: rovb LP, GV: gebrent1 DCH, GL, GV: kiln
472
III. КРУЧКОЎ
22
Ha рагу, дзе дагараў ліхтар апошнюю гадзіну ў бледных нябёсах, Або яго пазнаёміў зь ёй — белай пташкай з Таўэнцынштрасэ1. Захутаная ў белы палянтын, у вузкіх туфліках зь Вены, — яна не пераставала сьмяяцца і балбатаць на дзясятку моваў.
Ён прыглядаўся зпад брыва і ня ведаў, не разумеў; яна шаптала Люлькеману: «I love you» і «Je vous аіте!»
23
Пасьля яны гулялі ў Або у атэлье. На емэнскіх дыванах валяўся смаргонскі ЧайлдГарольд. У сьвітальнай сіні рыпелі хрыпла нэрвы;
цямнеўся ён у халодным зьзяньні, нібы гэтая пустая бляшанка кансэрваў і парожнія бутэлькі ад віна.
А бялявая пташка ў паўсьне мармытала зь зялёнай падушкі: «Скажы мне, мілы хлопча, я хачу ведаць, ці ты не казак пан Кручкоў2?..»
1 Таўэнцынштрасэ — вуліца ў раёне Шарлётэнбург, працяг вуліцы Курфюрстэндам на ўсход, з рэстаранамі і клюбамі, дзе ў 1920х гадах віравала мастацкае і інтэлектуальнае жыцьцё.
2 Казьма Кручкоў — данскі казак, расейскі герой Першай сусьветнай вайны (18901919).
473
24
«Ix bin nixt, libxen, her Kruckov, slof ruik ajn, majn kind, nit citer... X’bin blojz kozake ojs Sklov, ojs Sklov; majn papa var ajn alter riter fon Ajznser... Er hot geslungen hejse bulbe funem same flam, un lojt di zitn funem nodlstam, hot er a lebn opgezungen...
Un, libxen, vejs, ojx zise treln — dos trogt men iber biz a mos: mir zajnen ale fun zajn mirmlslos ceflo/gn ejncikvajz in aldi heln».
IV. VEDING
25
S’iz svarc der himl nox, un kalt, un grojs — nor s’sorxn sojn velosipedn.
Es sitn xmurne arbeter arojs cu di fabrikn. Afjedn rog — a matever lamtern, a griner supo un a gasnfroj; vu nor es ligt a stot unter di stern, bagegenen di draj dem morgngroj... A halbe naxt aina kabare mit dzazband un prezervativn, a halbe — ligt in jox fun A. E. G. un Borzigs finctere lokomotivn.
Варыянты:a DCH, GL, GV: iz
474
24
«Я, лібхен, ня пан Кручкоў, засынай спакойна, дзіця маё, не дрыжы... Я ўсяго толькі казак са Шклова; мой тата быў стары рыцар фон Нажніцын... Ён глытаў гарачую бульбу з самага полымя, і паводле звыку Ігольнага роду, ён прасьпяваў усё жыцьцё...
I ведай, лібхен, што і салодкія трэлі можна выцерпець да пэўнай меры: мы ўсе зь яго мармуровага замку разьляцеліся адзін за адным да ўсіх д’яблаў».
IV. вэдынг
25
Неба яшчэ чорнае, халоднае і вялікае — але ўжо шорхаюць ровэры.
Пахмурныя рабочыя высыпаюць у фабрыкі. На кожным рагу — матавы ліхтар, зялёны шупо1 і вулічная дама; дзе б ні ляжаў пад зорамі горад, гэтыя трое сустракаюць шэры ранак... Палова ночы — у кабарэ з джазбэндам і прэзэрватывамі, палова — ляжыць у ярме АЭГ2 і змрочных лякаматываў Борзіга3.
1 Шупо — скарот ад Schutzpolizei, ахоўная паліцыя, яе службоўцы несьлі адказнасьць за парадак і бясьпеку ў гарадах.
2 АЭГ —AEG (Allgemeine ElektrizitatsGesellschaft) нямецкая кампанія ў галіне электраэнэргетыкі і пабытовай тэхнікі.
3 Борзіг — нямецкі машынабудаўнічы канцэрн.
475
26
Un noxdem gloct a gro/se zun af groje mojern fun Veding un NajKeln, vi a princ fon Hohencolern af rejen dajcise sineln.
A brivtreger. A kare bir.
Un mit der grober fajfe ba der tir farslofn stejt der kajlexdiker senker — a halber malex un a halber henker.
Do vaksn veremlex, vi 3svarcer* mon, af lebervurst un margarine;
a koldre triknt zix af a balkon, un inem cimer spilt a mandoline:
Варыянты:a GM: svarce
476
26
А пасьля вытрэшчваецца вялізнае сонца на шэрыя муры Вэдынгу1 і НойКёльну2, як прынц фон Гогенцолерн3 на шыхт нямецкіх шынялёў.
Паштар. Вазок зь півам.
I з тоўстай люлькай ля дзьвярэй стаіць заспаны круглы шынкар — паўанёл і паўкат.
Тут растуць чарвячкі, як чорны мак, на лівэрцы і маргарыне;
коўдра сохне на бальконе, а ў пакоі грае мандаліна:
1 Вэдынг — раён на поўнач ад цэнтру Бэрліну.
2 НойКёльн — раён на паўднёвы ўсход ад цэнтру Бэрліну. Абодва раёны сымбалізуюць у паэме «другую», рабочую Нямеччыну.
3 Гогенцолерны — нямецкі арыстакратычны род, да якога належаў імпэратар Вільгельм II (18591941).
477
27
«Her Tisen hot di policej, un rajxsver hot her Tisen — farsrajbstu zix in der partej? Dos visn, Grete, darf ix visn! Vilst nor in Lunapark mit junge mener, du kum in Cirkus Bus cu gejn;
genose "Remele redta sejn, genose bNojmanb redt nox sener. Un libstu mix — to vejs farvos mir slofn bejde af ejn kisn: ix lib zix nor, ven ix bin arbetloz, — dos visn, Grete, darfstu visn!»
Варыянты:a GL: Hele redt zejerb GL: Hekert
478
27
«Пан Тысэн1 мае паліцыю, і войска мае пан Тысэн — запішашся ў партыю?
Я мушу, Грэта, гэта ведаць!
Ты хочаш толькі з хлопцамі у Лунапарк, а ты прыходзь у Цырк Буша2;
таварыш Рэмэле3 гаворыць прыгожа, таварыш Нойман4 яшчэ прыгажэй. А калі мяне кахаеш — то ведай чаму мы сьпім абое на адной падушцы: я кахаюся толькі калі я беспрацоўны, — Ты мусіш, Грэта, гэта ведаць!»
КНІГІ ОНЛАЙН
