Усе вершы і паэмы
Мойшэ Кульбак
Выдавец: Вясна
Памер: 536с.
Прага 2022
S’zogt Bunje ho/x: «Dzjendobri, alter xrejn!» Un jener entfert: «Vacpani, dzenkuje!» cMenc zect zix so/n derbaj op af a stejn, — a smues vegn fi un vegn tvue.
Aherahin — a menc an erlexer iz hajnt nisto af a refue!
Do hejbt zix Bere uf: «О, zejdenju!
Du loz dmird nor a bloz ton in dajn horn, ix vil do far dem seps un far der ku a ezunge ton epes fun di kinderjorn.
O, loz dmird, loz...» Un Bere iz az blejx gevorn.
A xap geton dem horn cunem mojl, hot er genumen zix funandervign, arojsgerisn hot zix naketho/1 a bril, a vilder vejgesrign Un vajt in feld hot zix cebrumt zajn geler planxediker nign.
Варыянты:a GM:alt iz er un grojb AV, GV: frisnc LP, GM: med GM: mixe LP, O§: zing
426
ссунуўшы памятыя шапкі, зьвесіўшы вусы — стаяць яны на гары, два змоклыя пеўні.
А ўгары — лугі расьсьцілаюцца ў pace; пасьвяцца панскія чароды.
Сядзіць пастух — стары, сівы гой, ціха гамоніць, чхае, замову кажа ад суроку... Пляце ён лапці, кошыкі зь сьвежай лазы.
I кажа гучна Буня: «Дзень добры, стары хрэн Адказвае той: «Васпане, дзенькуе!» Сядаюць яны побач на камень, — Гавораць пра скаціну, пра ўраджай. Тудысюды — сумленнага чалавека сёньня ня знойдзеш нават на лякарства!
Тут Бэра ўстае: «О, дзядуля!
Дай мне разок падзьмуць у твой рог, я хачу тут для бараноў і каровы засьпяваць нешта з майго дзяцінства. О дай мне, дай...» I Бэра аж збляднеў.
Схапіў, паднёс да вуснаў рог, пачаў разгойдвацца, і вырваўся пусты і голы рык, дзікі выкрык болю I грымеў далёка ў полі яго жоўты жалобны напеў.
427
Er hot geblozn biter un geklogt: «Dos feld iz Got, der horn iz der beter. O, vu hob ix genextikt un getogt?!
X’bin vi "der1 hole on cvajgn un on bleter. Es grojen bejze majne teg, vi svarce, harte, tarebreter
Majn tate iz der langer brejter sljax, dos feld iz Got, majn beter iz der horn. X’bin vi der rob, vos vigt bdemb cvajgl sxax, fun trojer — hart, fun plogn — svarc gevorn. Di sove hot a nest, di ku a stal, un ix bin a farsto/sener geborn»
Er hot geblozn, biterlex geklogt, o/x Bunje hot a vis geton di bremen...
CO, dan hot Bunje cu dem goj gezogtc: «Vejs, alter xrejn, mir vein ale opnemen — du krigst di fi, vi a gesank... Dermon cum gutn xoc undzere nemen!»
Di zun hot ufgeblict in vajtn toj, cesprict zix perldik af evajg un grozn; es hot genumen viklen zix dos groj, un gejn, un ufplacn, vi zejfnblozn.
Di toln hobn zix arojsgesejlt in grinem un in rozn.
A ku iz sver gestanen un gekukt, di svarce fel mit vajs vi ongemoln — iber di o/gn knejen ongerukt.
Zi hot gesto/nt cuzamen mit di toln,
Варыянты:a GM: dosb O§, GM: dosc GM: Un cu dem pastex Bunje hot gezogt
428
Ён дзьмуў горка і наракаў: «Поле — Бог, а рог — малельнік. О, дзе я начаваў і дняваў?!
Я — як палена без галінак і лісьця. Шарэюць злыя мае дні, як чорны цьвёрды стол у абмывальні1
Мне бацька — доўгі шырокі шлях, поле — Бог, а рог — мой малельнік. Я як крумкач, што калыша галінку хвоі, ад смутку стаў я цьвёрды, ад бедаў — чорны. Сава мае гняздо, карова — хлеў, а я адрынутым нарадзіўся»
Ён дзьмуў і горка наракаў, і Буня таксама выціраў вочы...
О, тады Буня сказаў гою:
«Ведай, стары хрэн, мы забярэм усё — скаціну атрымаеш ты ў падарунак... Памяні дабром хоць нашыя імёны!»
Заблішчала сонца ў далёкай pace, рассыпалася пэрламі па галінках і травах; пачала згортвацца шэрасьць, і зьнікаць, і лопацца, як мыльныя бурбалкі. Даліны распусьціліся зялёным і ружовым.
Карова стаяла цяжка і глядзела, чорная шэрсьць нібы размаляваная белым — маршчыны ссунуліся на вочы.
Дзівілася яна разам з далінамі
1 Абмывальня — tarestibl — будынак на могілках, дзе выконваецца рытуальнае абмываньне нябожчыка. Tarebret — стол у абмывальні.
429
zi hot getraxt, geglivert, mit a pustn kop, un ongekvoln.
Un her: s’iz jeder cvajg a fajfiol, s’iz jeder stejn bam veg a agrojera fidl; der aker blict in vesnedikn tol, es klingt fun bejt arop der blanker ridl, un in dem kurcn kust der proster cizik zingt a prostn lidl... —
Варыянты:a LP: groje
43«
і думала, застыўшы, з пустой галавой, і любавалася.
Паслухай: кожная галінка — флейта, і кожны камень ля дарогі — шэрая скрыпка; бліскае плуг у вясновай даліне, зьвініць з грады бліскучая рыдлёўка, а у нізкім кустоўі просты чыжык пяе простую песеньку... —
43і
Fartog
Fartog. Bam midn ufblicn fun roz vos vil di veverke narisevate?
Ver avejsa dem klung fun undzer prostn groz? Dem blik fun undzer ku, di tamevate?
Ver avejsa di srek fun undzerer a jodle, di trojerik celjapevate?
In neplen vign zix di stertes hej un tfiles mesene fun vajte glokn;
es snajdt zix durxn groz a trukener sosej — a to/ter bsruntb in di cegrozte lokn.
Es blojt. Di stilkajt sloft af jedn stejn un hengt af jedn flokn.
Un Bunje zogt: «Mir spanen cu der stot.
Ci filstu, xaver Bere, di axrajes?
Banemstu xoc, vi s’vert badrot di alte velt in siml un lisajes?» Nor s’entfert Bere: «О, vi den, ix fil es un fardaj es»
Zogt Bunje dan: «To grejt dem grobn fojst, du, du, di stume kraft, vos gejt cestern...
Stej uf, proletariat, dajn corn brojzt, o, daleslempertn, o, kelerbern!..» Un s’brumt cu der Palent: «S’iz kojex nox faran a csmeltc cu iberkern!»
Men hot avekgesprajzt mit lange fis, avekgevjoslevet, vi di cikadn;
di ejglex fajxtinke un cukerzis, ceforn un cehoct, vi alte madn, in fojst arajngespajt un heldis cugefajft — cvej blondzende baladn.
Варыянты:a AV, LP, GV, GM: vejstb AV, GV, OS: srintc GM: velt
432
Досьвітак
Сьвітае. У стомленым пробліску ружовасьці чаго хоча дурнаватая вавёрка?
Хто зьведаў звон нашай простай травы?
Позірк каровы нашай праставатай?
Хто зьведаў страх нашай яліны смутна разлапаватай?
У туманах калышацца сьцірты сена і медныя малітвы далёкіх званоў; прарэзваецца праз траву сухая шаша — мёртвы прабор у пасмах травяністых. Сінее. Сьпіць цішыня на кожным камені і вісіць на кожнай жардзіне.
I кажа Буня: «Мы крочым да гораду.
Ці адчуваеш ты адказнасьць, таварыш Бэра?
Ці разумееш хоць, пад якой пагрозай стары сьвет, укрыты лішайнікам і плесьняй?» Але адказвае Бэра: «А як жа, адчуваю і ператраўляю»
I кажа тады Буня: «Дык рыхтуй тоўсты кулак, ты, ты, нямая сіла, што ідзе разбураць...
Уставай, пралетарыят, твой гнеў кіпіць, о, леапарды галечы, о, мядзьведзі сутарэньняў!..» I бурчыць згодна Палент: «Яшчэ ёсьць сіла перакуліць увесь сьветшмет!»
I пашыбавалі доўгімі нагамі, павеславалі, як цыкады; зь вільготнымі цукровасалодкімі вочкамі, распоўзлыя, разгоцаныя, як старыя панны, плюнулі ў кулакі, зухавата прысьвіснулі — дзьве бадзячыя баляды.
433
Batog
S’iz hejs. Der gliverdiker tamez brent. On sotns helt dos feld, vi ojsgeslifn; di vajtn bloje, gliendike vent, s’ligt klor di velt biz in di tifste tifn. Un ru. Blojz harte klingendike strain inderluftn stifn.
Un fun di bek gerunen hot der svejs, vi s’rint fun sosnes op di terpke smole; es snajdn strain, vi xalofim hejs, un avakldika fun zun iz men sojn mole... Di lajber ofn... Vu es hengt bdib hemd un vu es starct a pole...
Варыянты:a LP: vaklendikb O§, GM: dos
434
Удзень
Сьпёка. Гарыць застылы тамэз1.
Поле бязь ценяў сьвятлее, як адшліфаванае; далі нібы сінія, распаленыя муры, разьлёгся ясна сьвет да найглыбейшых глыбіняў. Спакой. Толькі цьвёрдыя звонкія промні сваволяць у паветры.
I ліўся пот са шчок2, як ліецца з соснаў садкая смала; рэжуць промні, гарачыя, як нажы рэзьніка, і ўжо хісталіся яны ад сонца, нібы п’яныя... Наросхрыст целы... Дзе вісіць кашуля, дзе тырчыць крысо...
1 Тамэз, тамуз — дзясяты месяц яўрэйскага календара, прыпадае на чэрвеньліпень.
2 Няясна, што Кульбак мае на ўвазе пад словам Ьек — ці гэта рэдкая форма множнага ліку ад Ьак (шчака), ці звычайная ад Ьок (казёл).
435
Ba der stot
Um halbn tog hot men derzen, derzen: es blumt di stot arum in ale toln, di fencter spricn inem tamezdikn bren, es srajt dos blex af ro/t un grin bamoln, di clomim flakern fun kuplencibeles, un s’lq/fn turems, vi kristoln.
Es damft. Es brumt di ongeglite stot, mit himlen durxgezegt fun asvarcea trojbn, mit stimen vintike in kaltn drot Es blict di stot adurx miljonen sojbn.
Un s’hojlt der rer. Un s’brilt bdib rod. Un di elektre tancn fun o/bn...
Geblibn iz men hesedik un stum, gekukt mit hejse, kajlexdike o/gn S’iz vor? Ci efser turemt zix arum a xolem nit gesto/gn, nit geflo/gn?..
0, jomertol! Dajn nepl iz a rojx un ajzn iz dajn regnbo/gn!..
Es stejen clangc badripet un farsmaxt di bloje balxalo/mes funem keler Di stot fargejt. Es krixt di nase naxt fun di bejsalmins, tfises un spiteler Forojs!.. A blic snajdt durx di moxike nesomes hel un heler.
1927
Варыянты:a LP: svarcn b O§: dos1 LP, GM: star
436
Пад горадам
Апоўдні яны ўбачылі, убачылі: квітнее горад навокал ва ўсіх далінах, вокны пырскаюць у тамузавым жары, крычыць бляха, размаляваная чырвоным і зялёным, мігцяць крыжы з цыбуляў купалоў, і бягуць вежы, нібы крышталі.
Парыць. Гудзе распалены горад, нябёсы прарэзаныя чорнымі трубамі, ветраныя галасы ў халодным дроце Блішчыць горад празь мільёны шыбаў.
Рычыць труба. Раве кола. А ўгары танчыць электрыка...
Стаялі яны, моўчкі хліпаючы, глядзелі гарачымі круглымі вачамі Ці гэта ява? Ці можа грувасьціцца навокал сон недарэчны і няскладны1?..
О, даліна плачу! Туман твой — гэта дым і жалеза — твая вясёлка!..
Стаяць задрыпаныя і зьнямоглыя сінія летуценьнікі з сутарэньня Заходзіць горад. Крадзецца мокрая ноч з магільнікаў, турмаў і шпіталяў Наперад!.. Маланка разразае сьвятлей і сьвятлей замшэлыя душы.
1927
1 Гл. камэнтар да вершу «Надвячоркам».
437
Zumer
aHajnt hota di velt zix bojsgevikltb vider naj; der grober knosp, di fule erd, di grine suskeraj — s’hot ale gecitert, vi ca stajfer1 mejdllajb farcitert vert fun sarfer frejd bam vern vajb... Un ix bin, vi a kac, gelegn dafnd mit fun feld, vu s’hot gesprict, geblict, egefinklte un gehelt, ejn ojg farsmirt mit zun, fdosf cvejte — cugemaxt, x’hob svajgevdik gekvoln, svajgevdik gelaxt... Ariber majln plejn, un vald, un tol — do valger ix zix um — a 8blanker, barter8 stol.
Публікацыі: Literarise bleter (Varse). 1928. №31. Z. 12; AV 34; LP 15; GL 16; GV 281; Cukunft (NjuJork). 1966. №3. Z. 12; GM 32; E52.
Варыянты: a LP, GL, GM, E S hot hajntb AV, GV ufgeviklt ‘ Literarise bleter: a stajfer, junger GL, E a stajfe GM dos stajfe d GM, E af dere LP, GL gepinkltf LP, GL dig LP, GL, GM, E barter, blanker
КНІГІ ОНЛАЙН
